Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan tarih dersi formatında olup, Atatürk dönemindeki iç ve dış politik gelişmeleri detaylı şekilde anlatmaktadır.
- Video, Atatürk dönemi iç politikalarıyla başlayıp, Cumhuriyet'in ilanı, halifelik makamının kaldırılması ve ilk siyasi partilerin kuruluşu gibi konuları ele almaktadır. Ardından dış politika konusuna geçilerek, Lozan Barış Antlaşması sonrası yaşanan sorunlar, Musul meselesi, Hatay meselesi ve Türkiye'nin Milletler Cemiyeti üyeliği süreci gibi önemli olaylar kronolojik olarak anlatılmaktadır.
- Videoda ayrıca Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Nasturi İsyanı, Şeyh Saıt İsyanı, Menemen İsyanı, Bursa Olayları gibi iç siyasi gelişmeler ile Sadabat Paktı, Akdeniz Paktı, Bryant-Kellock Paktı gibi dış politika konuları da detaylı şekilde açıklanmaktadır. Video, KPSS sınavlarına hazırlananlar için önemli tarih bilgilerini içermekte ve sınav sorusu niteliğinde bilgiler sunmaktadır.
- 00:22Atatürk Dönemi İç Politika
- Atatürk döneminde Lozan Barış Antlaşması döneminde iki hükümet ikililiği vardı: İstanbul'daki Osmanlı Devleti padişahı ve Ankara'daki TBMM hükümeti.
- 1 Kasım 1922'de saltanat kaldırıldı, bu laiklik yolundaki ilk adım olarak kabul edilir.
- Halifeliğin kaldırılması laiklik yolundaki en önemli adım olacaktır çünkü halife İslam aleminin ruhani lideri olarak önemli bir konumdadır.
- 02:06Saltanatın Kaldırılması Sonrası Gelişmeler
- Saltanatın kaldırılmasıyla Padişah VI. Mehmet Vahdettin İngilizlere sığındı ve TBMM, halifelik makamını ondan alıp şehzadelerden Abdülmecid Efendi'ye verdi.
- Saltanatın kaldırılmasıyla rejim ve devlet başkanlığı sorunu ortaya çıktı, bu sorun 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet'in ilanıyla çözüldü.
- Saltanatın kaldırılmasıyla Şeyhülislamlık makamı da ortadan kalktı ve son sadrazam Tevfik Paşa'nın istifasıyla Osmanlı Devleti resmen sona erdi.
- 04:45İkinci TBMM'nin Açılması
- Lozan görüşmeleri 1922 Kasım'da başladı, kesintiye uğradı ve bu dönemde İzmir İktisat Kongresi yapıldı.
- 1922 Nisan'da seçimler yapıldı ve Birinci TBMM dönemi sonlanıp İkinci TBMM dönemi 11 Ağustos 1923'te başladı.
- Lozan Barış Antlaşması Birinci TBMM döneminde görüşülmeye başlandı ancak onaylanması İkinci TBMM döneminde gerçekleşti.
- 06:34Halk Fırkası'nın Kuruluşu
- 9 Eylül 1923'te Türkiye'nin ilk siyasi partisi olan Halk Fırkası kuruldu, Cumhuriyet'in ilanından sonra ismi değiştirilerek Cumhuriyet Halk Partisi oldu.
- Halk Fırkası'nın ilk başkanı Mustafa Kemal Paşa (o dönemde soyadı kanunu henüz ilan edilmemişti) oldu.
- Halk Fırkası ekonomide devletçilik modelini benimsemiş, çift dereceli seçim sistemi savunmuş, aşar vergisinin kaldırılması ve demiryollarının çoğaltılması gibi programlar içermişti.
- 08:00Halk Fırkası'nın Programı ve Etkisi
- Halk Fırkası ekonomide devletçilik modelini uygulamak zorunda kaldı çünkü ülke savaşlardan yeni çıkmış, özel sektörün ekonomiyi idare edebilecek sermayesi yoktu.
