Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin öğrencilerine Atatürk'ten sonra Türkiye'nin siyasi ve ekonomik gelişmelerini anlattığı bir ders formatındadır. Öğretmen, 7. ünite kapsamında Türk siyaseti üzerine kapsamlı bir anlatım sunmaktadır.
- Video, Atatürk'ün ölümünden sonra Türkiye'nin siyasi yapısını kronolojik olarak ele almaktadır. İsmet İnönü'nün cumhurbaşkanlığı dönemi, çok partili hayata geçiş süreci, Demokrat Parti'nin iktidara gelişi, 1960 ihtilali, 1960'lı ve 1970'li yıllardaki siyasi çalkantılar, 1980 askeri darbesi ve sonrasında yaşanan siyasi gelişmeler detaylı şekilde anlatılmaktadır.
- Videoda ayrıca dönemin önemli siyasi figürleri (İsmet İnönü, Celal Bayar, Adnan Menderes, Süleyman Demirel, Bülent Ecevit, Turgut Özal) ve ekonomik yasalar (milli korunma kanunu, varlık vergisi, toprak mahsulleri vergisi, çiftçiyi topraklandırma kanunu) hakkında bilgiler verilmektedir. Kıbrıs Barış Harekatı, ekonomik zorluklar, terör eylemleri ve mezhepsel çatışmalar gibi dönemin önemli olayları da anlatılmaktadır.
- Dersin Başlangıcı ve Gelecek Planları
- Öğretmen, yedinci üniteyi işleyeceklerini ve sınavdan sonra öğrenci sayısının artmadığını belirtiyor.
- Son hafta havalar ısındı ve Eskişehir'de sıcaklık 30 dereceye yakın.
- Önümüzdeki hafta son ünite işlenecek, sınava kadar iki hafta kalacak ve bu süre içinde test çözülecek.
- 02:40Atatürk'ten Sonra Türkiye
- Dersin konusu Atatürk sonrası Türkiye ve Türk siyasi hayatı üzerine bir anlatım.
- 10 Kasım 1938'de Mustafa Kemal Atatürk vefat etti ve ardından İsmet İnönü cumhurbaşkanı seçildi.
- CHP'nin olağanüstü kongresinde İsmet İnönü milli şef ve değişmez genel başkanı olarak kabul edildi.
- 04:13Müstakil Grup
- Atatürk'ün ölümünün ardından CHP'nin beşinci olağan kurultayında Müstakil Grup kuruldu.
- Müstakil Grup, hükümetin faaliyetlerini TBMM'de kontrol etmek amacıyla CHP milletvekilleri içinden seçildi.
- Bu grup, çok partili hayatın eksikliklerini karşılamak amacıyla kurulmuş ve demokratikleşme çabalarının bir göstergesi olarak kabul edildi.
- 05:56Dış Politika
- Atatürk'ün Türk dış politikasındaki hedefi "yurtta barış, dünyada barış"tı ve komşusuyla sorun yaşamadan dostluk ilişkisi sürdürmek istiyordu.
- Sadabat Paktı, Balkan Paktı gibi oluşumlara katılarak ve Milletler Cemiyeti'ne girerek statükocu olduğunu gösterdi.
- İkinci Dünya Savaşı sırasında İsmet İnönü, ülkeyi savaşa sokmamak için Almanya, İngiltere ve Fransa ile ilişkilerini sürdürerek tarafsızlığını korudu.
- 07:06Birleşmiş Milletler'e Katılım
- Savaşın sonlarına doğru İngiltere, Fransa, Sovyetler Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri çeşitli konferanslar topladı.
- Bu konferanslarda Almanya ve Japonya'ya savaş ilan etmeyenlerin onların tarafında yer aldıkları ve Birleşmiş Milletler'e kabul edilmeyeceği belirtildi.
- Türkiye, 23 Ocak 1945'te Almanya ve Japonya'ya savaş ilan etti (sembolik) ve San Francisco'daki konferansa katılarak Birleşmiş Milletler'in üyeleri arasında yer aldı.
