Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin biyoloji kampının 15. gününde sunduğu eğitim içeriğidir. Öğretmen, öğrencilere hitap ederek hücre organelleri konusunu anlatmaktadır.
- Video, tek zarlı hücre organellerini detaylı şekilde ele almaktadır. İçerikte endoplazmik retikulum (ER), lizozom, golgi aygıtı, kofullar ve peroksion gibi organellerin yapısı, görevleri ve özellikleri açıklanmaktadır. Ayrıca bitki, bakteri ve hayvan hücrelerinin nasıl ayırt edileceği örneklerle anlatılmaktadır.
- Videoda toplam 13 soru çözüleceği belirtilmekte ve ÖSYM sınavlarında çıkabilecek soru tipleri de içermektedir. Bir sonraki derste çift zarlı organeller (mitokondri ve plastikler) konusunun işleneceği de belirtilmektedir.
- Biyoloji Kampı ve Tek Zarlı Organeller
- Biyoloji kampının onbeşinci gününde hücre organelleri konusuna devam ediliyor.
- Önceki derste ribozom ve sentrozom öğrenilmiş, sentrozom bitki ve hayvan ayrımında kullanılırken, ribozom tüm canlı hücrelerde protein sentezinden sorumlu.
- Bu derste endoplazmik retikulum, golgi aygıtı, lizozom, koful ve peroksizon gibi beş tek zarlı organel öğretiliyor.
- 01:25Endoplazmik Retikulum
- Endoplazmik retikulum (ER) prokaryotlarda (bakteri ve arkelerde) bulunmaz, ökaryotlarda (bitkiler, mantarlar, hayvanlar ve protista alemindeki bir hücreli canlılar) bulunur.
- ER kelime anlamı "hücre içerisindeki kanallar" olup, tek zarlı ve hücre zarından köken alan bir organdır.
- ER'in görevleri: hücre içinde maddelerin üretilmesini sağlama, molekülleri paketleme ve taşıma, hücre zarı ile çekirdek arasını doldurarak hücreye esneklik ve destek sağlama, golgi, lizozom, koful ve hücre zarı oluşumuna yardımcı olma.
- 03:44ER'in Grupları ve Görevleri
- ER, ribozom taşıyıp taşımamasına göre iki grupta incelenir: ribozom taşıyan granüllü ER ve ribozom taşımayan granülsüz ER.
- Granüllü ER, hücre dışına salgılanacak enzim ve hormonların üretilmesini sağlar.
- Granülsüz ER, karbonhidrat ve lipit sentezi gerçekleştirir, glikozun glikojen şeklinde depolanmasını sağlar, kaslarda kalsiyum depolanmasını sağlar ve ilaç ve alkolün zararlı etkilerini azaltır.
- 06:51Lizozom ve Golgi Aygıtı
- Lizozom organelinin üretilmesinde hem ER hem de golgi aygıtı birlikte görev yapar.
- Golgi aygıtı, Kamilio Golgi tarafından keşfedilmiş, prokaryotlarda bulunmaz ve ökaryotlarda (bitkiler, hayvanlar, mantarlar ve protista alemindeki canlılar) bulunur.
- Golgi aygıtı, salgı yapar, moleküllerin paketlenmesinden sorumlu olup, moleküllerin hücre dışına çıkması işlerinden sorumludur.
- 09:01Golgi Aygıtının Özellikleri
- Golgi aygıtı üst üste dizilmiş keselere veya pidelere benzer yapıda olup, bitki hücrelerinde ara lamel (orta plak) oluşmasına yardımcı olur.
- Golgi aygıtı selülozu üretmez, hücre zarında bulunan enzimler selülozu sentezler ve Golgi aygıtı bunların dizilmesine yardımcı olur.
- Golgi aygıtı, granüllü erden gelen lizozom öncüllerini paketleyerek lizozom organelini oluşturur ve etrafına kese sarıp molekülleri dışarı gönderebildiği için koful da oluşturabilir.
- 10:24Golgi Aygıtının Diğer Görevleri
- Golgi aygıtı hücre zarında görev yapan glikolipit ve glikoprotein gibi kompleks molekülleri birleştirebilir ve ayırabilir.
- Golgi aygıtı fosfolipit molekülleri üretilebilmesinde fosfat ve lipidleri birleştirebilir, demirle globin birleştirip hemoglobin sentezi yapabilir.
- Hücre dışına salgılanacak molekülün izlediği yol: öncül molekül, granüllü erden, Golgi aygıtı, salgı kofulu ve sonunda egzosom ile hücre dışına atılır.
- 12:57Lizozom Organeli
- Lizozom tek zarlı bir zarlı organeldir ve içerisinde sindirim enzimleri (hidrolitik enzimler) bulunur.
- Lizozom, hücre içerisinde alınan büyük besinlerin parçalanmasından sorumludur ve büyük molekülleri monomer yapı taşlarına çevirir.
- Lizozom sindirim enzimlerini kendisi üretmez, granüllü erden ve Golgi aygıtı tarafından üretilir.
- 15:34Lizozomun Etkileri
- Lizozomlar yırtıldığında hücre kendi kendini sindirir, bu duruma otooliz (otofaji) denir.
