Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Evinizdeki Elektronik Atölyesi" kanalında yayınlanan bu eğitim videosu, transistörler hakkında detaylı bilgiler sunmaktadır. Sunucu, transistörleri basit ve pratik bir şekilde anlatmayı amaçlamaktadır.
- Video, BJT (Bipolar Junction Transistor) tipi transistörlerin temel özellikleri, PNP ve NPN türleri arasındaki farklar, bacak bağlantıları (emiter, base, kolektör) ve elektriksel parametrelerini kapsamlı şekilde ele almaktadır. İçerik, transistörlerin LED kontrolü için kullanımı, Arduino ile kontrol edilmesi, darlington çifti kavramı ve transistörlerin amplifier olarak kullanımı gibi farklı kullanım şekillerini adım adım göstermektedir.
- Videoda ayrıca BDX33C ve ULN2003 gibi entegre devrelerin özellikleri, direnç değerlerinin önemi ve farklı güç yüklerinin nasıl kontrol edilebileceği konuları da incelenmektedir. Sunucu, bu serinin üçüncü bölümünde hem BJT hem MOSFET transistörler için daha fazla devre örneği yapacağını belirtmektedir.
- Transistörlerin Önemi ve Türleri
- Video, günümüz elektroniğini mümkün kılan transistörlere odaklanıyor ve transistörlerin önemini ve çeşitliliğini üç bölüme ayırarak anlatacak.
- Transistörler temel olarak BJT ve MOSFET iki ana gruba ayrılır, bu bölümde sadece BJT tipi incelenecek.
- Türkçe kaynaklarda transistörlerin anlatımı genellikle detaylı ve yeni başlayanlar için zor olsa da, bu video basit ve pratiğe yönelik bir anlatım sunacak.
- 01:25Transistörlerin Temel Kullanımı
- Transistörlerin temel kullanım alanı switch (anahtar) olarak kullanılmasıdır.
- Buton devresindeki butonun yerine PNP tipi bir transistör kullanılarak elektronik olarak açılıp kapanma işlemi yapılabilir.
- Transistörün base (tetikleyici) bacağına verilen elektrik akımının artı/eksi kutbuna göre, transistör üzerinden akım geçirip geçirmemesi kontrol edilebilir.
- 03:43BJT Transistörlerin Özellikleri
- BJT transistörlerin en temel özelliği, üzerlerinden geçen akım miktarını base'den akan akıma göre belirlemeleridir.
- Transistörlerin kazanç oranı vardır; örneğin 25 kazançlı bir transistörde 1 miliamperlik base akımına karşılık 25 miliamperlik akım geçebilir.
- BJT transistörler iki türden oluşur: PNP ve NPN.
- 04:48PNP Transistörler
- PNP transistörlerin sembolünde emiterden transistörün içine doğru bir ok bulunur.
- PNP transistörlerde emiter güç girişidir, base tetikleyici bacaktır ve kolektör güç çıkış bacağıdır.
- PNP transistörlerde emiter güç kaynağının artı kutbuna, base eksi kutbuna, kolektör ise yükün artı girişine bağlanmalıdır.
- 06:58NPN Transistörler
- NPN transistörlerin sembolünde ok işareti transistörün içinden dışına doğru olur.
- NPN transistörlerde kolektör yükün eksi kutbuna, emiter güç kaynağının eksi kutbuna, base ise artı kutbuna bağlanmalıdır.
- PNP ile NPN transistörler arasındaki en büyük fark bağlantı şekilleridir; PNP tipi transistör elektriğin artı kutbuyla devrenin artı girişini keserken, NPN tipi transistör devrenin eksi kutbuyla elektriğin eksi kutbu arasını keser.
- 08:35Transistör Özellikleri ve Bağlantıları
- Video, ES8550 PNP tipinde bir transistör kullanacak.
- ES8550 transistörü, kolektör üzerinden en fazla 700 miliamper geçirme yeteneğine sahiptir.
- Bu transistör, kolektörden emiter'e en fazla 20 volt geçirebilir, bu da 20 volta kadar olan ve 700 miliampere kadar çeken devrelerde kullanılabilmesini sağlar.
- 09:24PNP Transistör Özellikleri ve Bağlantıları
- PNP transistörün bacakları soldan sağa doğru emiter, base ve kolektör şeklinde sıralanmıştır.
- Transistörün kolektör-emiter voltajı (CE voltage) eksi yirmi volt olarak belirtilmiş olup, PNP transistörlerde değerler genellikle eksi tipinden gösterilir.
- Kolektör akımı 700 miliamper, DC current gain (akım kazancı) 40 ile 400 arasında değişmektedir.