- 1927'de Teşvik-i Sanayi Kanunu ile destekler yapıldı ve 1929'da dünya ekonomik bunalımı sonrası özel sektör darbe yedi.
- Halk Fırkası 1923-1950 yılları arasında 27 yıllık hükümetiyle en uzun süre iktidarda kalan partidir.
- 09:57Cumhuriyetin İlanı ve Ekim Bunalımı
- Cumhuriyet Halk Partisi, 9 Eylül 1923'te kurulmuş ve Ekim ayına gelindiğinde ülkede ulusal egemenlik kavramı zaten ortaya çıkmıştır.
- Ekim ayında meclis hükümeti sistemindeki zorluklar ortaya çıkmış, bakanların tek tek güvenoyu alarak göreve gelmesi hükümetin hızlı hareket etmesini zorlaştırmıştır.
- 25 Ekim 1923'te Mustafa Kemal Paşa, arkadaşlarını köşke çağırarak yeni hükümette bakanların görevlerine başlamaması gerektiğini söylemiş ve bu bunalımı cumhuriyetin ilanıyla birlikte çözmüşlerdir.
- 11:25Cumhuriyetin İlanı ve Yönetimin Değişimi
- 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet rejimi Mustafa Kemal'in hazırladığı tasarıyla Meclis'te kabul edilmiş ve saltanatın kaldırılmasıyla birlikte devlet başkanlığı sorunu ortadan kalkmıştır.
- Cumhuriyetin ilanıyla birlikte ilk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, ilk Başbakan İsmet İnönü, ilk Meclis Başkanı Ali Fethi Okyar olmuştur.
- Cumhuriyetin ilanı 1923 yılında gerçekleşmiş, 1924'te birinci yıldönümü kutlanmış ve 1925'ten itibaren yasal bir milli bayram şekline dönüşmüştür.
- 13:10Halifelik Makamının Kaldırılması
- 3 Mart 1924'te Cumhuriyet'in ilk yılındaki en önemli gelişmelerden biri halifelik makamının kaldırılması olmuştur.
- Halifelik makamının kaldırılması, şeriye ve evkaf vekaletinin ortadan kaldırılması, Diyanet İşleri Başkanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün oluşturulmasıyla birlikte gerçekleşmiştir.
- İlk Diyanet İşleri Başkanı Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi olmuştur.
- 15:01Eğitim ve Askeri İnkılaplar
- Tevhidi Tedrisat Kanunu ile eğitim öğretim birliği sağlanmış ve eğitim kurumlarının Maarif Vekaleti'ne bağlanması ve kurallı hale getirilmesi için çalışmalar yapılmıştır.
- Orduyu siyasetten ayrıştırabilmek amacıyla Erkan-ı Harbiye Umumiye Vekaleti Erkan-ı Harbiye Umumiye Riyaseti'ne çevrilmiştir.
- Halifelik makamının kaldırılmasıyla inkılap süreci hızlanmış, ümmetçilik arayışları sona ererken milliyetçilik akımı güçlenmiştir.
- 18:01Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve Şeyh Sa'dullah İsyanı
- Kasım 1924'te asker kökenli kurucu liderler tarafından Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kurulmuş, bu parti Türkiye'nin ilk muhalefet partisi olmuştur.
- 1925 yılında Türkiye'nin güneydoğusunda Şeyh Sa'dullah isyanı yaşanmış ve isyancıların üzerlerinde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'na dair emarelerin çıkması üzerine parti kapatılmıştır.
- 19:48Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın Programı
- Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TCF), Halk Fırkası'nın devletçiliğini karşılayarak ekonomide liberalizmi savunmuştur.
- TCF, Halk Fırkası'nın çift dereceli seçim sistemini karşılayarak tek dereceli seçim sistemi ve yerinden yönetim (merkeziyetçilikten uzak) savunmuştur.
