Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan, Atatürk dönemindeki toplumsal, ekonomik ve siyasi inkılapları anlatan tarih dersidir. Eğitimci, ÖSYM sınavlarına hazırlanan öğrencilere yönelik bilgiler vermektedir.
- Video, Atatürk dönemindeki inkılapları kronolojik olarak ele almaktadır. İlk olarak toplumsal inkılaplar (şapka kanunu, kılık kıyafet düzenlemeleri, tekke-zaviye-türbe kapatma, miladi takvim kabulü, metrik sisteme geçiş, soyadı kanunu) anlatılmakta, ardından ekonomik inkılaplar (İzmir İktisat Kongresi, Misak-ı İktisadi, Aşar Vergisi'nin kaldırılması, Toprak Reformu, Gazi Orman Çiftliği, Sanayi Teşvik Kanunu) detaylandırılmaktadır. Son bölümde ise Türkiye'nin milli işletmeciliği, kurulan bankalar (Merkez Bankası, Sümerbank, Etibank, Denizbank) ve fabrikalar hakkında bilgiler verilmektedir.
- Ders, her inkılapın hangi Atatürk ilkesiyle ilişkili olduğu ve sınavlarda çıkabilecek soru tipleri ile cevapları örneklerle açıklanmaktadır. Ayrıca eğitimci, kendi çocukluğundan örnekler vererek o dönemdeki yaşam tarzını ve Sümerbank ürünlerinin kullanımını anlatmakta, Türk tarihindeki önemli gemiler hakkında da bilgiler sunmaktadır. Dersin sonunda bir sonraki derste dış politika gelişmelere geçileceği belirtilmektedir.
- 00:20Toplumsal Alan İnkılapları
- Kılık kıyafet şapka kanunu, 25 Kasım 1925'te çıkarılan ve modern görüntü sağlamaya yönelik ilk toplumsal inkılaptır.
- 1934'te çıkarılan kısme kanunu, din adamlarının mabetler ve ayinler haricinde dini kıyafetlerle dolaşmalarını yasaklamıştır.
- Toplumların alışkanlıklarından vazgeçmeleri zordur; İkinci Mahmut döneminde fes, İkinci Abdülhamit döneminde kalpak, Atatürk döneminde de şapka tepki görmüştür.
- 02:42Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması
- 30 Kasım 1925'te tekke, zaviye ve türbelerin kapatılmasıyla şeyhlik, dervişlik, dedelik, seyitlik, çelebilik, türbedarlık gibi ünvanlar yasaklanmıştır.
- Bu inkılap, 1925 yılında Türkiye'yi sarsan Şeyh Said isyanının etkisiyle gerçekleştirilmiştir.
- Atatürk, "Bu ülke şeyhler, dervişler, müritler memleketi olamaz" sözünü tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması üzerine söylemiştir.
- 06:05Ölçüler, Takvim ve Hafta Sonu Değişiklikleri
- 26 Aralık 1925'te miladi takvim kabul edilmiş, 1 Ocak 1926'dan itibaren uygulanmaya başlanmıştır.
- 1928'de uluslararası rakamlar (Beyne mine'l-erkam) kabul edilmiş, 1931'de metrik sisteme (metre ve kilogram) geçilmiştir.
- 1935'te hafta sonu tatili cuma gününden pazar gününe alındı, bu değişiklikler batı ile ticari ilişkileri geliştirmek ve ekonomik ikilikleri ortadan kaldırmak amacıyla yapılmıştır.
- 09:16Soyadı Kanunu
- 21 Haziran 1934'te kabul edilen soyadı kanunu, kronolojik sıralamada genellikle en son inkılap olarak kabul edilir.
- Soyadı kanunu, resmi, sosyal ve askeri alanda oluşan karışıklıkları gidermeye çalışmıştır.
- Soyadı kanunuyla A. Hacı, Hoca, Hafız, Bey gibi ünvanlar yasaklanmış, Osmanlı'nın verdiği rütbe ve nişanlar kaldırılmıştır.
- 10:56Atatürk Soyadı Önerileri
- Mustafa Kemal için birçok soyadı öneriliyor: Öz, Etzel, Türk Ata, Öztürk ve Atatürk.
