Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Dünden Yarına" programının bu bölümü, Azerbaycan'ın tarihini ve Türkiye ile olan ilişkilerini anlatan bir belgesel formatındadır. Mehmet Emin Resulzade, Gaspıralı İsmail, Nuri Paşa, Ebu'l-Feyz Elçibey, Haydar Aliyev ve İlham Aliyev gibi önemli tarihi şahsiyetlerin rolleri ele alınmaktadır.
- Video, Azerbaycan'ın coğrafi konumu ve isminin kökeniyle başlayıp, binlerce yıllık tarihini kronolojik olarak anlatmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu'ndan Rusya'nın işgaline, Ermeni nüfusunun bölgeye yerleştirilmesine, Azerbaycan'ın ikiye bölünmesine, 1918'de kurulan Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşuna ve 1990'larda bağımsızlık sürecine kadar olan süreç detaylı şekilde aktarılmaktadır.
- Videoda ayrıca Rus işgali altında Azerbaycan halkının yaşadığı baskılar, 1918 Bakü Katliamı, 1990 Kara Ocak, 1992 Hocalı Katliamı gibi önemli olaylar ve Türkiye-Azerbaycan ilişkilerinin 1990'lardan sonra nasıl güçlendiği, 2000'li yıllarda gerçekleştirilen büyük projelerle nasıl sağlamlaştırıldığı da vurgulanmaktadır.
- 00:02Türkiye-Azerbaycan İlişkileri
- Türkiye'nin en yakın dostu ve kardeşi Azerbaycan, Haydar Aliyev'in "iki devlet bir milletiz" sözüyle ifade edilen güçlü bir dostluk içinde yer almaktadır.
- İki ülke her konuda birbirinin yanında yer alarak tüm dünyayı kıskandıran bir dostluk kurmuşlardır.
- 1990'ların sonunda vuslatla güçlenen bu kardeşlik, 2000 yılıyla birlikte gerçekleştirilen büyük projelerle iyice sağlamlaştırılmıştır.
- 01:14Azerbaycan'ın Coğrafyası ve İsmi
- Azerbaycan, Kafkas Dağlarının gerisinde, dağlar, yaylalar, soğuk sular ve güzel sesli insanların yaşadığı bir ülkedir.
- Azerbaycan isminin verilişi hakkında farklı tezler bulunmaktadır; Mehmet Emin Resulzade'ye göre Atropet tarafından tesis edilen bölgeye Atropatana denilmişti.
- Diğer görüşlere göre Azerbaycan ismi, Büyük İskender'in hizmetine giren İranlı satrap Atropatesten türetilmiş veya "ateş" ve "muhafız" anlamındaki kelimelerin birleşiminden oluşmuştur.
- 03:36Azerbaycan'ın Tarihi
- Binlerce yıllık geçmişe sahip bu topraklar MÖ 120'lerle birlikte Türk boylarıyla tanışmaya başlamıştır.
- Hazar Türklerinin bir dönem hüküm sürdüğü bu topraklar sonrasında Hun Türklerinin akınlarını yaşamıştır.
- MS 7. yüzyılda 4. Halife devrinde İslamiyet bu topraklara ulaşmış ve bir daha da ayrılmamıştır.
- 04:12Osmanlı Dönemi ve Rus İşgali
- Azerbaycan'ın Osmanlı ile tanışması Çaldıran Savaşı sonuna rastlamış, Yavuz Sultan Selim bölgenin büyük bölümünü ele geçirmiştir.
- Kanuni döneminde Azerbaycan'ın tamamında Osmanlı otoritesi sağlanmış, ancak Osmanlı'nın yaşadığı isyanlar nedeniyle Azerbaycan İran'ın işgaline uğramıştır.
- 18. yüzyıla gelindiğinde Ruslar da oyuna dahil olmaya başlamış, Hazar Denizi kıyılarına inerek Azerbaycan'ın iç işlerine karışmaya başlamışlardır.
