Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Asya Hun İmparatorluğu'nun tarihini ve Oğuz Kağan Destanı'nı anlatan eğitici bir içeriktir. Teoman Yabgu, Mete Han, Kiyok Han ve Kün Çin Han gibi önemli Hun hükümdarları ile Çin Devleti arasındaki ilişkiler ele alınmaktadır.
- Video, Asya Hun İmparatorluğu'nun kuruluşundan çöküşüne kadar olan süreci kronolojik olarak anlatmaktadır. İlk bölümde Hunların göçebe yapısı, sosyal düzeni, askeri teşkilatı ve Mete Han dönemindeki en parlak dönemi açıklanırken, ikinci bölümde Hunların Tengricilik inancı ve Oğuz Kağan Destanı'nın dört farklı yazımı (Uygur yazması, Rıza Nur Oğuznamesi, Veli Bank Kaf ve Reşit Rahmeti Arat'ın Bank Arat basımı, Zeki Velidi Togan'ın yeni Oğuz Kağan Destanı) hakkında bilgi verilmektedir.
- Videoda ayrıca Hunların kaleler ve surlar yerine halıcılık ve örgü gibi el sanatlarında ilerledikleri, ipekyolu güzergahı etrafındaki rekabet ve Hun İmparatorluğu'nun çöküş nedenleri de ele alınmaktadır.
- 00:10Vatan ve Hun İmparatorluğu
- Vatan, atalarımızdan torunlarımıza verilmek üzere bize emanet edilmiş kutsal topraklardır ve onursuz bir yaşam uğruna terk edilemez.
- Asya Hun İmparatorluğu, MÖ 3. yüzyıl-MÖ 4. yüzyıl arasında kurulmuş olup, Türklerin kurduğu ilk imparatorluktur.
- Göçebe olmalarından dolayı Türkler çok fazla yazılı kaynak bırakmamışlardır ve Asya Hun İmparatorluğu hakkındaki bilgilerin büyük bir kısmı Çin kaynaklarından alınmaktadır.
- 01:19Hun İmparatorluğu'nun Yönetimi
- Hun İmparatorluğu hakkında bilinen ilk resmi kaynak Kuzey Şensi Antlaşması'dır ve Çin ile yapılan bu savaşı Hunlar kazanmıştır.
- Hunlar Otüken merkez yapmış ve hükümdarlarına Şanyu, Yabgu gibi ünvanlar vermişlerdir.
- Hun toplumunda kadınlar özgür bireylerdi, savaşlara katılmışlardı ve han'ın birçok eşi bulunmaktaydı.
- 02:29Hun İmparatorluğu'nun Kuruluşu
- Bilinen tarihteki ilk göçebe konfederasyonlardan biri olan Hunlar, göçebe toplumların birleştirilmesiyle oluşmuştur.
- Bu birleşmeyi ilk sağlayan kişi Teoman Yabgu'dur ve bu birleşmeyle Çin, Yüeçi ve Kuzgunlara başarılı seferler düzenlemiştir.
- Teoman Yabgu'nun veliaht oğlu Mete'dir, ancak babasının ikinci eşi (Çinli) kendi oğlunun veliaht olmasını istiyordu.
- 03:51Mete Han'ın Tahta Çıkışı
- Mete, babası Teoman Yabgu'nun cesaretli davranışından dolayı onbin asker ile ödüllendirilmiştir.
- Mete kendi bulduğu ıslık çalan ok ile ordusunu eğitmiş ve babası Teoman Han'ı, Çinli eşini ve onun oğlunu öldürerek devletin başına geçmiştir.
- Mete MÖ 209'da tahta geçmiş ve Şanyu unvanını kullanmaya başlamıştır.
- 04:39Mete Han'ın Yönetimi
- Mete Han'ın tahta yeni geçmesi ve daha toy olduğunu düşünen Tunguzlar, önce atını sonra karısını istemişlerdir.
- Mete Han, vatan toprağının ve halkının kendisinden daha önemli olduğunu vurgulayarak Tunguzların kurak, verimsiz bir toprağa isteğini reddetmiştir.
- Mete Han döneminde Asya İmparatorluğu en parlak dönemi yaşamış, ok atan, yay kullanan yirmialtı boyu birleştirmiş ve bir bayrak altında toplamıştır.
- 06:12Mete Han'ın Askeri Reformları
- Mete Han, ıslık çalan oku bulmuştur ve bu ok sayesinde ordusunu daha iyi yönetebilmekteydi.
- Ordusunun yönetimi ve düzeni için onluk sistemi getirmiştir; en büyük birlik onbin kişilik olup "tüm" adı verilmiştir.
- Bu teşkilatta tümenlerde bin, yüzlü ve onlu olmak üzere kademeli olarak küçülen birliklere ayrılıyordu.