- 08:14Ekonomik Gelişmeler
- İkinci Dünya Savaşı döneminde Türkiye'de iki milyona yakın genç askerdeydi ve bu durum üretimde düşüşe neden oldu.
- Devlet kendini korumak adına Milli Korunma Kanunu çıkardı ve üretilecek ürünlerin miktarını belirledi.
- Varlık vergisi, piyasadan para çekerek enflasyonla mücadele etmek ve savaş yıllarının şartlarında edinilmiş olan kazançların vergilendirilmesi amacıyla çıkarıldı.
- Varlık vergisi daha çok Ermeniler, Rumlar ve Yahudilere uygulandı ve mahkeme yolu kapalıydı, bu durum ekonomide bir mideleşme ve Türkleşme sağladı.
- 11:05Toprak Mahsulleri Vergisi ve Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu
- Toprak mahsulleri vergisi, savaş harcamalarının yükünün milletin fertleri arasında düzenli bir şekilde dağıtılmasını sağlamak için maliyetinin birkaç katı artan tarım ürünlerinden vergi alınması zorunlu hale getirilmiştir.
- Çiftçiyi topraklandırma kanunu, özel ormanların ve büyük toprak sahibi ailelerin ellerindeki toprakların bir kısmının devletleştirilmesi ve bu toprakların ihtiyaç sahiplerine verilmesiyle feodal yapının önüne geçmeyi amaçlamıştır.
- Çiftçiyi topraklandırma yasası 1945 yılının Mayıs ayında meclise gelmiş, ancak büyük toprak sahipleri tarafından karşı çıkmıştır.
- 14:57Çok Partili Hayata Geçiş
- İkinci Dünya Savaşı sonrası Almanya, İtalya ve Japonya gibi tek parti yönetimleriyle yönetilen devletlerin karşısına çıkan Türkiye, demokratik bir ülke olduğunu ve çok partili hayata sıcak bakıldığını göstermek için çaba göstermiştir.
- 7 Haziran 1945'te Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan tarafından dörtlü takdir verilmiştir.
- Dörtlü takdir mecliste CHP grubunda kabul edilmedi, Adnan Menderes ve Fuat Köprülü CHP'den ihraç edildi, Refik Koraltan da bir süre sonra ihraç edildi, Celal Bayar ise hem milletvekilliğinden hem de partisinden istifa etti.
- 17:20Demokrat Parti'nin Kuruluşu ve İktidara Gelişi
- Ocak 1946'da Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan bir araya gelerek Demokrat Parti'yi kurdular.
- Demokrat Parti'nin iktidara gelmesinden sonra Millet Partisi ve Hürriyet Partisi de Türk siyasi hayatında yer aldı.
- İsmet İnönü, çok partili hayatın bir devlet meselesi olduğunu söyleyerek Demokrat Parti'nin faaliyetlerine yeşil ışık yakmıştır.
- 19:11Demokrat Parti'nin İktidarı ve Politikaları
- 15 Mayıs 1950'de Demokrat Parti meclise iktidar partisi olarak girmiştir.
- İsmet İnönü CHP genel başkanlığına geri dönmüş, cumhurbaşkanlığına Celal Bayar seçilmiştir.
- Demokrat Parti, dış politikada değişiklik olmayacağını, ekonomide yabancı sermaye imkan tanınacağını, üretimin artırılacağını, işçilerin grev haklarının verileceğini ve ücretli izin ve tatil hakkı tanınması konusunda çalışmalar yapılacağını belirtmiştir.
- 20:28Demokrat Parti Dönemi ve Ekonomik Gelişmeler
- Hükümet 14 Temmuz'da 1951 Af Kanunu çıkarmış, ancak toplumun şartları hazır olmadığı için beklenen etki görülmemiştir.
- 1952'de Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu kurulmuş, 1950'de öğretmenlerin politika yapmaları yasaklanmış ve üniversitede siyasal fikir hareketleri kontrol altına alınmaya çalışılmıştır.
