Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Dünden Yarına" programının bu bölümü, Azerbaycan'ın tarihini ve Türkiye ile olan ilişkilerini anlatan bir belgesel formatındadır. Mehmet Emin Resulzade, Nuri Paşa, Kazım Karabekir Paşa, Ebulfeyz Elçibey, Haydar Aliyev ve İlham Aliyev gibi önemli tarihi şahsiyetlerin rolleri ele alınmaktadır.
- Video, Azerbaycan'ın coğrafi konumu ve isminin kökeniyle başlayıp, binlerce yıllık tarihini kronolojik olarak anlatmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu'ndan Rusya'nın işgaline, Ermeni nüfusunun bölgeye yerleştirilmesine, Azerbaycan'ın ikiye bölünmesine, Rus işgali altında yaşadığı baskılara, milli şuurunun gelişimine ve 1990'larda bağımsızlık sürecine kadar olan süreç detaylı şekilde ele alınmaktadır.
- Videoda ayrıca 1918'de kurulan Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşu, Kafkas İslam Ordusu'nun rolü, 1918 Bakü Katliamı, 1990 Kara Ocak, 1992 Hocalı Katliamı gibi önemli olaylar ve Azerbaycan'ın bağımsızlık sonrası gelişimi, Haydar Aliyev dönemindeki gelişmeler ve Türkiye ile olan yakın ilişkileri de anlatılmaktadır.
- 00:02Türkiye-Azerbaycan İlişkileri
- Türkiye'nin en yakın dostu ve kardeşi Azerbaycan, Haydar Aliyev'in "iki devlet bir milletiz" sözüyle ifade edilen güçlü bir dostluk içinde yer almaktadır.
- İki ülke her konuda birbirinin yanında yer alarak tüm dünyayı kıskandıran bir dostluk kurmuşlardır.
- 1990'ların sonunda vuslatla güçlenen bu kardeşlik, 2000 yılıyla birlikte gerçekleştirilen büyük projelerle iyice sağlamlaştırılmıştır.
- 01:18Azerbaycan'ın Coğrafyası ve İsmi
- Azerbaycan, Kafkas Dağlarının gerisinde dağlar, yaylalar, soğuk sular ve güzel sesli insanların yaşadığı bir ülkedir.
- Azerbaycan isminin verilişi hakkında farklı tezler bulunmaktadır; Mehmet Emin Resulzade'ye göre Atropet tarafından tesis edilen bölgeye Atropatana denilmişti.
- Diğer görüşlere göre Azerbaycan ismi, Büyük İskender'in hizmetine giren İranlı satrap Atropates'ten türetilmiş veya "ateş" ve "muhafız" anlamındaki kelimelerden oluşmuştur.
- 03:36Azerbaycan'ın Tarihi
- Binlerce yıllık geçmişe sahip bu topraklar MÖ 120'lerle birlikte Türk boylarıyla tanışmaya başlamıştır.
- Hazar Türklerinin bir dönem hüküm sürdüğü bu topraklar sonrasında Hun Türklerinin akınlarını yaşamıştır.
- MS 7. yüzyılda 4. Halife devrinde İslamiyet bu topraklara ulaşmış ve bir daha da ayrılmamıştır.
- 04:12Osmanlı Dönemi ve Rus İşgali
- Azerbaycan'ın Osmanlı ile tanışması Çaldıran Savaşı sonuna rastlamış, Yavuz Sultan Selim bölgenin büyük bölümünü ele geçirmiştir.
- Kanuni döneminde Azerbaycan'ın tamamında Osmanlı otoritesi sağlanmış, ancak Osmanlı'nın yaşadığı isyanlar nedeniyle Azerbaycan İran'ın işgaline uğramıştır.
- 18. yüzyıla gelindiğinde Ruslar da oyuna dahil olmaya başlamış, Hazar Denizi kıyılarına inerek Azerbaycan'ın iç işlerine karışmaya başlamışlardır.
- 06:16Rus İşgali ve Direniş
- Rusların Korkunç İvan ve I. Petro dönemlerinde Kafkasya'yı fethetmek amacıyla büyük bir saldırı ve işgal planı hazırladıkları bilinmektedir.
- Azeri savaşçıları Rus asker ve komutanlarının büyük bölümünü yok etmiş, Rus General Sisianov Bakü'de idam edilmiştir.
