Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen tarafından sunulan eğitim dersi formatında atmosferdeki genel hava dolaşımını anlatan bir içeriktir.
- Video, atmosferdeki hava dolaşımının temel nedenlerini ve yapısını ele almaktadır. İlk bölümde klasik teori ve modern teori arasındaki farklar, termik basınçlar, Korius kuvveti ve dünyanın dönüş hareketinin etkileri açıklanırken, ikinci bölümde klasik hava dolaşımı teorisi detaylandırılmaktadır. Güneşin gökyüzündeki hareketinin basınç merkezlerine etkisi, durgunlar kuşağı, alize rüzgarları ve Türkiye'nin iklimine etkili olan basınç merkezleri gibi konular anlatılmaktadır.
- Video, klasik teorinin anlatımıyla sona ererken, gelecek derste modern teoriye giriş yapılacağı belirtilmektedir.
- 00:34Atmosferdeki Genel Hava Dolaşımı
- Atmosferdeki genel hava dolaşımının temel nedeni termik nedenlerdir; ekvatordaki aşırı ısınma ile kutuplardaki aşırı soğuma arasındaki hava hareketleridir.
- Dünya'nın günlük hareketi, kara ve denizlerin dağılışı ve yer şekilleri gibi faktörler de bu dolaşım sisteminde etkili olmuştur.
- Genel hava dolaşım sistemi, ekvatordaki aşırı ısınan yerler ile kutuplar çevresindeki aşırı soğuyan yerler arasındaki hava dengesini sağlamak için başlamıştır.
- 01:26Klasik ve Modern Teoriler
- Klasik teoriye göre ekvatorla kutuplar arasında kuzey-güney yönlü bir sirkülasyon başlar ve 30 ve 60 derecelerinde dünyanın günlük hareketine bağlı olarak ikinci bir sistem oluşur.
- Modern görüşe göre ekvatorla kutuplar arasındaki sıcaklık farkı, orta enlemlerden başlayan bir hareketle damlalar halinde bir geçişe neden olur.
- Modern teoriye "yatay değiştirme kuramı" adı verilir ve burada rüzgarlar doğu-batı yönünde hareket eder.
- 03:00Klasik Teoriye Göre Hava Dolaşımı
- Klasik teoriye göre genel hava dolaşımını başlatan olay termik basınçlardır; ekvator çevresi termik alçak basınç, kutuplar çevresi ise termik yüksek basınç oluşturur.
- Dünya dönmediği ve kara-deniz bulunmadığı varsayıldığında, ekvatorda yükselen hava kütleleri kutuplara doğru, kutuplarda alçalan hava kütleleri ekvatora doğru hareket ederdi.
- Bu durumda ekvatorla kutuplar arasında atmosferin yüksek kesimlerinden kutuplara doğru, yeryüzünden ekvatora doğru bir hava akımı başlardı.
- 04:11Dünya'nın Dönüş Hareketinin Etkisi
- Dünya'nın ekvatorla kutuplar arasında meridyenel doğrultuda meydana gelen hava hareketlerinde sapmaya neden olur.
- Ekvatordan yükselip kutuplara doğru giden hava kütleleri 30 derecelerinde doğu-batı yönünde kazandığı için yeryüzüne doğru çöktü ve dinamik yüksek basınç kuşağı meydana getirdi.
- 30 derecelerinde hava kütleleri kuzeye doğru hareket edenleri batı rüzgarları, güneye doğru hareket edenleri ise alize rüzgarları olarak esmeye başladılar.
- 05:37Alize ve Batı Rüzgarları
- Subtropikal yüksek basınç kuşağında güneye doğru esen rüzgarlar sapma nedeniyle kuzey yarım kürede kuzeydoğu yönünü aldı (kuzeydoğu alize), güney yarım kürede ise güneydoğu yönünü aldı.
- Ekvatordaki termik alçak basınca doğru esen ve kuzey yarımküre'de kuzeydoğu'dan, güney yarımküre'de güneydoğu yön olarak esen rüzgarlara alize rüzgarları adı verilir.
- 30 derecelerden ekvatora doğru esen rüzgarlara üst alizeler veya ters alizeler adı verilir ve bu rüzgarlar bütün yıl boyunca düzenli olarak eser.
- 06:27Dinamik Basınç Kuşakları
- 30 derecelerdeki dinamik yüksek basınçlardan 60 derecelerdeki dinamik alçak basınçlara doğru hareket eden hava kütleleri batı rüzgarlarını oluşturmuştur.
- Yeryüzüne dokunmakta olan alt troposferde iki termik basınç kuşağına ek olarak iki dinamik basınç kuşağı oluşmuştur.
- Ekvatoral termik alçak basıncının üstünde bir yüksek basınç merkezi, kutuplardaki termik yüksek basıncın üstünde ise bir alçak basınç merkezi vardır.
- 08:42Güneş Işınlarının Basınç Kuşaklarına Etkisi
- Güneş ışınları 21 Mart ve 23 Eylül'de ekvatora, 21 Haziran'da yengeç dönencesine, 21 Aralık'ta oğlak dönencesine dik düşmektedir.