- Atatürk soyadını öneren kaynaklarda büyük oranda Naim Hazım Ülkü Onat'tır.
- İsmet İnönü, Mustafa Kemal'e Atatürk soyadının verilmesini meclise yasa teklifi olarak sunmuştur.
- 12:56İzmir İktisat Kongresi
- İzmir İktisat Kongresi 17 Şubat 1923'te başlayıp 4 Mart 1923'e kadar devam etmiştir.
- Kongrenin başkanı Kazım Karabekir, açılış konuşmasını Mustafa Kemal yapmıştır.
- İzmir İktisat Kongresi'nde alınan kararlara "Misak-ı İktisadi" (Ekonomi Anı) denir.
- 13:59Misak-ı İktisadi Kararları
- Yabancıların kurdukları tekellerden kaçınılması önerilmiştir.
- Tekelleşme, büyük marketlerin açılıp küçük esnafı kapatıp sonra fiyatlarını yükseltmesi anlamına gelir.
- Misak-ı İktisadi'nde küçük imalathanelerden fabrikaya geçilmesi, özel sektörde yapılamayan teşebbüslerin devletçe gerçekleştirilmesi ve işçilere sendika hakkı tanınması gibi kararlar alınmıştır.
- 17:22Ekonomik Bağımsızlık Hamleleri
- Misak-ı İktisadi doğrultusunda ilk hamle Lozan'da gerçekleşmiştir.
- Lozan'da kapitülasyonlar kaldırılmış ve Duyun-u Umumiye'nin etkisi kırılmıştır.
- İzmir İktisat Kongresi'nde okuma bayramı kabul edilmiştir.
- 19:22Tarım Alanındaki Gelişmeler
- 17 Şubat 1925'te köylünün üzerinde ağır bir yük olmasından dolayı aşar vergisi kaldırılmıştır.
- 19:38Atatürk'ün Köylüye Yaklaşımı
- Aşar vergisinin kaldırılması halkçılık ilkesiyle ilişkilidir ve halkın üzerinden büyük bir yük kalkmıştır.
- Atatürk "köylü milletin efendisidir" diyerek köylüyü ve çiftçileri korumak için elinden gelen her şeyi yapmıştır.
- Atatürk, bir çiftçinin vergi borcundan dolayı öküzünün eşinin alındığını öğrenince, çiftçiye para vererek öküzün eşini bulmasını sağlamış ve Bakanlar Kurulu'na köylünün geçim araçlarını hac haczedecek kanun istemiştir.
- 23:06Köylüye Yönelik İlerlemeler
- Tarım kredi kooperatifleri kurulmuş, Yüksek Ziraat Enstitüsü açılmış ve 1933'te köylüye yönelik "Yurt" dergisi yayınlanmıştır.
- 1925'te yabancılardan satın alınan tütün tekelinin adı "Reji İdaresi" olmuştur ve bu milliyetçilik ilkesiyle ilişkilidir.
- 1929'da toprak reformu denen, toprak olmayan köylüye hazine arazisinden toprak verme denemesi ağa milletvekilleri tarafından engellenmiştir.
- 24:42Orman Çiftlikleri ve Sanayi
- Atatürk Orman Çiftliği kurulmuş, çorak bir arazide su kaynağı bulunmuş ve örnek çiftlikler kurulmuştur.
- 1928'de "Teşvik-i Sanayi Kanunu" çıkarılmış, ancak 1931 KPSS sınavında devletçilik ilkesiyle ilişkili olmadığı belirtilmiştir.
- 1933'te birinci beş yıllık sanayi planı gündeme gelmiş, 1934-1939 arasında uygulanmış ve Sovyet Rusya destek vermiştir.
- 28:50Devletçilik ve Milliyetçilik İlkelere Uygun Kanunlar
- Kabotaj Kanunu, kendi limanlarımızda gemi işletme ve karasularından yararlanma hakkını sağlar ve milliyetçilik ilkesiyle ilişkilidir.
- Kabotaj Kanunu aynı zamanda devletçilik ilkesiyle de ilişkilidir çünkü devlete kazanç sağlar.
- 1924 yılında kurulan ve Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk kamu isletmeciliği kurumu olarak kabul edilen kuruluş Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü'dür.