- Lizozom etkisiyle kurbağaların kuyruklarının kaybolması, yaşlanan hücre ve organallerin parçalanması (otofaji), annelerin karnındaki parmaklar arasındaki perdenin erimesi ve döllenme olayında spermin yumurta içerisine girebilmesi gerçekleşir.
- Lizozom katabolik tepkimeler gerçekleştirirken su miktarı azalır ve ATP harcamaz.
- 17:44Hücre Organelleri Özeti
- E'nin tek zarlı olduğu, hücre zarından köken aldığı ve hücre içinde maddelerin iletimini sağladığı bilinmektedir.
- Gol aygıtı, salgı ve paketleme olaylarından sorumlu olup, bitkilerde hücre bölünmesi sırasında ara hemen oluşmasını sağlar.
- Lizozom, bitki ve hayvan ayrımı kullanılabilecek bir organel olup, içerisinde sindirim enzimleri bulunur ancak enzimleri kendisi üretmez.
- 19:16Koful
- Koful, prokaryotlarda (bakterilerde) bulunmayan, ökaryotlarda (bitkiler, mantarlar, hayvanlar) bulunan tek zarlı bir organdır.
- Hayvan hücrelerinde küçük ve çok sayıda koful bulunurken, genç bitki hücrelerinde de küçük ve çok sayıda koful vardır.
- Yaşlı bitki hücrelerinde kofullar büyük bir merkezi kofula dönüşür ve bu organel bitkilerde bulunur.
- 20:40Koful Türleri ve Görevleri
- Kofullar görevine göre isimlendirilir: besin kofulu, sindirim kofulu, kontraktil koful, depo kofulu, boşaltım kofulu ve salgın kofulu.
- Besin kofulu, hücre içerisine alınan büyük maddeleri içerir ve lizozomla birleşerek sindirim kofulu oluşturur.
- Sindirim kofulu, hidroliz tepkimeleri sonucunda küçük molekülleri hücrenin sitoplazmasına dağıtır.
- 22:11Kontraktil Koful
- Kontraktil koful, kasılgan koful veya vurgan koful olarak da bilinir ve tatlı suda yaşayan amip, terlik hayvanı gibi canlarda bulunur.
- Kontraktil koful, hücre içerisine giren fazla suyu dışarıya atarak hücrenin patlamasını önler ve bu olay sırasında ATP tüketir.
- Bu olaya aktif taşıma değil, aktif boşaltım denir çünkü enerji harcanır ancak küçük moleküllerin zardan azdan çok taşınması aktif taşıma olarak adlandırılır.
- 24:43Peroksion
- Peroksion, prokaryot yapılarda bulunmayan, ökaryotlarda (bitkilerde ve hayvanlarda) bulunan tek zarlı bir organdır.
- Peroksion, katalaz enzimi yardımıyla hidrojen peroksiti (H₂O₂) su ve oksijene dönüştürerek zararlı etkisinin azaltılmasını sağlar.
- Peroksion, yağ asitlerini parçalarken oksijen tüketir ve hem oksijen üretir hem de oksijen tüketir, bu nedenle hem bitkilerde hem de hayvanlarda ortak olarak bulunan organellerden biridir.
- 26:23Hücre Türlerini Ayırt Etme
- Üç hücre (A, B, C) arasında hangisinin bitki, hangisinin bakteri, hangisinin hayvan olduğunu belirlemek için DNA ve RNA'nın hepsinde ortak olduğu için bu özellik yeterli değildir.
- A hücresi golgi ve lizozom gibi zarlı organel bulundurmazken hücre duvarı vardır, bu nedenle prokaryot yapıda olan bakteri olabilir.
- B hücresi golgi, DNA, RNA ve lizozom içerir, hücre duvarı bulunmaz, bu nedenle hayvan hücresidir.
- C hücresi DNA, RNA, golgi ve hücre duvarı içerir, bu nedenle selüloz çepere sahip olan bir bitki hücresidir.
- 28:29Organellerin Görevleri
- Egzoz tozla enzim salgılar: Golgi yaygıt.
- Aminoasitleri peptit boy ile birleştirir: Ribozom.
- Kromozomları iyi ipliği kutup para çeken: Sentrozom.
- Besin kofu ile birleşerek hidroliz yapar: Lizozom.
- Öğlenanın suyla patlamasını engeller: Kontraktil koful.
- İlaç alkolün zehirli etkisini azaltan: Granülsüz endoplazma.
- Kompleks molekülleri birleştirip ayırabilen: Golgi aygıtı.
- 30:00Dersin Özeti ve Gelecek Konular
- Lizozom büyük moleküllerin parçalanmasından, salgı paketleme işlerinden sorumludur.
- Golgi hücre içerisinde maddelerin bir yerden bir yere taşınması ve sentezlenmesi işlerinden sorumludur.
- Kontraktil koful fazla suyu dışarı atmakla ilgili işlerden sorumludur.
- Peroksim hidrojen peroksitin katalaz enzim yardımıyla parçalanması ve yağ asitlerinin oksijen yardımıyla parçalanarak mitokondriye verilmesi olaylarından sorumludur.
- Bir sonraki derste çift zarlı organellerden (mitokondri ve plastikler) bahsedilecektir.