- TCF, cumhurbaşkanının vekilliğinin olmaması gerektiğini ve hükümete ait toprak ve çiftliklerin köylülere dağıtılmasını savunmuştur.
- 21:32TCF'nin Kapatılması ve İsyansızlık
- TCF, Şeyh Sait isyanının neticesinde kapatılmasına karar verilmiştir ve bu kapatılma Takriri Sükun Kanunu ile gerçekleşmiştir.
- Nasturi isyanı, İngilizlerin Hakkari bölgesinde Süryanilerin ayaklanması olarak gerçekleştirilmiş ve Türkiye-Irak sınır meselesinin aleyhimize çözülmesine neden olmuştur.
- Şeyh Sait isyanı, Türkiye'de laikliğe ve rejime karşı çıkan ilk isyandır ve Elazığ, Bingöl, Diyarbakır bölgelerinde çıkmıştır.
- 23:36Şeyh Sait İsyanının Sonuçları
- İnönü hükümeti Takriri Sükun Kanunu çıkarmış, sıkıyönetim ilan edilerek Şeyh Sait isyanı bastırılmıştır.
- İsyan, Türkiye'nin 1926 yılında İngiltere ile Ankara Antlaşması'nı yaparak Musul'u Misak-ı Milli'den taviz vermesine neden olmuştur.
- İstiklal Mahkemeleri Diyarbakır ve Ankara'da kurularak Şeyh Sait isyancıları yargılanmıştır.
- 24:35Takriri Sükun Dönemi ve İzmir Suikasti
- Takriri Sükun dönemi 1925-1927 yıllarını kapsamış, sıkıyönetim 1927-1929'a doğru uzatılmıştır.
- Takriri Sükun dönemi, devletin olağanüstü hallerde kanunları tepki almadan çıkarması olanak tanımış ve inkılap sürecini hızlandırmıştır.
- 1926 Haziran ayında Mustafa Kemal'in İzmir'de bir suikast planı gerçekleşmiş, ancak Kayıkçı Giritli Şevki tarafından suikast planı açığa çıkmış ve Ziya Hurşit ve adamları yakalanmıştır.
- 26:58Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın Kuruluşu
- 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı'nın etkisiyle Mustafa Kemal, Ali Fethi Okyar'dan parti kurmasını istemiştir.
- Ali Fethi Okyar, Mustafa Kemal'in ısrarı üzerine ve Cumhuriyet Halk Fırkası ile Serbest Cumhuriyet Fırkası arasında ayrım gözetmeyeceğine taahhüt ederek parti kurmayı kabul etmiştir.
- Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın programında liberal ekonomi, tek dereceli seçim sistemi, kadınların siyasi hayata katılımı, gelirlere göre eşit vergi ödemesi ve cumhuriyetçilik-milliyetçilik ilkeleri yer almıştır.
- 29:22Serbest Cumhuriyet Fırkası ve Menemen İsyanı
- Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın kurulduğu sene Menemen İsyanı çıkacaktır, ancak SCP'nin kapatılmasında Menemen olayının etkisi yoktur.
- Serbest Cumhuriyet Fırkası, Ali Fethi Okyar'ın partiye irtica yanlılarının girdiğini fark etmesi üzerine dağılmıştır.
- 1930 yılında Menemen olaylarında Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay şehit edilmiştir.
- 29:59Menemen İsyanı Detayları
- Menemen ilçesinde Derviş Mehmet ve adamları laiklik ve devlet karşıtı protestolar düzenlemiştir.
- Mustafa Fehmi Kubilay ve etrafındaki askerler isyancıların karşısına çıkmış, askerlere ateş etmemeleri konusunda uyarıda bulunmuşlardır.
- Askerler galeyana gelip Derviş Mehmet'e ateş etmiş, ancak öldürücü etkisi olmayan mermiler kullanılmıştır.
