Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen/eğitmen tarafından sunulan eğitim dersi formatında hazırlanmıştır.
- Video, boşaltım sisteminin önemi ve işlevi ile başlayıp, azotlu atıkların (amonyak, üre, ürik asit) vücuttan nasıl atıldığını detaylı şekilde açıklamaktadır. İlk bölümde amonyakın karaciğerde üreye dönüştürülmesi ve ornititin döngüsü anlatılırken, ikinci bölümde böbreklerin yapısı, korteks, öz, malpie piramitleri ve pelvis bölgeleri incelenmektedir.
- Videoda ayrıca farklı canlı türlerinin azotlu atıkları atma şekilleri karşılaştırılmakta, erkeklerde ve kadınlardaki üretra kanallarındaki yapısal farklar ele alınmakta ve bir sonraki derste nefronların özellikleri ve kılcal damarların yapısı ele alınacağı belirtilmektedir. Video, boşaltım sistemi organlarıyla ilgili soru çözümleriyle devam edecektir.
- 00:08Boşaltım Sistemi ve Önemi
- Boşaltım sistemi, vücudumuzda oluşan toksik maddeleri, ilaçları ve fazla olan faydalı maddeleri atma işlevini yerine getirir.
- Boşaltım, vücudumuzdaki suda çözünmüş halde bulunan zararlı maddelerin, suyun fazlasının ve gereğinden fazla olan metabolik ürünlerin hücrelerden ve doku sıvısından uzaklaştırılmasını ifade eder.
- Boşaltım sistemi, amonyak ve üre gibi toksik maddelerin atılması, vücudun su ve tuz dengesinin korunması, kan pH'ının belirli değerlerde tutulmasıyla homostaziye büyük katkı sağlar.
- 01:31Azotlu Atıkların Atılması
- Canlıların temel boşaltım maddeleri amonyak, üre, ürik asit, karbondioksit ve sudur; karbondioksit akciğerler aracılığıyla nefes verme yoluyla atılır.
- Amonyak çok zehirli bir maddedir ve kanımızda sürekli dolaşması zararlı olur, ayrıca amonyağın atılabilmesi için bol suyla seyreltilmesi gerekir.
- Su kaybını engellemek için amonyak karaciğerde üreye çevrilir, sonra üre kan yoluyla böbreklere gönderilir ve idrar içine aktarılır.
- 02:52Amonyak ve Üre İlişkisi
- "Kirli kan" terimi karbondioksit bakımından zengin kana verilir, amonyak veya üre bakımından değil.
- Amonyak, aminoasitlerin oksijenli solunumda kullanılması ve aminoasitlerden glikoz sentezi gibi olayların sonucunda açığa çıkar.
- Aminoasitlerin yapısında karbon, hidrojen ve oksijen dışında azot elementi bulunur, bu nedenle aminoasitlerin oksijenli solunumda kullanılması sonucunda amonyak oluşur.
- 04:41Ornitin Döngüsü
- Amonyaktan üre sentezlenmesi karaciğerde ornitin döngüsü adı verilen bir döngüyle gerçekleşir.
- Ornitin döngüsünde amonyak ve karbondioksit kullanılarak üre açığa çıkar.
- Bu döngüde ornitin bir ara maddeye dönüşür, sonra başka bir ara maddeye dönüşüp tekrar ornitine dönüşerek devir şeklinde gerçekleşir.
- 05:57Azotlu Atıkların Farklı Canlılarda Atılması
- Azotlu atıklar amonyak, üre ve ürik asit şeklinde atılabilir; en zehirlisi amonyak, en az zehirlisi ürik asittir.
- Suda yaşayan omurgasızlar, balıklar ve suda yaşayan larva kurbağalar amonyak şeklinde atabilirler çünkü su kaybı problemi yaşamazlar.
- Ergin kurbağalar ve memeliler (insanlar dahil) amonyağı üreye çevirip üre şeklinde atarlar çünkü su kaybı problemi yaşamaktadırlar.
- 07:36Ürik Asit ve Enerji Harcaması
- Ürik asit zehirlilik oranı en az ve su kaybı en az olan bir madde olduğu için böcekler, sürüngenler ve kuşlar tarafından tercih edilir.
- Amonyak şeklinde atıldığında harcanan enerji az, üre şeklinde atıldığında daha fazla enerji harcanır, ürik aside çevirmek ise en fazla enerji harcamasına neden olur.
- İnsanlarda idrarda en çok bulunan azotlu atık üredir, ancak idrarda çok az miktarda amonyak ve ürik asit de bulunur.
- 09:35Boşaltım Sistemi Organları
- Boşaltım sistemi organları iki böbrek, iki üreter (idrar kanalı), bir mesane (idrar kesesi) ve bir üretra (dış idrar kanalı) olmak üzere toplam beş parçadan oluşur.
- Böbrekler belimize doğru biraz arkaya doğru yerleşmiş, fasulye tanesine benzeyen yaklaşık yumruğumuz büyüklüğünde iki parçadır.
- Böbreklere giren damara böbrek atardamarı, böbreklerden çıkan damarlara ise böbrek toplardamarı denir; atardamarın içinde üre miktarı fazla iken, toplardamarın içinde üre miktarı azdır çünkü üre artık idrarın içine aktarılmıştır.
- 11:56Erkek ve Kadın İdrar Sistemleri
- Erkeklerde üretra kanalından hem sperm hem de idrar atılır, bu sisteme üregenital sistem denir.
- Kadınlarda üretra kanalından sadece idrar atılır, yumurta gamet vajina açıklığından atılır.
- 12:24Böbreğin Yapısı
- Böbreğin en dış tabakasında bağ doku bulunur, içe doğru kabuk (korteks) ve öz (medulla) bölgeleri yer alır.
- Öz bölgesinde Malpighi piramitleri bulunur, bu piramitler toplama kanallarından oluşur ve ters üçgen görünümünde yer alır.
- Böbrek üstü bezinde de kabuk ve öz bölgesi vardır, ancak böbrek üstü bezinden kortizol ve aldesteron gibi hormonlar üretilir.
- 14:28İdrar Sisteminin Bölümleri
- Böbreğin iç kısmında idrarın toplama kanallarıyla aktarıldığı havuzcuk (pelvis) bölgesi bulunur.
- Pelvis bölgesinden sonra üreter, mesane ve üretra kısımları gelir, bu bölgelerde idrarın içeriği artık değişmez.
- Böbreğe kan getiren damara böbrek atardamarı, kanı götüren damara böbrek toplardamarı denir.
- 15:51Böbreğin Anatomik Konumu ve Yapısı
- Böbrekler karın boşluğunun arka tarafında, çukur kısımları birbirine dönük, bel hizasında, omurganın iki yanında yerleşmiştir.
- Böbreğin dört tabakadan oluştuğu görülür: en dışta bağ doku, sonra kabuk (korteks) bölgesi, öz (medulla) bölgesi ve en içte havuzcuk (pelvis) bölgesi.
- Kabuk bölgesinde böbreğin işlevsel birimleri olan nefronlar bulunur, bir böbrekte yaklaşık bir milyon nefron vardır.