- 06:16Rus İşgali ve Direniş
- Rusların Korkunç İvan ve I. Petro dönemlerinde Kafkasya'yı fethetmek amacıyla büyük bir saldırı ve işgal planı hazırladıkları bilinmektedir.
- Azeri savaşçıları Rus asker ve komutanlarının büyük bölümünü yok etmiş, Rus General Sisianov Bakü'de idam edilmiştir.
- Rus ordusu Gence'yi işgal ettikten sonra buranın adını Yelizavedpol olarak değiştirmiş, halka karşı kanlı katliamlara girişmiş ve camileri kiliseye çevirmiştir.
- 08:32Rus İşgali ve Demografik Değişim
- Ruslar sadece işgalle yetinmediler, Azerbaycan topraklarına gayrimüslimleri yerleştirmeye başladılar.
- Rusların Azerbaycan'la Anadolu toprakları arasına tampon bölge olarak Ermenileri yerleştirmesi, Nahçıvan, Revan, Karabağ gibi stratejik noktalarda Ermeni nüfusun yoğunlaştırılması tamamen bağlantıyı kesmeye yönelik bir hamleydi.
- Ruslar hem yerli halktan destek alamadıklarını kırmak hem de demografik yapıyı bozmak adına gayrimüslimleri kafilelerle bölgeye getirmeye başladılar.
- 11:37Gülistan Barış Anlaşması ve Sonrası
- Azerbaycan toprakları için Ruslar ve İran karşı karşıya gelmiş, Azerbaycan'ın yeraltı ve yerüstü kaynakları iştah kabartıyordu.
- Bu sürtüşme on yıl sürecek bir savaş süreciyle sonlandı ve Gülistan Anlaşmasıyla Azerbaycan resmen ikiye bölündü; kuzey Rusya'nın, güney İran'ın oldu.
- İran çok geçmeden yeni bir harekata geçti, iki ülke yeniden savaştı ve İran yine yenildi; Türkmençay'da atılan imzalarla Ruslar Revan ve Nahçıvan'ı da topraklarına kattı.
- 12:39Rus İşgali ve Azeri Direnişi
- Çarizme karşı direniş örgütlenirken, yeni yetişen nesillere milli şuur aktarılmaya çalışıldı.
- Rusların işgali sonucunda Bakü'deki mimari değişti, Ermeni ustaların yaptığı Rus tarzı taş evler yükselmeye başladı.
- Rusların batıdan aldıklarını sömürgelerine yerleştirdiği bir dönem başlamıştı.
- 14:00Rus Baskısı ve Milli Şuur
- 20. yüzyılın başlamasıyla Rusların baskıları arttı, Azerileri ağır vergilerle ezmeye çalıştılar.
- Rus subay ve askerlerin tecavüzleri, dini inançları yasaklamaları baskıyı artırdı.
- Gaspıralı İsmail'in etkileri politik alana taşınmaya başlayınca Rusları telaşlandırdı.
- 15:04Devrim Hareketleri ve Milli Azatlık
- 20. yüzyılın başında Azerbaycan'da da devrim hareketleri görülüyordu, Bakü'de 15 civarında sosyal demokrat dernek faaliyetteydi.
- Ruslar bu durumu önlemek için Ermeni terörü kartını kullanmaya başladı ve daha çok asker gönderdi.
- Milli azatlık hareketi bir an bile duraksamadan devam etti.
- 15:58Rus İmparatorluğu'nun Yıkılışı
- 1905 yılı Rusya için yıkımın başlangıcıydı, Rus-Japon Savaşı Rusların ağır yenilgisi ile son buldu.
- Alman Yahudilerinin desteğini alan Bolşevik hareketi hızla taraftar buluyordu.
- Rus olmayan halkların da yer aldığı Duma'nın faaliyetleri Çar Nikola'yı rahatsız etmiş olacak ki, 1907 Haziran'ında Duma dağıtıldı.