- 30:17Türkiye'nin İlk Kamu İşletmeciliği Kurumları
- Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü Türkiye'nin ilk kamu işletmeciliği kurumudur.
- Adana-Mersin demiryolları Fransa'dan alınarak millileştirilmiştir.
- 1930'da Türk parasının kıymetini koruma kanunu çıkarılmıştır.
- 31:10Karabük Demir Çelik Fabrikası
- Karabük Demir Çelik Fabrikası 1937'de Atatürk döneminde temelleri atılmış ve 1939'da İsmet İnönü döneminde faaliyete geçmiştir.
- Karabük Demir Çelik Fabrikası'nın kuruluşunda İngiltere'den yardım alınmıştır.
- 31:47Şeker Fabrikaları
- 26 Kasım 1926'da Alpullu Şeker Fabrikası kurulmuş, 17 Aralık 1926'da ise Uşak Şeker Fabrikası kurulmuştur.
- Uşak Şeker Fabrikası'nın kuruluşu, Nuri Bey'in Atatürk'ten randevu alarak şeker üretimi fikrini anlatmasıyla başlamıştır.
- Günümüzde Türkiye'de şeker fabrikalarının büyük bir kısmı kapatılmış, köylüler pancarı satacak yer bulamamıştır.
- 34:21Nişasta Bazlı Şeker Sorunu
- Türkiye'ye Kargil adlı bir şirket girmiş ve nişasta bazlı şeker üretmektedir.
- Nişasta bazlı şekerde birçok kimyasal bulunmakta ve kanser vakalarına neden olmaktadır.
- Çocuklara nişasta bazlı şekerler verilmemesi gerektiği vurgulanmaktadır.
- 35:48Atatürk Dönemi Bankaları
- İş Bankası Türkiye'nin ilk özel bankası olarak 1924 yılında kurulmuş, ilk genel müdürü Celal Bayar'dır.
- İş Bankası, Osmanlı Milli İtibari Bankası'nın hisselerini satın alarak sermaye genişlemesine giderek kurulmuştur.
- İş Bankası, Hintli Müslümanlardan gelen paralarla kurulmuştur.
- Sanayi ve Maden Bankası 1925'te kurulmuş, 1933'te başka bir bankaya dönüştürülmüştür.
- 37:51Atatürk Dönemi Bankaları
- Emlak ve Eytam Bankası 1926'da kurulmuş olup, hem emlak kredisi vermek hem de yetim çocukların bakımını yapmak amacıyla kurulmuştur.
- Merkez Bankası 1930'da kurulmuş olup, Türk parasının değerini korumak, açık piyasa işlemleri yapmak ve döviz rezervlerini belirlemek amacıyla kurulmuştur.
- Merkez Bankası'nın kuruluşunda Türkiye'ye destek veren devlet Amerika Birleşik Devletleri olmuştur.
- 40:16Sümerbank ve Fabrikaları
- Sümerbank 1933'te kurulmuş olup, tekstil, demir, çelik, kağıt ve benzeri alandaki fabrikaları bünyesinde toplayan ve banka hüviyetine sahip olan bir kuruluşdur.
- Sümerbank'ın kurulmasındaki temel amacı birinci beş yıllık sanayi planının finansmanını sağlamaktır.
- Sümerbank'ın bünyesinde Malatya, Kayseri, Bursa'da merinos yün fabrikaları, Gemlik'te suni ipek fabrikası, Nazilli'de basma kumaş fabrikası, Beykoz'da deri fabrikası, İzmit'te kağıt işletmesi ve Paşabahçe'de cam fabrikası bulunmaktadır.
- 42:00Ekonomik Durum ve Kişisel Anılar
- Günümüzde kağıt işletmeleri satılmış ve toki yapılmıştır, bu da Türkiye'nin kağıt üretimi konusunda yurt dışına bağımlı olmasını ve kitap fiyatlarının artmasını sağlamıştır.
- Atatürk döneminde şeker fabrikaları kurulmuş, ancak halkın alım gücü düşük olduğu için şeker torbalarından kıyafet dikilmekteydi.
- Konuşmacı, babasının Sümerbank'tan kumaş fişi aldığını ve annesinin bu kumaşla akrabalarına kıyafet diktiğini anlatmaktadır.