- Rus ordusu Gence'yi işgal ettikten sonra buranın adını Yelizavedpol olarak değiştirmiş, halka karşı kanlı katliamlara girişmiş ve camileri kiliseye çevirmiştir.
- 08:32Rus İşgali ve Demografik Değişim
- Ruslar sadece işgalle yetinmediler, Azerbaycan topraklarına gayrimüslimleri yerleştirmeye başladılar.
- Rusların Azerbaycan'la Anadolu toprakları arasına tampon bölge olarak Ermenileri yerleştirmesi, Nahçıvan, Revan, Karabağ gibi stratejik noktalarda Ermeni nüfusun yoğunlaştırılması tamamen bağlantıyı kesmeye yönelik bir hamleydi.
- Ruslar hem yerli halktan destek alamadıklarını kırmak hem de demografik yapıyı bozmak adına gayrimüslimleri kafilelerle bölgeye getirmeye başladılar.
- 11:37Gülistan Anlaşması ve Sonrası
- Azerbaycan toprakları için Ruslar ve İran karşı karşıya gelmiş, Azerbaycan'ın yeraltı ve yerüstü kaynakları iştah kabartıyordu.
- Bu sürtüşme on yıl sürecek bir savaş süreciyle sonlandı ve Gülistan Anlaşmasıyla Azerbaycan resmen ikiye bölündü; kuzey Rusya'nın, güney İran'ın oldu.
- İran çok geçmeden yeni bir harekata geçti, iki ülke yeniden savaştı ve İran yine yenildi; bu sefer Türkmen Çay'da atılan imzalarla Ruslar Revan ve Nahçıvan'ı da topraklarına kattı.
- 12:39Rus İşgali ve Azeri Direnişi
- Çarizme karşı direniş örgütlenirken, yeni yetişen nesillere milli şuur aktarılmaya çalışıldı.
- Rusların işgali sonucunda Bakü'deki mimari değişti, Ermeni ustaların yaptığı Rus tarzı taş evler yükselmeye başladı.
- Rusların batıdan aldıklarını sömürgelerine yerleştirdiği bir dönem başlamıştı.
- 14:00Rus Baskısı ve Milli Şuur
- 20. yüzyılın başlamasıyla Rusların baskıları arttı, Azerileri ağır vergilerle ezmeye çalıştılar.
- Rus subay ve askerlerin tecavüzleri, dini inançları yasaklamaları baskıyı artırdı.
- 1890'da başlayan kaçak hareketi milli bir hareket halini aldı ve Rusların kültürel baskıları halkı yıldırmadı.
- 15:04Devrim Hareketleri ve Milli Azatlık
- 20. yüzyılın başında Azerbaycan'da da devrim hareketleri görülüyordu, Bakü'de 15 civarında sosyal demokrat dernek faaliyetteydi.
- Ruslar bu durumu önlemek için Ermeni terörü kartını kullanmaya başladı ve daha çok asker gönderdi.
- Milli azatlık hareketi bir an bile duraksamadan devam etti.
- 15:58Rus İmparatorluğu'nun Yıkılışı
- 1905 yılı Rusya için yıkımın başlangıcıydı, Rus-Japon Savaşı Rusların ağır yenilgisiyle son buldu.
- Alman Yahudilerinin desteğini alan Bolşevik hareketi hızla taraftar buluyordu.
- Rus olmayan halkların da yer aldığı Duma'nın faaliyetleri Çar Nikola'yı rahatsız etti ve 1907 Haziran'ında Duma dağıtıldı.
- 16:41Musavat Halk Partisi ve Milli Mücadele
- Azerbaycan'da kurulan partilerin tek amacı milli istiklal'di, Musavat Halk Partisi bağımsızlık için çalışmaya başladı.
- Partinin lideri Açıksöz gazetesinin başyazarı Mehmet Emin Resulzade'ydi.
- Tüm baskılara rağmen Musavat Partisi, Azerbaycan halkının siyasi teşkilatlanması ve birleşmesinde büyük roller üstlendi.
- 17:41Birinci Dünya Savaşı ve Azerbaycan
- Azerbaycan'da petrolün çıkarılıp işletildiği ilk yer olduğu için dünya dikkatini çekti.
- Birinci Dünya Savaşı'nın başlamasıyla şartlarda bir değişiklik olmadı, savaşın taraflarının özellikle İngilizlerin bölgeyle ilgili ciddi emelleri vardı.