- 16:41Musavat Halk Partisi
- Azerbaycan'da kurulan partilerin tek amacı milli istiklal'di, Musavat Halk Partisi bağımsızlık için çalışmaya başladı.
- Partinin lideri Açık Söz gazetesinin başyazarı Mehmet Emin Resulzade'ydi.
- Tüm baskılara rağmen Musavat Partisi, Azerbaycan halkının siyasi teşkilatlanması ve birleşmesinde büyük roller üstleniyordu.
- 18:02Birinci Dünya Savaşı ve Azerbaycan
- Birinci Dünya Savaşı'nın başlamasıyla şartlarda bir değişiklik olmadı, savaşın taraflarının özellikle İngilizlerin bölgeyle ilgili ciddi emelleri vardı.
- Çarlık Azerilere güvenmediğinden onları savaştan uzak tutuyor, istihbarat Azeri önderleri takip ediyordu.
- Savaş bölgelerindeki Azerilerin evleri dağıtıldı, katledildiler ve yerlerinden göç ettirildiler.
- 18:43Milli Şuralar ve Bağımsızlık Hareketi
- 17 Mart 1917'de geçici hükümetin Bakü'de yerli istihbarat ve takip organı olan İçtimai Teşkilatların İcra Komitesi kuruldu.
- 27 Mart'ta Azeri aydınların temsilcilerinden ibaret Müslüman Milli Şurasının geçici icra komitesi seçildi.
- 26 Ekim'de Musavat Partisi'nin birinci kurultayını açan Mehmet Emin Resulzade bağımsız Azerbaycan Devleti'nin kurulacağı müjdesini veriyordu.
- 20:14Bolşevik Ayaklanması ve Azerbaycan
- 1917 Ekiminde Rusya'da Bolşevik ayaklanması sonucu Çarlık devriliyordu.
- Bolşevik hareketi kabul etmeyen milliyetçi güçler, Güney Kafkasya'yı bağımsızlaştırmanın şart olduğunu bildiriyordu.
- Bolşevikler Azerbaycan'da Ermeni Stepn Shauman'ı tek yetkili ilan ettiler, Bakü Sovyeti İcra Kurulunda Azerilere yer verilmemişti.
- 21:08Erzincan Antlaşması ve Azerbaycan'ın Kurtuluşu
- 1917 yılı Aralık ayında imzalanan Erzincan Antlaşması ile Osmanlı-Sovyet barışı yapıldı.
- Ruslar bölgeyi boşaltırken askerler Rusya yerine Azerbaycan'da toplanmaya başladılar.
- Azerbaycan'ın tarihindeki en önemli anlardan birini Nuri Paşa komutasındaki Kafkas Ordusu'nun başarıları oluşturur.
- 22:08Bakü Katliamı
- Birinci Dünya Savaşı sonlanırken Azerbaycan'da gerginlik her geçen gün artıyordu.
- 1918 Mart başlarında Bakü'de 20 bin kişilik silahlı bir güç toplandı ve ardından katliamlar yapıldı.
- Sadece Bakü'de üç günde 3 bin Azeri katledildi, buradaki tek amaç ve tek hedef Musavat Partisiydi.
- 23:36Azerbaycan'ın Bağımsızlığı
- Yaşananlar zor durumdaki Osmanlı'yı harekete geçirdi, 26 Mayıs'ta Tiflis'te Trans-Kafkasya toplantısı yapıldı.
- 28 Mayıs'ta Tiflis'te Orient Otel'de Azerbaycan'ın bağımsız devlet olduğu ilan edilmiş oldu.
- Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nin başkenti Gence'ydi, Türk ordusu yardıma yetişti.
- 24:40Kafkas İslam Ordusu ve Bakü'nün Kurtuluşu
- Doğu Cephesi Komutanı Kazım Karabekir Paşa, Enver Paşa'nın kardeşi Nuri Paşa'yı 15 bin kişilik bir kuvvetle Nahçıvan üzerinden Bakü'ye gönderdi.