- 47:21İşçi Hayatı ve Tatil İmkanları
- Konuşmacı, İzmir Çeşme'ye gittiğini ve babasının görev yaptığı kamp yerinde tatil yaptığını anlatıyor.
- Babasının yeme içmesi ücretsiz, konuşmacının ise yüzde elli indirimliydi ve maaşından kesiliyordu.
- İşçi-emekçi çocuklarının lüks otellerde tatil yapma imkanı olmasa da, bu şekilde deniz görebiliyor ve tatil yapabiliyordu.
- 48:04İşçi Sosyalleşme ve Bankalar
- Nazilli basma fabrikasında sinema tiyatro salonu vardı ve çalışanlar burada film seyredebiliyor ve tiyatro oyunları sergileyebiliyordu.
- Et ve Balık Kurumu Ağrı'da çalışırken, şeker fabrikalarıyla voleybol ve futbol maçları yapabiliyorlardı.
- 1933'te Halkbank, 1935'te MTA (Maden Tetkik Arama) ve 1938'de Etibank kuruldu.
- 49:29Atatürk Dönemi Bankaları
- Atatürk döneminde Mezopotamya bölgesinde yapılan kazı çalışmalarında, Diyarbakır ve Mardin'de bulunan eserlerin Orta Asya'daki buluntularla benzer olduğu tespit edildi.
- Sümerlerin Türk olduğu izlenimi oluştuğundan, 1933'te kurulan bankaya Sümerbank adı verildi.
- Hititlerin diğer adının Etiler olduğu için, maden aramaya çalışanlarda bulunan tarihi eserlere hitap edildiğinden, madencilikle ilgili kurulan bankaya Etibank adı verildi.
- 51:16Önemli Gemiler
- İkinci Abdülhamit döneminde Japonya'ya gönderilen Ertuğrul Fırkateyni, Türk-Japon ilişkilerinin gelişimini sağladı.
- Birinci Balkan Savaşı sırasında Rauf Orbay komutasında mücadele veren Hamidiye Kruvazörü, Rauf Orbay'ın "Hamidiye Kahramanı" ünvanını kazanmasına neden oldu.
- Birinci Dünya Savaşı'ndan önce İngiltere'ye sipariş edilen ve paraları peşin ödenmesine rağmen Osmanlı'ya teslim edilmeyen gemiler Sultan Osman ve Reşadiye'dir.
- 53:57Diğer Önemli Gemiler
- Birinci Dünya Savaşı sırasında İngiliz gemilerinin takibinden kaçarak Osmanlı'ya sığınan ve satın alınan Alman savaş gemileri Goeben ve Breslau, Osmanlı'ya Yavuz ve Midilli adlarıyla verildi.
- Çanakkale Savaşları sırasında Boğaza mayın döşeyen gemi Nusret Mayın Gemisi'dir ve kaptanı Hakkı Bey'dir.
- Mondros Ateşkesi'nin imzalandığı gemi Agamemnon zırhlısıdır.
- 55:23Mustafa Kemal ve Diğer Önemli Gemiler
- Mustafa Kemal'i Samsun'a getiren gemi Bandırma Vapuru'dur ve kaptanı İsmail Hakkı Durusu'dur.
- Mustafa Kemal, İngiliz zırhlılarını görünce "Bunlar geldikleri gibi giderler" sözünü Cevat Abbas'a Kartal İstimbotu adlı gemide söylemiştir.
- Kurtuluş Savaşı sırasında İstanbul'dan kaçırılarak Zonguldak'ta Fransızlara karşı mücadele veren gemi Alemdar gemisidir.
- 57:10Son Gemiler ve Dersin Sonu
- Padişah Vahdettin, saltanat kaldırılınca Müslümanların halifesi sıfatıyla İngilizlere sığındı ve Malaya adlı zırhlıya binerek ülkeyi terk etti.
- Mustafa Kemal, yabancı devlet elçileriyle görüştüğü ve Romanya Kralı Karolu'yu ağırladığı gemi Savarona'dır.
- İki. Dünya Savaşı sırasında Alman işgaline uğrayan Yunanistan'a insani yardım taşıyan gemi SS Kurtuluş adlı gemidir.