- Demokrat Parti döneminde tarımda makineleşmeye geçilmiş, özellikle traktörlerin çok fazla ülkeye gelmesi yedek parça sıkıntısını beraberinde getirmiştir.
- 21:39Demokrat Parti'nin Kuruluşu ve Muhalefet
- Demokrat Parti, CHP muhalefet olanların kurduğu bir parti olarak, II. Abdülhamit dönemindeki İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne benzetilmiştir.
- Demokrat Parti, CHP'nin mallarını devletleştirmesi tedirginlik yaratmıştır.
- Köy enstitüleri kapatılmış, köy öğretmen okullarına dönüştürülmüş ve halkevleri de kapatılmıştır.
- 23:01Demokrat Parti'nin İktidarı ve Muhalefet Partileri
- Demokrat Parti 1950-1954 ve 1957 seçimleri ile üç kez iktidarı ele geçirmiş, 1957 seçimlerinde %57 oy ile meclisin tek hakimi olmuştur.
- Demokrat Parti içinde muhalefetin olduğundan kaygılı olanlar partiden ayrılıp Hürriyet Partisi'ni kurmuşlardır.
- Cumhuriyetçi Millet Partisi de CHP ve Hürriyet Partisi ile birlikte muhalefeti oluşturan partiler arasındadır.
- 24:13Ekonomik Sorunlar ve Muhalefetin Tepkisi
- 1957-1960 döneminde %200'lük bir enflasyon yaşanmış ve ekonomik durum kötüye gitmiştir.
- Muhalefet dış yardımı olmaksızın ekonominin çarkının yürümeyeceğini dile getirmiştir.
- Menderes ve Demokrat Parti, muhalefetin eleştirilerine karşı Vatan Cephesi kurulmuştur.
- 25:27Muhalefetin Bastırılması ve Tahkikat Komisyonu
- Muhalefetin en etkin yayın organı olan Ulus Gazetesi geçici olarak kapatılmış, CHP başkanının propaganda gezileri engellenmeye çalışılmıştır.
- 238 gazeteci 1954-1958 yılları arasında hüküm giymiş, 1959'da Millet Partisi Başkanı Osman Bölükbaşı hapis cezasına çarptırılmıştır.
- Hükümet, muhalefetin halkı ve askeri kışkırtması olarak nitelendirdiği faaliyetleri soruşturmak için 18 Nisan 1960'da 15 Demokrat Parti milletvekili tarafından kurulan Tahkikat Komisyonu kurmuştur.
- 27:2627 Mayıs 1960 ihtilali
- Tahkikat Komisyonu'nun yetkilerini aşması üzerine 27 Mayıs 1960 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetleri memleketin idaresini ele almıştır.
- Milli Birlik Komitesi başına Kara Kuvvetleri Komutanı Cemal Gürsel getirilmiştir.
- Cemal Gürsel, Türkiye'de demokrasinin yeniden ortaya çıkması amacıyla darbenin gerçekleştirildiğini ve seçimlerin yapılarak normalleşmeye dönüşeceğini söylemiştir.
- 28:23Darbenin Sonrası ve Yargılamalar
- Demokrat Partili yöneticiler ülkeyi iç savaşa sürüklemek, anayasayı ihlal etmek gibi suçlardan vatana ihanet ithamıyla yargılanmışlardır.
- Milli Birlik Komitesi kurucu meclisin toplanması için harekete geçmiştir ve 1 Ocak 1961'de kurucu meclis açılmıştır.
- Demokrat Parti'nin devamı olduğunu söyleyen Adalet Partisi ve Yeni Türkiye Partisi kurulmuş, ayrıca sosyalist tabanlı Türkiye İşçi Partisi de kurulmuştur.
- 29:59Yargılamalar ve Koalisyon Dönemi
- Demokrat Partili yöneticiler 1960 Mayıs'ından 1961'e kadar yargılanmış, 15 idam ve 32 müebbet cezası verilmiştir.
- Dönemin başbakanı Adnan Menderes, dışişleri bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve maliye bakanı Hasan Polatkan 16-17 Eylül 1961 tarihlerinde idam edilmişlerdir.