- Çarlık Azerilere güvenmediğinden onları savaştan uzak tutuyor, istihbarat Azeri önderleri takip ediyordu.
- 18:43Milli Şuralar ve Ekim Devrimi
- 17 Mart 1917'de geçici hükümetin Bakü'de yerli istihbarat ve takip organı olan İçtimai Teşkilatların İcra Komitesi kuruldu.
- 27 Mart'ta Azeri aydınların temsilcilerinden ibaret Müslüman Milli Şurasının geçici icra komitesi seçildi.
- Rusya'da yaşanan Ekim Devriminden sonra milli bağımsızlık hareketinde yeni bir aşamaya gelinecekti.
- 19:40Musavat Partisi'nin Kurultayı ve Bolşevik Ayaklanması
- 1917 sonbaharına gelindiğinde Musavatın siyasi nüfuzu gitgide artmaktaydı.
- 26 Ekim'de Musavat Partisi'nin birinci kurultayını açan Mehmet Emin Resulzade, bağımsız Azerbaycan Devleti'nin kurulacağı müjdesini veriyordu.
- 1917 Ekiminde Rusya'da Bolşevik ayaklanması sonucu Çarlık devriliyordu.
- 20:34Bolşeviklerin Azerbaycan'daki Durumu
- Bolşevik hareketi kabul etmeyen milliyetçi güçler, Güney Kafkasya'yı bağımsızlaştırmanın şart olduğunu bildiriyordu.
- Bolşevikler Azerbaycan'da Ermeni Stepn Shamyan'ı tek yetkili ilan ettiler ve Bakü Sovyeti İcra Kurulunda Azerilere yer verilmemişti.
- 1917 Aralık ayında imzalanan Erzincan Antlaşması ile Osmanlı-Sovyet barışı yapıldı.
- 21:39Nuri Paşa Komutasındaki Kafkas Ordusu
- Azerbaycan'ın tarihindeki en önemli anlardan birini Nuri Paşa komutasındaki Kafkas Ordusu'nun başarıları oluşturur.
- Bu gelişmelerin çok uzun ömürlü olmasa da Azerbaycan'ın milli şuurunun oluşmasında büyük katkılar sağlamıştır.
- I. Dünya Savaşı sonlanırken Azerbaycan'da gerginlik her geçen gün artıyordu.
- 22:22Bakü Katliamı
- Bolşevikler Azerbaycan'ın yeraltı kaynaklarını kaptırma niyetinde değildi, bu nedenle 1918 Mart başlarında Bakü'de 20 bin kişilik silahlı bir güç topladılar.
- Sadece Bakü'de üç günde 3 bin Azeri katledildi, buradaki tek amaç ve tek hedef Musavat Partisiydi.
- 2 Nisan'a kadar süren katliamların sonucu 12 binden fazla Azeri'nin ölümüydü.
- 23:36Geçici Milli Şura ve Bağımsızlık İlanı
- Yaşananlar zor durumdaki Osmanlı'yı harekete geçirdi, 26 Mayıs'ta Tiflis'te Trans-Kafkasya toplantısı yapıldı.
- 27 Mayıs'ta olağanüstü toplantı kararı alındı ve Azerbaycan'ın yönetimi görevi üstlenilerek geçici milli şura ilan edildi.
- 28 Mayıs'ta Tiflis'te Orient Otel'de Azerbaycan'ın bağımsız devlet olduğu ilan edilmiş oldu.
- 24:30Kafkas İslam Ordusu'nun Kuruluşu
- Azerbaycan'ın zorlu bir süreç yaşadığı bu dönemde Türk ordusu yardıma yetişti, Doğu Cephesi Komutanı Kazım Karabekir Paşa, Enver Paşa'nın kardeşi Nuri Paşa'yı 15 bin kişilik bir kuvvetle Nahçıvan üzerinden Bakü'ye gönderdi.
- Nuri Paşa kuvvetleri Azerbaycan Milli Kuvvetleri ile birleşerek Kafkas İslam Ordusunu oluşturdu.
- Kafkas İslam Ordusu, Azeri devletini dağıtmak için hücuma geçen Rus-Ermeni kuvvetlerinin önünü Gence yakınlarında kesti.
- 25:16Bakü'nün Kurtarılması
- Gürçay'da bu kuvvet dağıtıldı ve Nuri Paşa Bakü'ye yöneldi, Ermenilerin Bakü'nün savunması için İngilizleri çağırması da işe yaramadı.
