Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan tarih dersi formatındadır. Eğitimci, tahtada notlar alarak Atatürk dönemindeki Türkiye'nin ekonomik gelişimini kronolojik olarak anlatmaktadır.
- Video, Osmanlı'dan devralınan kötü ekonomik durumdan başlayarak, 1923'te İzmir'de düzenlenen Türkiye İktisat Kongresi ve Misak-ı İktisadi'nin ekonomik bağımsızlık ve milli ekonomi ilkesi üzerine kurulu olduğu anlatılmaktadır. Ardından tarım ve sanayi alanlarındaki reformlar, kurulan bankalar (Devlet Demiryolları, İS Bankası, Sanayi ve Maden Bankası, Merkez Bankası, Sümerbank, Etibank, Halk Bankası), beş yıllık sanayi planları ve devletçilik, halkçılık ve milliyetçilik ilkelerinin ekonomi politikalarındaki uygulamaları detaylı şekilde ele alınmaktadır.
- Videoda ayrıca kapitülasyonların kaldırılması, gümrük korunma yasası, Türk parasını koruma kanunu, toprak reformu, aşar vergisinin kaldırılması, reji idaresinin tekel idaresine dönüştürülmesi ve bilimsel tarımın başlatılması gibi önemli ekonomik kararlar ve bunların uygulanma süreçleri de açıklanmaktadır.
- 00:07Osmanlı'dan Kalma Ekonomik Durum
- Osmanlı'dan kalma kötü bir ekonomi devralınmış, ticaret, ulaşım, demiryolları, limanlar ve sanayi yabancıların elindeydi.
- Halkın %80'i köyde yaşıyordu ve tarım milli ekonominin temeliydi, ancak tarımda kara saban vardı.
- Atatürk, İzmir İktisat Kongresi'nde "siyasi ve askeri başarılar ekonomik başarılarla taçlandırılmadığı sürece az zamanda söner" demiştir.
- 01:27İzmir İktisat Kongresi
- İzmir İktisat Kongresi (Türk İktisat Kongresi) 17 Şubat 1923'te toplanmış, yaklaşık 1135 delege katılmıştır.
- Kongrenin başkanı Kazım Karabekir'dir ve açılış konuşmasını Atatürk yapmıştır.
- Kongre Lozan'ın ara döneminde İtilaflara gözdağı olsun diye İzmir'de toplanmıştır.
- 03:33Misak-ı İktisadi
- Kongrede alınan kararlara Misak-ı İktisadi denir ve ekonomik bağımsızlık kararı alınmıştır.
- Misak-ı İktisadi'nde milli ekonomi ilkesi ve milli ekonomiyi canlandırma ilkesi vardır.
- Kongrede etik değerler (fütüvvet, ahi anlayışı, riya, yalancılık, sahtekarlık yokluğu, esnaf ahlakı) üzerinde durulmuştur.
- 04:51Misak-ı İktisadi'nin İçeriği
- 1923-1931 yılları arasında uygulanacak ekonomik programın temeli İzmir İktisat Kongresi'nde atılmıştır.
- Kongrede kapitülasyonların kaldırılması, kabotaj yasasının çıkarılması, yabancı sermaye ile kurulan işletmelerin satın alınması gibi kararlar alınmıştır.
- Sanayici, tüccar, köylü ve işçi temsilcileri kendi ihtiyaçlarını belirterek ekonomik program için isteklerini dile getirmiştir.
- 08:29Ulaşım Alanındaki Gelişmeler
- Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında ekonomide en çok yatırımın yapıldığı alan ulaşım olmuştur.
- 1924'te Devlet Demiryolları kurulmuş, bu Türkiye'de kurulan ilk kamu işletmeciliği kurumudur.
- Yabancıların elindeki demiryolları satın alınmış, örneğin Fransızların elindeki Adana-Mersin demiryolu milli iyileştirilmiştir.
- 10:29Kabotaj Yasası ve Diğer Ekonomik Gelişmeler
- 1 Temmuz 1926'da çıkarılan kabotaj yasasıyla deniz, karasu, liman ve akarsularımızda yolcu ve yük taşımacılığı yapan yabancı egemenliğine son verilmiştir.
- Yük taşıma hakkı Türk gemicilere, yolcu taşıma hakkı ise Türk devletine aittir.
- 1937'de denizcilik sektörüne destek vermek amacıyla Denizbank kurulmuş, 1924-1925'te aşar vergisi kaldırılmıştır.
- 12:39Tarım Alanındaki Değişiklikler
- Aşar vergisi, çiftçiden ürün üzerinden peşin olarak alınan ondalık bir vergiydi ve hasadın iyi veya kötü olduğu dönemlerde alınabiliyordu.