- 1960 sonrası ilk koalisyon dönemleri gelmiş, 1961'de Cumhuriyet Halk Partisi ve Adalet Partisi arasında ilk koalisyon hükümeti kurulmuştur.
- 31:291965 Seçimleri ve Adalet Partisi
- 1965 seçimlerinde Demokrat Parti'nin mirasçılarından olan Adalet Partisi, Süleyman Demirel'in başkanlığında büyük bir oy alarak meclise girmiştir.
- 1960'lar siyasi ve sosyal istikrar sağlanamamış, komünizm, basın suçlarının affı ve yabancı sermayenin desteklenmesi dönemin tartışma konuları arasındaydı.
- 1968 kuşağı olarak nitelendirilen sol görüşlü gençlik hareketi, Amerika karşıtlığını dillendirerek araba yakma, adam kaçırma ve bombatma gibi eylemlerle karşımıza çıkmıştır.
- 33:2512 Mart Askeri Muhtırası ve Sonrası
- Enflasyonun hızla artışı geniş toplum kitleleri arasında huzursuzluğu artırmış, insanların geleceğe ümitsiz bakması üzerine asker hükümete uyarıda bulunmuştur.
- 12 Mart askeri muhtırası sonrasında Süleyman Demirel başbakanlıktan istifa etmiş, İsmet İnönü partner üstü hükümet teklifinde bulunmuştur.
- Yeni hükümet, Türkiye Halkın Kurtuluşu Ordusu'nun faaliyetlerini durdurmaya çalışmış ve 11 ilde sıkıyönetim ilan etmiştir.
- 34:56Sıkıyönetim Dönemi ve Siyasi Gelişmeler
- Sıkıyönetim döneminde basın yayın organları, sendikalar ve üniversitedeki siyasi gençlik örgütlerinin faaliyetlerine kısıtlama getirilmiş, Türkiye İşçi Partisi kapatılmıştır.
- Bülent Ecevit, İsmet İnönü'nün genel başkanlıktan çekilmesiyle CHP'nin genel başkanlığına gelmiş ve "halk da kendi çıkarlarının nerede olduğunu pek sezdiğini" kabul etmiştir.
- Milli Nizam Partisi kapatılmış, Milli Selamet Partisi kurulmuş ve Türkiye'nin cumhurbaşkanlığı askeri kökenli Fahri Korutürk seçilmiştir.
- 36:03Türkiye'nin Cumhurbaşkanları
- Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucuları Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü ve Celal Bayar'dır.
- Cemal Gürsel 1960'da devlet ve hükümet başkanı olmuş, 1966'da hayatını kaybetmiştir.
- Cevdet Sunay'dan sonra Meclis Fahri Korutürk'ü seçmiş, Korutürk'ün görev süresi bittiğinde büyük tartışmalara sebep olmuştur.
- 38:221970'lerde Siyasi Gelişmeler
- 1974 yılında CHP ve MSP'nin koalisyon hükümeti kurulmuş, düşünce affı bitmiş ve Kıbrıs Barış Harekatı gerçekleştirilmiştir.
- 1975 yılında Süleyman Demirel'in başkanlığında Adalet Partisi, Milli Selamet Partisi, Cumhuriyetçi Güven Partisi ve Milliyetçi Hareket Partisi'nin işbirliği ile Birinci Milliyetçi Cephe Hükümeti kurulmuştur.
- 1977 seçimleri sonucunda ikinci Milliyetçi Cephe Hükümeti kurulmuş ancak güvensizlik oyu alarak iktidardan düşürülmüştür.
- 40:301970'lerde Ekonomik ve Sosyal Zorluklar
- Bu dönemde terör yoğunlaşmış, üniversite, basın mensuplarına, kahvehanelere ve otobüs duraklarına yönelmiş, insanlar belli bir saatten sonra dışarı çıkamamıştır.