- 30:39İsyanın Sonuçları
- Derviş Mehmet vurulup yere düşmüş, ancak ölmediğini iddia ederek etrafındakileri şov yaparak alevlendirmiştir.
- Askerler linç edilmiş ve Mustafa Fehmi Kubilay'ın başından kesilmesiyle şehit edilmesi olayı yaşanmıştır.
- Menemen olaylarında isyancılar Divan-ı Harp Mahkemeleri tarafından yargılanmıştır ve bu olaydan sonra Türkiye'de Atatürk döneminde çok partili hayata geçiş gündeme gelmemiştir.
- 32:03Bursa Olayları
- 1933 yılında Bursa'da ezanın Türkçe okunmasına karşılık bazı karışıklıklar yaşanmıştır.
- Mustafa Kemal, ezanın Türkçe okunması konusunda "Bu bir din meselesi değil, dil meselesidir" ifadesini kullanmıştır.
- 1932-1950 arasında Türkiye'de ezan Türkçe okunmuştur.
- 33:10Atatürk Dönemi Dış Politikası
- Atatürk döneminde dış politikamızın esasları "yurtta sulh, cihanda sulh" ilkesi, akılcılık, gerçekçilik, uluslararası eşitlik ve bağımsızlık ilkesine saygıdır.
- 1923-1932 arasındaki Türk dış politikasında Lozan Antlaşması esas alınmıştır.
- Lozan'da çözülen (yabancı okullar, patrikhane, nüfus mübadelesi) ve çözülemeyen konular 1923-1932 arasında çözüme kavuşturulmuştur.
- 34:21Musul Sorunu
- Musul sorunu, Türkiye-Irak sınır problemidir ve 1923 Lozan görüşmelerinde Türkiye-İngiltere arasında anlaşmazlık yaşanmıştır.
- Haliç Konferansı'nda Türkiye'yi TBMM Başkanı Ali Fethi Okyar temsil etmiş, ancak bir sonuç alınamamıştır.
- Nasturi ayaklanması çıkmasıyla Türkiye-İngilizler arasında çatışmalar yaşanmış ve Milletler Cemiyeti Brüksel'de acil bir toplantı yapmıştır.
- 35:53Ankara Antlaşması
- 1926 yılında Türkiye-İngiltere arasında Ankara Antlaşması imzalanmıştır.
- Ankara Antlaşması ile Süleymaniye, Kerkük ve Musul Irak'a bırakılmış, Hakkari ise Türkiye'ye bırakılmıştır.
- Musul'daki petrollerin %10'u 25 yıllığına Türkiye'ye verilmiştir ve bu para peşin alınmıştır.
- Ankara Antlaşması ile güney sınırları kesinleşmemiştir çünkü Hatay hala misak-ı milli'den taviz olarak devam etmektedir.
- 37:05Atatürk Dönemi Dış Politikası
- Musul sorunu Atatürk döneminde Misak-ı Milli kararlarına aykırı bir şekilde çözülmüştür.
- Yabancı okullar konusu Lozan'da uluslararası hukukun bir konusu haline getirilmek istenmemiş ve 1923'te Lozan'dan, 1924'te Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile yabancı okullar Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlanarak Türk müfettişler tarafından denetlenecek ve Türkçe derslerin Türk öğretmenler tarafından verileceği kararlaştırılmıştır.
- Patrikhane meselesinde İstanbul'daki Fener Rum Patrikhanesi'nin sınır dışı edilmesi istenmiş, ancak patrikhanenin dünyevi yetkilerinden alınarak kalması kabul edilmiş, Yunanistan'ın desteklediği Patrik Konstantin Arapoglu sınır dışı edilmiştir.
- 38:45Nüfus Mübadelesi ve Dış Borçlar
- Nüfus mübadelesi sorunu Lozan'da Etabli meselesi olarak ele alınmış, ancak Yunanistan'ın bazı kelime oyunları yaptığı anlaşmaların üzerine giderek sorun ortaya çıkmış, 1930 yılında İsmet İnönü ve Tevfik Rüştü Aras'ın Atina ziyareti ve daha sonra Venizelos'un Ankara ziyareti sonucu 1932'de "Etabli" veya "Ankara Antlaşması" olarak bilinen anlaşmayla çözülmüştür.