- 07:36Mete Han'ın Çin'e Karşı Savaşları
- Mete Han en büyük savaşlarını ve akınları Çin'e karşı yapmıştır, siyasi rekabetin ana nedeni İpekyolu güzergahıdır.
- Mete Han Çinliler ile defalarca savaşmıştır ve Çin topraklarını alacak kadar güçlü olsa dahi Çin topraklarını almamıştır.
- Mete Han sayısız savaş sonucunda Çinlilere Payitan Anlaşması'nı imzalayarak barış sürecini başlatmıştır.
- 09:01Kyok Han'ın Dönemi
- Kyok Han MÖ 174'te babası Mete'nin ölümü üzerine devraldığı ülkeyi istikrarlı bir şekilde yönetmeye çalışmıştır.
- Çin'e yönelik akınlardan en büyüğü MÖ 166 yılında büyük Çin akın'ıdır; Kyok Han kendi idaresinde yüzkırkbin atlı ile Çağa ve Hikona girmiştir.
- İmparator Wayne, Kyok Han'a mektup göndererek Mete döneminde barışın sağlandığını hatırlatmış, hediye adı altında vergiye bağlanmaya karar vermiştir.
- 10:21Hun İmparatorluğu'nun Çöküş Dönemi
- Kün Çin Han uzun süre hakan olarak kalmış ve bu dönemden sonra çöküş dönemine girilmiştir.
- Çinliler, Hunlara saldıramayacaklarını anlayınca kurnazlıkla saldırıya başlamış, diğer devletleri Hunların üstüne salmış ve Hunların egemenliği altındaki Masalları ayrılıkçıları desteklemeye başlamışlardır.
- Hunlar sert kışlar geçirmiş ve hayvanlarını salgın hastalıklar ve kıtlık olaylarıyla kaybetmişlerdir; kişi başına düşen hayvan 300'den 15'e iner.
- 11:49Hun İmparatorluğu'nun Son Dönemi
- MÖ 51'de hükümdar ölmüş ve yerine geçmek isteyen iki kişi vardır: Juanye ve Çiçi.
- Çiçi, "Vatan atalarımızdan torunlarımıza verilmek üzere bize emanet edilmiş kutsal topraklardır, onursuz bir yaşam uğruna terk edilemez" sözleriyle Hunları direnşe sürmüş ve kardeşini mağlup ederek Orhun nehri civarındaki başkenti ele geçirmiştir.
- Devlet doğu ve batı olarak ikiye bölünmüş, Juanye Doğu Hunlarının başına geçmiş ve Çin egemenliği altına girmiştir.
- 13:24Hunların Göçebe Yaşamı ve Dinleri
- Hunlar göçebe halkların oluşturduğu bir devlettir ve bu devlette kaleler, surlar görmek pek mümkün değildir.
- Göçebe yaşamları sayesinde halıcılık, örgü gibi el sanatlarında ilerlemişlerdir ve kendilerine özgü bir motif sanatı geliştirmişlerdir.
- Hunların dinlerinin Gök Tanrı yani Tengricilik olduğunu biliyoruz; bu inanca göre inandıkları tek bir tanrı vardır ve bu tanrının ismi Tengri'dir.
- 14:37Oğuz Kağan Destanı'nın İçeriği
- Ay Kağan'ın gözü parladı ve doğum ağrısı başladı, ardından bir erkek çocuk doğurdu.
- Bu çocuk, yüzü gök, ağzı kızıl, gözleri el al, saçları ve kaşları kara olan perilerden daha güzel bir çocuktu.
- Çocuk anasının göğsünden ilk sütü emdi ve bir daha emmedi, çiğ et, çorba ve şarap istedi.
- 15:10Oğuz Kağan'ın Büyümesi
- Kırk gün sonra çocuk büyüdü, yürüdü ve oynadı; ayakları öküz ayağı gibi kuvvetli, beli kurt beli gibi ince, omuzları samun omuzu gibi, göğsü ayı vücudu gibi kuvvetliydi.
- vücudu baştan aşağı tüylüydü, at sürüleri güder, ata biner ve av avlardı.
- Günlerden, gecelerden sonra yiğit oldu ve Oğuz Kağan'ın destanı da bahsedilen kişinin Mete olduğu düşünülmektedir.
- 15:45Oğuz Kağan Destanı'nın Yazmaları
- Oğuz Kağan Destanı'nın dört yazması bulunmaktadır.
- İlk yazma Uygur yazmasıdır ve bu eserle Oğuz Kağan Destanı'nın ilk örneğine rastlanmış, bu yazma Paris Milli Kütüphanesi'nde muhafaza edilmektedir.
- Diğer yazmalar sırasıyla Rıza Nur'un 1928'de yayınladığı Rıza Nur Oğuznamesi, Bank Kaf ve Reşit Rahmeti Arat'ın 1932'de yayınladığı Bank Arat basımı ve Zeki Velidi Togan'ın 1972'de yeni bir Oğuz Kağan Destanı yayınlamasıdır.