- Ekonomik sıkıntılar yaşanmış, Amerika'nın Kıbrıs Barış Harekatı sonrası uyguladığı ambargo nedeniyle kuyruklar oluşmuş ve temel ihtiyaç maddeleri karaborsaya düşmüştür.
- Sağ-sol çatışması ile birlikte Türkiye'de mezhepsel çatışmalar da kendini göstermiş, Sivas, Malatya, Bingöl ve Maraş'ta çatışmalar yaşanmıştır.
- 43:031980 Askeri Darbe ve Sonrası
- 1980 askeri darbe, 1960'daki darbe, 1971'deki askeri muhtıra ve 1980'deki askeri darbe ile Türkiye yeniden askeri yönetimin altına girmiştir.
- Milli Güvenlik Konseyi, devletin temel kurumlarının işleyemez hale getirildiğini ve toplumda Atatürkçülük yerine iltica ve sapkın ideolojilerin hakim olduğunu iddia ederek meclisi ve hükümeti feshetmiştir.
- 1987'ye kadar o dönemin siyasileri yasaklanmış ve ülkede yüzde onluk bir oy barajı getirilmiştir.
- 44:27Askeri Yönetim Dönemi
- Askeri yönetimin ardından Bülent Ulusu başbakan olmuş, Turgut Özal ise ekonomiden sorumlu başbakan yardımcısı görevine gitmiştir.
- Bu dönemde banker skandalı yaşanmış ve kültürel yasaklar güneydoğuda terörün destek bulmasına sebep olmuştur.
- 1982 anayasası ve Kenan Evren cumhurbaşkanlığı yüzde doksaniki oyla kabul edilmiştir.
- 45:19Atatürk Kültür Merkezleri ve Siyasi Değişimler
- Atatürk ilke ve inkılaplarının ilmi metotlarla araştırılıp halka ve gençlere aktarılması için Atatürk Araştırma ve Atatürk Kültür Merkezleri kurulmuştur.
- 1980 sonrası, 1960'larda ve 1970'lerde insanların siyasetle içinde olmaları, özellikle öğrencilerin ülkeyi zor bir duruma getirmesi 1980'de farklı bir oluşuma gitmeye sebep olmuştur.
- 1983-1991 yılları arasında Turgut Özal'ın başbakanlığı yaşanmıştır.
- 46:321990'lı Yıllar ve Koalisyonlar
- 1970'lerde Cumhuriyet Halk Partisi'nin genel başkanı olan Bülent Ecevit, eşinin kurduğu Demokratik Sol Parti'nin başına geçmiştir.
- 1991 seçimlerinde Doğru Yol Partisi ve Sosyal Demokrat Halkçı Parti'nin bir koalisyonu gerçekleşmiştir.
- 1991'de Körfez Savaşı sonrasında ülke ekonomik olarak etkilenmiş, enflasyon artmış ve grevler başlamıştır.
- 47:351995'ten Sonraki Siyasi Gelişmeler
- 1995'te Doğru Yol Partisi ve Anavatan Partisi önce hükümeti kurmuş, daha sonra Refah Partisi ve Doğru Yol Partisi koalisyonu gerçekleştirmiştir.
- 28 Şubat 1997'de Milli Güvenlik Kurulu, basına yansıyan uç dini söylemler üzerine hükümeti uyarmıştır.
- 1999 seçimlerinde Demokratik Sol Parti bir parti olmuş, ancak ANAP ve MHP ile bir koalisyon yaşanmıştır.
- 48:262000'li Yıllar ve Sonrası
- 2000 yılında Türkiye'de ekonomik kriz yaşanmış ve bu krizi çözmek için Dünya Bankası'nın yardımcısı Kemal Derviş ekonomiden sorumlu devlet başkanlığına getirilmiştir.
- 3 Kasım 2002'de yapılan seçimlerde Adalet ve Kalkınma Partisi çoğunluğu sağlayarak parlamentoya girmiştir.
- Abdullah Gül başkanlığında 58. hükümet kurulmuş, siyasi yasağı kalkan Recep Tayyip Erdoğan ise 25 Mart 2003'te 59. hükümeti kurmuştur.