- Güneş ışınlarının dik düştüğü alanlarda basınç merkezlerinin kuzey-güney yönünde hareket etmesine neden olmaktadır.
- 5-15 derece enlemler arasındaki yerler güneşin zenital olduğu mevsimde durgunlar kuşağıdır, diğer dönemlerde alize rüzgarların etkisi altındadır.
- 09:33Basınç Kuşaklarının Dağılımı
- 30-40 derece enlemler arasındaki kuşak yazın subtroal yüksek basınçların, kışın ise batı rüzgarların etkisi altındadır.
- 60-70 derece enlemler arasındaki alan yazın batı rüzgarların, kışın ise polar cephenin etkisi altındadır.
- Güneşin gökyüzündeki hareketine bağlı olarak basınç merkezlerinin yer değiştirmesi, belli bölgelerin rüzgar sistemlerini etkilemektedir.
- 09:50Kara ve Denizlerin Basınç Kuşaklarına Etkisi
- Kara ve denizlerin farklı ısınmaları yüzünden basınç kuşaklarında önemli değişimler meydana gelmektedir.
- Kuzey yarımkürede 30 derecelerinde yazın Basra Körfezi üzerinde alçak basınç oluşurken, Güney yarımkürede basınç merkezleri yan yana dizilerek bir kuşak oluşturur.
- Güney yarımkürede karaların oranının daha az olması ve denizlerin ortama hakim olması, basınç merkezlerinin yan yana dizilmesine neden olur.
- 11:00Denizler ve Karaların Farklı Isınması
- Denizler yazın karalardan daha serindir çünkü karalar güneş ışınlarını daha çabuk ısınır.
- Dinamik subtropikal yüksek basınçlar denizler üzerinde yazın daha güçlü ve derin hale gelirken, karalar termik alçak basınç alanı haline gelir.
- Orta enlemlerde kışın karalar daha ılık olduğu için dinamik alçak basıncın termik nedenlerle etkisi daha da güç kazanır.
- 12:07Türkiye'nin İklimi Üzerindeki Basınç Etkileri
- Türkiye'de yazla kış arasında atmosfer aralarında büyük değişim yaşanmasında basınç merkezlerindeki değişim etkili olmuştur.
- Yaz döneminde Azor Adaları'ndaki yüksek basınçlardan gelen hava kütleleri kuzeybatı yönünden Türkiye üzerinden geçerek Basra alçak basıncına doğru hareket etmektedir.
- Kışın Sibirya yüksek basıncıyla Atlas Sokağının üzerindeki subtrokal yüksek basınçlar birleştiğinde, Atlas Okyanusu'nun denizel etkileri Türkiye'ye sokulamaz ve kış koşulları sert geçer.
- 13:07Gezici Basınçların Türkiye'ye Etkisi
- İzlanda üzerinden gelen hava kütleleri gezici alçak basınçlar olarak Türkiye'ye kadar sokulur ve kış mevsiminde daha yağışlı, daha ılıman bir hava geçirmesine neden olur.
- Gezici basınçlar Akdeniz'e ve Anadolu'ya iki ayrı yol izler: biri Alp Dağları üzerinden Adriyatik Denizi üzerinden Ege Denizi'nin güneyinden Akdeniz'e, diğeri Tuna Oğlundan Karadeniz'den Anadolu'ya.
- Gezici alçak basınçlar Anadolu'da 2-5 günlük farklı hava tipleri üzerinde etkili olur: kuzeyli rüzgarlar poyraz, güneyli rüzgarlar lodos etkisi gösterir.
- 14:16Türkiye'nin İklimini Etkileyen Basınç Merkezleri
- Türkiye'nin iklimi üzerinde Azor Antisiklonu, Sibirya Antisiklonu, İzlanda Siklonu ve Basra Siklonu etkili olmaktadır.
- Klasik görüşe göre atmosferdeki genel hava dolaşımı ekvatordaki fazla ısınmadan doğmuş, kutuplardaki aşırı soğuma da buna yardımcı olmuştur.
- Sistem çeşitli etmenlerin etkisi altında, dünyanın günlük hareketi, kara ve denizlerin dağılışı, güneşin gökyüzündeki hareketine bağlı olarak değişmeye başlamıştır.
- 15:07Atmosferdeki Genel Hava Dolaşımı
- Güney yarımkürede tropikal bölgelerde dolaşım sistemi tam bir kuşak halinde uzanırken, Kuzey yarımkürenin orta enlemlerinde ve musonlar Asya'sında kara ve denizlerin dağılışı sistemi bozmuştur.
- Yeryüzüne yakın hava katlarında daire halindeki dolaşım sistemi üst troposferde kısmen geçmekte, orada egemen batı rüzgarların düzenini hafifçe bozmaktadır.
- Kutuplar ve onlara bağlı olarak kışın Kanada ve Sibirya üzerinde 3000 metre kalınlığında sığ termik siklonlar oluşur ve dinamik alçak basınç sisteminin bozulmasına neden olur.