- Devlet, tarımsal üretimi canlandırmak, milli ekonomiyi güçlendirmek ve çiftçiyi rahatlatmak amacıyla aşar vergisinden vazgeçerek hazinenin üçte birini kaybetti.
- Reji idaresi kaldırılarak tekel idaresi kuruldu ve bazı mallara tekel uygulaması getirildi, böylece çiftçinin ürünleri rahatlıkla yetiştirilmesi ve satılması sağlandı.
- 14:12Tarım Alanındaki Diğer Değişiklikler
- Aşar vergisi kaldırılınca devletin ekstra gelire ihtiyacı olduğu için arazi vergisi ve tüketim vergisi konuldu.
- Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası çiftçiyi kredilendirmeye başladı, Osmanlı'da 1888'de kurulan Memleket Sandıkları Cumhuriyet döneminde Ziraat Bankası oldu.
- Tarım satış kooperatifleri kuruldu, çiftçiler gübre, mazot ve tohumluk alıp bir yıl faizsiz kullanabilir, hasadını aldıktan sonra borcunu öder ve simsar'ın eline düşüp zarar etmez.
- 15:43Bilimsel Tarım ve Modernleşme
- Yüksek Ziraat Enstitüsü kuruldu, temel sebebi bilimsel tarım ve tohum ıslah çalışmalarını yapmaktı.
- Tarımda modernleşme başlatıldı, traktörler alındı, örnek çiftlikler kuruldu ve çiftçiye tarımın nasıl yapılacağı gösterildi.
- Atatürk Orman Çiftliği, bataklık bir alanda kuruldu ve modern tarımla çiftçiye tarımın nasıl yapılacağını gösterdi.
- 17:48Toprak Reformu
- Toprak reformu yasası çıkarıldı, toprağı olmayan köylü çiftçiyi topraklandırma amacıyla.
- Toprak reformu yasası çıkarıldığı halde uygulanamadı, asıl sebeplerinden biri hazine arazisinin yetersiz olmasıydı.
- Büyük çiftlik sahipleri ellerindeki toprakları devlet tarafından istila edilmesini istememiş ve dünya ekonomik bunalımı da kanunun uygulanmasını engellemiştir.
- 18:42Sanayi Alanındaki Değişiklikler
- 1924'te 3 milyon sermaye ile kurulan İş Bankası, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk özel ve ilk ulusal bankasıdır.
- 1925'te kurulan Sanayi ve Maadin Bankası, Osmanlı'dan kalma devlet iktisadi işletmelerini desteklemek amacıyla kuruldu.
- 1927'de çıkarılan Teşvik Sanayi Yasası (Sanayi Özendirme Yasası), arsa verme, vergi indirimi, prim desteği ve devlet kurumlarında mal satın alma imkanı sunarak sanayiyi teşvik etmeyi amaçladı.
- 22:58Teşvik Sanayi Yasasının Uygulanamaması
- Teşvik Sanayi Yasası uygulanamadı çünkü sermayenin yetersizliği, yetişmiş eleman ve altyapı eksikliği vardı.
- Türkiye'nin yeraltı kaynaklarını işletebilecek gücü ve yatırım yapacak altyapısı yoktu.
- 1929'da çıkan dünya ekonomik bunalımı, yatırımcıların yatırım yapmak yerine paralarını yastık altında bekletmesine neden oldu.
- 25:12Ekonomik Gelişmeler ve Kapitülasyonların Kaldırılması
- Lozan Antlaşması'nda kapitülasyonlar kaldırılmış, ancak ilk beş yıl gümrük vergileri 1914 seviyesinde sabit kalacak şekilde karar verilmişti.
- 1929'da gümrük korunma yasası çıkarılarak yerli sanayi güçlenmeye başlamış, dışarıdan gelen mallar pahalı gelmeye başlamıştır.
- 1923'te kapitülasyonlar kaldırılmış, 1929'da gümrük korunma yasası çıkarılarak kapitülasyonların kırıntıları tamamen ortadan kaldırılmıştır.
- 26:43Merkez Bankası'nın Kuruluşu ve Para Politikası
- 1929'da dünya ekonomik bunalımı yaşanınca 1930'da Türk parasını koruma kanunu çıkarılmış, 1931'de resmen kuruluşu gerçekleşmiştir.
- 1930'da Merkez Bankası kurulmasıyla para basma hakkı Türkiye'ye ait olmuştur.
- 1930 yılına kadar akçe, sikke, kuruş, lira gibi çeşitli para birimleri kullanılmış, 1931'de kendi paramızı basma süreci başlamıştır.