- Kafkas İslam Ordusu, Rus-Ermeni kuvvetlerinin önünü Gence yakınlarında kesti ve Gürçay'da bu kuvvet dağıtıldı.
- Eylül'ün 15'inde Kafkas İslam Ordusu Bakü'yü işgalden kurtarmış oldu, Bakü başkent ilan edildi ve resmi dil Türkçe oldu.
- 26:41Rus İşgali
- Ruslar, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşunu kabul edememişti.
- Bakü'nün Anadolu'daki Türklerin istiklal mücadelesine destek vermesini bahane ederek işgale başladı.
- İşgal sırasında yine vahşet, katliam, yağma ve talan yaşandı.
- 27:02Sovyet İsgali ve Azerbaycan'ın Zorlukları
- 27 Nisan 1920 günü yaşananlar tarihe kara gün olarak geçti ve Ruslar her şeyi feshettiler.
- Bir yıl on bir ay yirmi dokuz gün süren halk cumhuriyeti, Azeri milli şuurunun oluşmasında büyük emek sarf etmişti.
- Bolşevikler kitlesel tutuklamalar, işkenceler ve diğer metotlarla Azerileri sindirmeye çalıştı ve toprakların zenginlikleri oluk oluk Rusya'ya akıyordu.
- 28:08Sovyet Diktası ve Azerbaycan'ın Bağımsızlık Süreci
- Lenin'in ölümünün ardından Stalin diktası hemen herkesi yerle bir etti ve katliamların ucu bucağı yoktu.
- 1990 yılında bağımsızlık sırasında yüz kırk civarında Azeri, Rus tanklarının ateşi altında can veriyordu.
- 1980'lerin ikinci yarısıyla Sovyet devindeki sorunlar su yüzüne çıkmaya başladı ve Azerbaycan halkının sisteme olan güveni azalıyordu.
- 32:15Azerbaycan Halk Cephesi ve Gara Ocak
- Azerbaycan'da mitingler dalgası başladı, sıkıyönetim ilan edildi ve halk Azerbaycan Halk Cephesi etrafında birleşti.
- Halk Cephesi'nin başına 1989 yazında Ebu'l-Feyz Elçibey getirildi ve halkın baskısıyla 3 Eylül'de Azerbaycan-Sovyetler Birliği suverenliği hakkındaki konstitosiya kanunu kabul edildi.
- 19 Ocak 1990'da Sovyet ordusu Bakü'ye saldırdı, tanklar silahsız sivillere karşı kullanıldı ve bu katliamın adı tarihe Gara Ocak olarak geçti.
- 35:17Azerbaycan'ın Bağımsızlığı ve Hocalı Katliamı
- 8 Aralık 1991'de Belarus'un Sovyetlerden ayrılmasıyla Sovyet devi son nefesini verdi ve 21 gün sonra yapılan referandumla Azerbaycan özgürlüğüne kavuştu.
- 26 Şubat 1992 tarihinde Dağlık Karabağ bölgesindeki Hocalı kasabası, Ermenistan silahlı kuvvetleri ve Rus motorize alayı tarafından ağır silahlarla ateş altına alındı.
- Hocalı'da yaşanan katliam sonrasında 613 Azeri Türk hayatını kaybetti, bunların 56 tanesi hamile kadınlardı ve 487 kişi ağır yaralanırken 1275 kişi rehin alınmıştı.
- 39:57Azerbaycan'ın Modern Dönemi
- Azerbaycan devleti özgür ve müstakil bir devlet olarak insanlık kitabındaki yerini aldı.
- İlk devlet başkanı Ebu'l-Feyz Elçibey'in ardından Haydar Aliyev, Azerbaycan'ın kendine gelmesinde büyük roller oynamıştır.
- Türkiye'nin en yakın dostu ve kardeşi olan Azerbaycan'la ilişkileri her dönem belirli bir seviyenin üstünde olmuştur ve iki ülkenin birlikte gerçekleştirdiği projeler tüm dünyanın dikkatindedir.