- Kafkas İslam Ordusunun kahraman saldırıları sonucu İngilizler geri çekildiler, yalnız kalan Ermeni birlikleri taarruzlara dayanamayarak Enzali'ye kaçtı.
- Eylül'ün 15'inde Kafkas İslam Ordusu Bakü'yü işgalden kurtarmış oldu, Bakü başkent ilan edildi, resmi dil Türkçe oldu ve yeni kurulan devletin başkanlığına Mehmet Emin Resulzade getirildi.
- 26:27Rus İşgali
- Bir süre sonra Osmanlı kuvvetleri geri çekilmek zorunda kaldılar, bunu fırsat bilen Ermeni kuvvetleri yeniden harekete geçtiyse de Azerbaycan ordusu 1920 yılının Mart ayında Nevruz Bayramı gecesi Ermeni kuvvetlerini darmadağın etti.
- Ruslar, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşunu kabul edememişti.
- Bakü'nün Anadolu'daki Türklerin istiklal mücadelesine destek vermesini bahane ederek işgale başladı, isgal sırasında yine vahşet, katliam, yağma ve talan yaşandı.
- 27:02Sovyet İsgali ve Azerbaycan'ın Zorlukları
- 27 Nisan 1920 günü yaşananlar tarihe kara gün olarak geçti ve Ruslar her şeyi feshettiler.
- Bir yıl on bir ay yirmi dokuz gün süren halk cumhuriyeti, Azeri milli şuurunun oluşmasında büyük emek sarf etmişti.
- Bolşevikler kitlesel tutuklamalar, işkenceler ve diğer metotlarla Azerileri sindirmeye çalıştı ve toprakların zenginlikleri oluk oluk Rusya'ya akıyordu.
- 28:08Sovyet Diktası ve Azerbaycan'ın Bağımsızlık Süreci
- Lenin'in ölümünün ardından Stalin diktası hemen herkesi yerle bir etti ve katliamların ucu bucağı yoktu.
- 1990 yılında bağımsızlık sırasında yüz kırk civarında Azeri, Rus tanklarının ateşi altında can veriyordu.
- 1980'lerin ikinci yarısıyla Sovyet devindeki sorunlar su yüzüne çıkmaya başladı ve Azerbaycan halkının sisteme olan güveni azalıyordu.
- 32:15Azerbaycan Halk Cephesi ve Gara Ocak
- Azerbaycan'da mitingler dalgası başladı, sıkıyönetim ilan edildi ve halk Azerbaycan Halk Cephesi etrafında birleşti.
- Halk Cephesi'nin başına 1989 yazında Ebulfeyz Elçibey getirildi ve halkın baskısıyla 3 Eylül'de Azerbaycan-Sovyetler Birliği suverenliği hakkındaki konstitosiya kanunu kabul edildi.
- 19 Ocak 1990'da Sovyet ordusu Bakü'ye saldırdı, tanklar silahsız sivillere karşı kullanıldı ve bu katliamın adı tarihe Gara Ocak olarak geçti.
- 35:17Azerbaycan'ın Bağımsızlığı ve Hocalı Katliamı
- 8 Aralık 1991'de Belarus'un Sovyetlerden ayrılmasıyla Sovyet devi son nefesini verdi ve 21 gün sonra yapılan referandumla Azerbaycan özgürlüğüne kavuştu.
- 26 Şubat 1992 tarihinde Dağlık Karabağ bölgesindeki Hocalı kasabası, Ermenistan silahlı kuvvetleri ve Rus motorize alayı tarafından ağır silahlarla ateş altına alındı.
- Hocalı'da yaşanan katliam sonrasında 613 Azeri Türk hayatını kaybetti, bunların 56 tanesi hamile kadınlardı ve 487 kişi ağır yaralanırken 1275 kişi rehin alınmıştı.
- 39:57Azerbaycan'ın Modern Dönemi
- Azerbaycan devleti özgür ve müstakil bir devlet olarak insanlık kitabındaki yerini aldı.
- İlk devlet başkanı Ebulfeyz Elçibey'in ardından Haydar Aliyev, Azerbaycan'ın kendine gelmesinde büyük roller oynamıştır.
- Türkiye'nin en yakın dostu ve kardeşi olan Azerbaycan'la ilişkileri her dönem belirli bir seviyenin üstünde olmuştur ve iki ülkenin birlikte gerçekleştirdiği projeler tüm dünyanın dikkatindedir.