- 11:05Transistör Devresi ve Çalışma Prensibi
- PNP transistör devresinde emiter bacağı voltaj kaynağının artı kutbuna, kolektör bacağı LED'nin artı kutbuna bağlanmıştır.
- Transistörün base bacağına bağlı direnç, aşırı akım çekmesini önlemek için kullanılmıştır.
- PNP transistörde base bacağı eksiye bağlandığında transistör açık konuma geçer ve LED yanar, artıya bağlandığında ise kapalı konuma geçer.
- 12:31Akım Ölçümleri
- Transistör üzerinden 29 miliamperlik akım geçerken, base bacağına 0,40 miliamperlik akım akar.
- Transistörün üzerindeki voltaj düşümü maksimum 0,5 volt olduğundan, 5 voltluk bir voltaj kaybı hesaba katılmalıdır.
- 13:23NPN Transistör Özellikleri ve Bağlantıları
- NPN transistör de PNP transistör gibi 20 volta kadar dayanabilir ve 700 miliampere kadar güç çekebilir.
- NPN transistörün bacak bağlantıları da sol taraftaki bir numaralı bacak emiter, orta bacak base, sağdaki üç bacak kolektör olarak aynıdır.
- NPN transistörün DC current gain kısmı 40 ile 400 arasında değişmektedir ve voltaj düşümü 0,5 volt olarak belirtilmiştir.
- 14:23NPN Transistör Devresi ve Çalışma Prensibi
- NPN transistör devresinde transistör LED'nin eksi bacağına bağlanmıştır.
- NPN transistörde base bacağı eksiye bağlandığında LED yanmaz, artıya bağlandığında transistör açılır ve LED yanar.
- NPN transistör üzerinden 28,5 miliamper akım geçerken, base bacağına 0,10 miliamperlik akım akar.
- 15:24Yüksek Akım LED Bağlantısı
- 12 voltluk güç kaynağına bağlanan bir LED test edilmiştir.
- Doğrudan bağlantı yapıldığında LED 190-200 miliamper arası bir akım çekmiştir.
- 15:57PNP Transistör ile LED Kontrolü
- PNP türü bir transistör kullanılarak LED kontrol edilecek şekilde bağlantı yapılmaktadır.
- LED'in eksisini doğrudan güç hattının eksisine, güç kaynağından gelen 12 volt elektriğin artı kutbunu transistörün emiter bacağına, LED'in artı kutbunu ise transistörün kollektör bacağına bağlanmaktadır.
- Transistörün base bağlantısı buton üzerinden yapılarak, basıp bıraktıkça LED'in açılıp kapanması sağlanmaktadır.
- 16:40Transistörün Çalışma Prensibi
- Artı hattından gelen akım öncelikle transistörün emiter bacağına girip, ardından kollektör bacağı üzerinden LED'e ulaşıyor.
- Butona basıldığında transistörün base'i 8 kilo ohmluk bir dirençle elektrik hattının eksi kutbuna bağlanıyor ve transistör açılıyor.
- Base'den akan 1,30 miliamperlik akıma karşılık transistör üzerinde 250 miliamperlik bir akım kontrol ediliyor.
- 17:25Voltaj Düşümü ve Transistörün Faydaları
- Transistörün emiter girişinde 12 volt elektrik varken, kolektör kısmında 11,70 volt okunuyor, bu transistör üzerinde 0,30 voltluk bir voltaj düşümü yaşanıyor.
- Bu devrenin faydası, Arduino ile 12 voltluk 250 miliamper çeken bir LED'i kontrol etmektir.
- Arduino'nun her bir çıkışından en fazla 25 miliamper güç alınabildiği için, otomatik olarak yanıp sönmesini istenen LED'ler için mutlaka transistöre başvurulmalıdır.
- 18:32Arduino ile Transistör Kontrolü
- Arduino'nun 13 numaralı bacağı transistörün base bacağına bağlanarak LED'i yakıp söndürme kontrolü sağlanmaktadır.
- PNP transistör kullanıldığında, Arduino'nun 5 volt çıkışıyla 12 volt arasındaki fark nedeniyle LED tamamen sönemiyor.
- Bu sorunun üstesinden gelmek için NPN transistör kullanılarak devre değiştirilmelidir.
- 20:01NPN Transistör Kullanımı
- NPN transistör kullanılarak LED'in eksi bağlantısı kontrol edilmekte ve Arduino tam olarak LED'i kontrol edebilmektedir.
- İlk denemede LED sönük yanıyor çünkü base'den akan akım miktarını kısıtlayan 8 kilo ohmluk direnç kullanılmıştır.