- 28:31İstatistik Kurumu ve Nüfus Sayımı
- 1926'da Türkiye İstatistik Kurumu kurulmuş, işgücü, tarım, sanayi ve hayvan kaynaklarını öğrenmek amacıyla kurulmuştur.
- 1937'de Türk tarihinin ilk modern nüfus sayımı yapılmış, nüfus 13 milyon 600 bin olarak belirlenmiş ve ekonomik yapı belirginleşmiştir.
- Nüfus sayımında sanayide, ticarette ve köyde istihdam durumu öğrenilmiştir.
- 31:26Ekonomik Program ve Devletçilik Fikri
- 1927'de Teşviki Sanayi Kanunu çıkarılmış ancak para ve yeraltı altyapısı eksikliği nedeniyle uygulanamamıştır.
- 1931-1938 yılları arasında ekonomik program belirlenmiş, bu program 1929 dünya ekonomik bunalımı (Kara Perşembe) sonrası belirlenmiştir.
- Dünya ekonomik bunalımı sonrası Türkiye'de tarım fiyatları düştü, çiftçiler malı satmamaya başladı ve devlet güveni sarsıldı.
- 33:03Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı
- 1933'te birinci beş yıllık sanayi planı yapılmış, bu planla devletçi ekonomik modele geçilmiş ve 1934'te uygulanmaya başlanmıştır.
- Devletin ekonomiye müdahale etme zorunluluğunun sebepleri: özel sektörün cebinde yeterli para olmaması, dünya ekonomik bunalımı, yeraltı kaynaklarını işletecek özel sektör sermayesinin olmaması ve devlet yöneticilerinin ekonomik alanda yeterli adım atamamasıdır.
- Planın uygulanması için Sovyet Rusya'dan teknik elemanlar, uzmanlar ve kredi alınmıştır.
- 36:42Devletçilik İlkesi ve Ekonomik Yatırımlar
- 1934'te Sümerbank kuruldu ve devletçilik ilkesi doğrultusunda kurulan ilk kamu bankası oldu.
- Sümerbank dokuma alanında, 1935'te kurulan Etibank ise maden alanında faaliyet göstermek amacıyla kuruldu.
- Devlet hem tarıma hem ulaşıma, hem sanayiye destek vererek özel sektörü özendirdi ve ağır yatırımları kendisi yaptı.
- 38:44Devletçilik ve Halkçılık İlişkisi
- Devletin herhangi bir alanda yatırım yapması devletçilik ilkesi ile ilgilidir, ancak bu yatırımı halkın refahı için yaptığı için halkçılıkla ilgilidir.
- Çubuk Barajı örneğinde hem devletçilik hem halkçılık vardır; elektrik üretir, satar, suyu biriktirir ve tarla için satar.
- Devletçilik daha çok sanayi alanındadır, ancak halkçılık ilkesi doğrultusunda her alanda da olabilir.
- 40:16Havacılık Alanındaki Gelişmeler
- 1925 yılında Türkiye'de Türk Tayyare Cemiyeti kuruldu ve 1926'da Kayseri'de Tomtaş Uçak Fabrikası açıldı.
- Kayseri'deki uçak fabrikası A19 ve A20 uçak motoru üretti ve TSK'ya 350 tane İngiliz Magister uçakının montajını gerçekleştirdi.
- 1935'te Türk Tayyare Özürü Türkkuşu kuruldu, sivil havacılık özendirildi ve Sabiha Gökçen dünyanın ilk savaş kadın pilotu oldu.
- 42:18Atatürk Dönemi Ekonomik Planları
- Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı çerçevesinde Elektrik Etüt İdaresi ve Türkiye Şeker Fabrikaları Anonim Ortaklığı kuruldu.
- Halk Bankası 1933'te kurulmasına rağmen ekonomik sorunlar yüzünden 1938'e kadar kurulması uzatıldı.
- Atatürk döneminde kurulan bankalar arasında İS Bankası, Sanayi ve Maden Bankası, Emlak ve Eytam Bankası, Merkez Bankası, Denizcilik Bankası, İller Bankası, Halk Bankası, Sümerbank ve Etibank bulunmaktadır.
- 43:21Ekonomik Planların Uygulanması ve İlkeler
- Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı üç yılda gerçekleşti ve 1937'de İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı oluşturuldu.
- İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı 1938'de hayata geçirildi ancak 1939'da İkinci Dünya Savaşı çıkınca uygulanamadı.
- Ekonomi alanında üç ilke vardır: devletçilik, halkçılık ve milliyetçilik; milliyetçilik milli ekonomi ilkesidir ve kabotaj yasası, Adana-Mersin demiryolu satın alımı, Türk parasını koruma kanunu ve Merkez Bankası gibi örneklerle gösterilir.