- Dış borçlar meselesinde Lozan'da dış borçların düşen kilometre kareye göre ödenmesi kararlaştırılmış, ancak 1929'da dünya ekonomik krizi yaşanınca ödeme zorluğu yaşanmış, 1933'te Fransa ile Hoover Maratoryumu etkisiyle ödeme planı düzenlenmiş, ancak en çok Fransa ile sorun yaşanmıştır.
- 41:181932-1938 Arası Dış Politika
- 1932 yılında Türkiye, İspanya'nın teklifi ve Yunanistan'ın desteğiyle Milletler Cemiyeti'ne üye olmuştur.
- Türkiye'nin Milletler Cemiyeti'ne üyeliğini kolaylaştıran etkenler arasında Bryan-Kelle Paktı'na üye olması, Cenevre Silahsızlanma Konferansı'na katılması, nüfus mübadelesi sorununu çözmüş olması ve Musul sorununu çözmesi bulunmaktadır.
- 1934 yılında Balkanlar'da Almanya ve İtalya'nın yayılmacı politikaları nedeniyle bölgesel güvenlik ittifakı olan Balkan Antantı (Tayyar) kurulmuştur; Türkiye, Yugoslavya, Yunanistan ve Romanya bu ittifakın üyeleri olup, Bulgaristan ve Arnavutluk katılmamıştır.
- 44:44Montrö Boğazlar Sözleşmesi
- 1935-1936 yıllarında İtalya ve Almanya'nın Boğazlar'a tehditleri karşısında, Lozan Barış Antlaşması'nda belirtilen Boğazlar Komisyonu'nun başkanının Türk olması ve Boğazların her iki yakasında 25'er kilometrelik alanda Türk devletinin asker bulunduramayacağı kısıtlaması ele alınmıştır.
- Bu konu Milletler Cemiyeti'ne götürülmüş ve Montrö'de yapılan toplantı sonucunda Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalanmıştır.
- Sözleşmede Boğazlar Komisyonu kaldırılmış, Boğazların yönetimi Türkiye'ye verilmiş, Türkiye'nin Boğazların iki yakasında asker bulundurabilmesi, savaş gemilerinin geçişi ağırlığına ve zamanına göre değişebilmesi, ticaret gemilerinin serbest geçişine izin verilmesi ve Türkiye'nin savaş tehdidiyle karşı karşıya kalırsa Boğazları istediği gibi açıp kapatabilmesi maddeleri yer almıştır.
- 46:41Sadabat Paktı ve Ortadoğu Güvenliği
- İtalyanların Habeşistan'ı (Etiyopya) işgal etmesiyle Ortadoğu'da tehdit hissi artmış ve Türkiye, İran, Irak ve Afganistan gibi ülkeler Sadabat Paktı adlı bir güvenlik ittifakı oluşturmuştur.
- Sadabat Paktı'na Suriye katılmamıştır çünkü Türkiye ile Hatay meselesi ve Irak ile yaşadığı sorunlar nedeniyle.
- İkinci Dünya Savaşı'nın çıkmasıyla Sadabat Paktı'nın önemini yitirmiştir.
- 48:17Hatay Meselesi
- Hatay meselesi, 1921 Ankara Antlaşması ile Hatay'ın Fransız manda terlindeki Suriye'de bırakılmasıyla başlamıştır.
- İkinci Dünya Savaşı'nda Fransa'nın Suriye'deki askerlerini çekince Türkiye, Hatay'ın özerklik kazanması veya Türkiye'ye bırakılması konusunda tepki göstermiştir.