- BJT transistörlerin en önemli özellikleri, üzerlerinden geçirecekleri akım miktarının base'den akan akım miktarına orantılı olmasıdır.
- 21:01Direnç Değeri Optimizasyonu
- Base bağlamış olduğu direnç 8 kilo ohm'dan 100 ohm'a değiştirildiğinde LED tam ışıkta yanmaya başladı.
- Bu durumda transistörün base'e Arduino 30 miliamperden fazla güç sağlıyor, bu Arduino'nun tek bacaktan verebileceği akım miktarının üstünde.
- Direnç değeri 100 ohm'dan 330 ohm'a yükseltilerek, transistör 11 miliamperlik akıma ihtiyaç duyarak Arduino için uygun bir seviyeye getirildi.
- 22:09Yüksek Güç Çeken LED Kontrolü
- 30 watt'lık LED'i çalıştırmak için daha fazla akım ve 35 volt voltaj gerekiyor.
- BD136 PNP türü transistör, 1,50 amperlik akımı geçirebilmek için 500 miliamperlik base akımına ihtiyaç duyuyor.
- Bu transistörü kontrol etmek için araya ikinci bir transistör daha konularak "Darlington çifti" yöntemi uygulanmaktadır.
- 23:20Darlington Çifti ve Entegre Çözümler
- Darlington çifti sayesinde Arduino 400 miliamperlik bir yükü ve 35 voltluk bir voltajı kontrol edebilmektedir.
- İki transistör ve iki direnç yerine tek parça halinde sunulan Darlington çiftleri de mevcuttur.
- BDX33C, 10 ampere kadar güç çekebilen NPN türünde bir Darlington çiftidir.
- 24:22Entegre Transistörler
- ULN203A, 7 tane Darlington çiftini içinde barındıran toplu bir entegredir.
- BDX33C transistörünün maksimum değerleri: 100 volt ve 10 ampere, bu için gerekli base akımı 0,25 amper (250 miliamper).
- ULN203A entegresinde her bir çıkış için en fazla 50 volta kadar destekleniyor ve her bir transistör çiftinden en fazla 500 miliamper geçebiliyor.
- 26:30BDX33 Transistör Kullanımı
- BDX33 transistörü normal bir transistör gibi kullanılarak devre kurmak oldukça basittir.
- Yükün eksi bağlantısı kolektör bağlantısı yapılırken, emiter çıkışından güç kaynağının eksi kutbuna çıkış alınır.
- BDX33 tek parçayla 450 miliamper akım açıp kapatırken, Arduino'nun BZ bacağına sadece 1,60 voltluk elektrik uygulanır.
- 27:01ULN2033 Entegre Kullanımı
- ULN entegresinin sol en alttaki bacağı eksi çıkışı olduğu için güç kaynağının eksi kutbuna bağlanır.
- Arduino'dan gelen kontrol kablosu bir numaralı Darlington çiftinin BZ bağlantısına bağlanır.
- LED'in eksi bağlantısı bir numaralı girişin karşısındaki bir numaralı çıkışa bağlanır ve bu şekilde 550-600 miliampere kadar güç kolaylıkla kontrol edilebilir.
- 27:41Transistörlerin Amplifier Kullanımı
- BJT tipi transistörlerin en önemli özelliği, üzerlerinden geçirecekleri akımın BZ'den akan akımla orantılı olmasıdır.
- PNP türündeki bir transistörün BZ bacağına potansiyometre (değişken direnç) bağlanarak, direnç değerini değiştirerek BZ'den akacak akım miktarı kontrol edilebilir.
- Potansiyometre üzerinden ince ayar yaparak LED'in istenilen şiddette yanmasını sağlayabilirsiniz.
- 29:18Transistör Kullanımının Avantajları
- Değişken dirençler (potansiyometreler) üzerlerinden çok fazla akım geçiremezler, bu nedenle yüksek akım çeken cihazların doğrudan potansiyometre ile kontrolü mümkün değildir.
- Transistör kullanarak potansiyometre üzerinden çok düşük bir akım geçirerek yüksek bir akımı kontrol edebilirsiniz.
- Bu basit devre ile şerit LED ile aydınlatmaların ışık miktarı kolaylıkla kontrol edilebilir.
- 30:21Video Kapanışı
- Bu bölümde birçok örnekle BJT türü transistörlerin nasıl çalıştığına değinildi.
- Önümüzdeki bölümde kullanılması daha çok tavsiye edilen MOSFET transistörleri incelenecek.
- Üçüncü bir bölümde hem BJT hem MOSFET transistörleri için daha fazla devre örneği yapılacaktır.