- 1938 yılında Hatay Bağımsız Cumhuriyeti kurulmuş, ilk başkanı Tayfur Sökmen olmuştur ve 1939 yılında Hatay Anavatana katılmıştır.
- 51:28İnsanlık ve Milliyetçilik
- Milliyetçilik önemli olsa da, insanları birbirinden ayırt etmek tehlikelidir çünkü bu tür savaşlara kadar götürebilir.
- Türkiye'nin her bölgesinde farklı milletler yaşıyor ve bu çeşitlilik bir değerdir.
- Deprem gibi afetlerde bile insanın insandan ayrıldığı görüldüğü için, insanların yaşadığı acıların herkesin acısı olarak görülmesi gerekir.
- 52:58Atatürk Dönemi Dış Politikası
- Küçük Antent, Çekoslovakya, Yugoslavya ve Romanya arasında imzalanan bir bölgesel güvenlik ittifakıdır.
- Locarno Antlaşması, 1925 yılında Fransa'nın Almanya'dan çekinceleri üzerine imzalanmış ve Avrupa'daki barışın korunmasına yöneliktir.
- 1926 yılında Bozkurt-Lotus olayı, Türkiye'nin haklı bulunduğu ilk uluslararası hukuk davasıdır ve Mahmut Esat Bey (sonradan Bozkurt) tarafından savunulmuştur.
- 55:14Vagonlu Olayı
- Vagonlu olayı, Fransız şirkette çalışan Türk işçilerin Fransızca konuşulması gerektiği gerekçesiyle işten atılmasıyla başlamıştır.
- Bu olay İstanbul'da talebeler birliği tarafından büyük tepkilerle karşılanmış ve yabancı kelimelerle yazılan tabelalar yerlerinden indirilmiştir.
- Vagonlu olayı Türk dil milliyetçiliğinin gelişiminde etkili olmuştur.
- 56:16Razgard Olayı
- Razgard olayında Bulgaristan'daki Türk mezarlarının açılıp kemiklerin saçaştırılmasıyla olaylar çıkmaya başlamıştır.
- Milli Talebeler Birliği, Bulgar mezarlıklarına çiçekler bırakarak "ölü ve ölüm bizim için kutsaldır" diyerek tepki göstermiştir.
- Razgard olayı Türk tarihinde kıymetli bir olay olarak değerlendirilmektedir.
- 56:50Akdeniz Bölgesi Olayları
- 1936 yılında İtalya'nın Habeşistan'ı işgali üzerine Akdeniz Paktı imzalanmıştır.
- Akdeniz Paktı'nı İngiltere, Fransa, Yunanistan, Yugoslavya ve Türkiye imzalamıştır.
- 1937'de Türkiye, İtalya'nın Akdeniz'deki yayılmacı politikaları ve korsanlık faaliyetlerine karşı Neon Konferansı'na katılmıştır.
- 57:32Briant-Kellock Paktı
- 1925-1928 yıllarında Briant-Kellock Paktı, Fransa ve Amerika Birleşik Devletleri'nin etkisiyle toplanmıştır.
- Paktın amacı "savunmasız savaşa hayır demektir" ve potansiyel işgallerin önüne geçmek, dünya tansiyonunu düşürmektedir.
- Türkiye, 1929 yılında Sovyetler Birliği ile birlikte Briant-Kellock Paktı'na imza atmıştır.
- 58:11Türkiye'nin Uluslararası Teşkilatlara Katılımı
- Türkiye'nin Milletler Cemiyeti'ne üyeliğine etkili olan gelişmeler: nüfus mübadelesi sorununun çözülmesi, Cenevre Silahlanma Konferansı'na katılım ve Briant-Kellock Paktı'na üye olma olmuştur.
- Bu gelişmeler Atatürk döneminde yaşanan iç ve dış politik gelişmelerin önemli örnekleridir.
- Konuşmacı, siyasi gelişmelerin sona erdiğini ve bir sonraki videoda buluşmalarını dile getirmiştir.