Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Meraklısına, Bilime" programında sunucu ve Koç Üniversitesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü'nde öğretim üyesi olan Doç. Dr. Rana Özbal arasında geçen bir röportajdır. Ayrıca Boğaziçi Üniversitesi Arkeometri Araştırma Merkezi'nde çalışan bir arkeometri uzmanı da videoda yer almaktadır.
- Video, arkeoloji ile tarih arasındaki farkları açıklayarak başlayıp, arkeometrinin ne olduğu, arkeolojik kazıların nasıl yapıldığı ve yeni tekniklerin gelişimi hakkında bilgiler sunmaktadır. Organik kalıntı analizi, toprak kimyası, parmak izi analizi, DNA analizi, obsidyen kaynak analizi, X-ışını ve radyoloji gibi farklı arkeometri teknikleri detaylı olarak anlatılmaktadır.
- Videoda ayrıca Barçın Höyük'teki çalışmalar, süt kullanımının 7000 yıl öncesine tarihlenmesi ve obsidyen kaynaklarının Anadolu'dan ve Melos Adaları'ndan geldiği gibi önemli bulgular paylaşılmaktadır. Türkiye'deki arkeoloji araştırmalarının durumu, interdisipliner çalışma gerekliliği ve arkeoloji mesleğinin kariyer fırsatları hakkında da bilgiler verilmektedir.
- 00:45Arkeoloji ve Tarih Arasındaki Fark
- Arkeoloji ile tarih arasında metodolojik bir fark vardır; tarih yazılı metinler ve arşivler kullanırken, arkeoloji materyallerden yola çıkar.
- Arkeolojik materyal, insanların biçimlendirilmiş şekilde kullanmış veya işaret yapmış oldukları buluntulara verilen materyal kültür adını taşır.
- Arkeoloji günümüze kadar uzanan bir disiplindir ve Osmanlı tarihini bile arkeolojik bakış açısından ele almak mümkündür.
- 03:15Arkeometri ve Arkeoloji Teknikleri
- Arkeometri, arkeoloji bilimine bir bakıma arkeometri denir ve günümüzde arkeolojik verilere yorum verirken sıkça kullanılan bir tekniktir.
- Arkeometri, kimya, fizik, biyoloji ve jeoloji gibi yüksek fen bilimlerinden esinlenerek ölçümler ve istatistiksel, matematiksel yöntemler kullanır.
- Arkeolojik buluntuları tespit etmek için uydu haritaları ve hava fotoğrafları kullanılır, yüzey araştırması yapılır veya tesadüfen inşaat projelerinde ortaya çıkabilir.
- 06:04Yeni Arkeometri Teknikleri
- Arkeoloji uzun zamandır kronolojik silsilelere odaklı çalışmalar yapmıştır, ancak son yıllarda birçok farklı teknikle yorumlar genişletilebilmektedir.
- Arkeometri çok da yeni bir teknik değildir; radyokarbon analizi 1950'li yıllara dayanırken, Türkiye'de 1970'li yıllarda arkeometrik çalışmalar başlamıştır.
- Parmak izi analizi ve antik DNA analizi gibi teknikler son yıllarda yaygınlaşmaya başlamış, tekniklerin gelişmesi ve ucuzlaşması sayesinde Türkiye'de de uygulanmaya başlanmıştır.
- 09:27Organik Kalıntı Analizi
- Organik kalıntı analizi, Barcin Höyük'te başarıyla yürütülen bir analizdir.
- Barcin Höyük, Bursa'da bulunan bir Neolitik dönem yerleşim yeri olup, insanların avcı-toplayıcı yaşam tarzından yerleşik hayata geçtiği dönemdir.
- Barcin Höyük, tarımın İç Anadolu Bölgesi'nden Avrupa'ya yayılma yolu üstünde olan yerleşimlerden biridir ve Marmara Bölgesi'ne ilk gelen çiftçilerin yaşadığı bir yerdir.
- 10:42Organik Kalıntı Analizi
- Boğaziçi Üniversitesi Arkeometri Araştırma Merkezi'nde yapılan organik kalıntı analizlerinde çanak çömleklerde süt, geviş getiren hayvan doku yağı ve geviş getirmeyen hayvan yağı tespit edildi.
- Çanak çömleklerin hidrofobik yapısı, gözeneklerindeki yağların kalmasını sağlayarak bu analizleri mümkün kılmaktadır.
- Barcın Höyük'te yapılan analizler sonucunda yüksek oranda süt kullanıldığı tespit edildi ve bu, sütün evcilleştirilmesinin 7000 yıl önce başladığını göstermektedir.
- 13:25Toprak Kimyası Analizi
- Toprak kimyası analizi, mekanların tabanlarından alınan örneklerde 12 farklı elementin analiz edilmesiyle gerçekleştirilir.
- Fosfor ve magnezyumun içlik alanlarıyla ilişkili olduğu, demirin eksik olan yerlerde insanların yürüdüğü görülmektedir.
- İç mekanlarda eşik ve kapı girişlerinde fosforun daha yoğun olduğu tespit edilmiştir.
- 14:56Parmak İzi Analizi
- Parmak izi analizi, parmaktaki epidermal çizgilerin oran aralıklarının bireyin cinsiyetini gösterdiği yeni bir tekniktir.
- Arkeolojik alanlarda çıkan kil objeler (çanak çömlek, kerpiç, figürinler) üzerinde parmak izleri tespit edilebilir.
- Bu analiz sayesinde bayanlar, erkekler ve çocuklar tespit edilebilir, ancak örtüşen parmak izleri durumunda cinsiyet tespiti zorlaşabilir.
- 16:22DNA Analizi
- Antik DNA analizleri Türkiye'de önce hayvanlarla (koyunlarla) başladı, sonra bitkilerle devam etti ve insanlarla yapılan başarılı projeler bulunmaktadır.
- Barcın Höyük'te 28 iskelette antik DNA çıkması, Anadolu Neolitik'in DNA'sında önemli bir oran oluşturmuştur.
- DNA analizleri, göç yolları ve bireyler arasındaki ilişkileri (akraba ilişkileri) tespit etmeyi mümkün kılmaktadır.
- 18:39Obsidyen Kaynak Analizi
- Obsidyen, camsı, volkanik ve çakmak taşından daha saydam ve keskin olduğu için tercih edilen bir taştır.
- Bursa'da volkan olmadığı için obsidyen bulunmamakta, ancak Anadolu'da yaygın olarak bulunmaktadır.
- X-ışını floresansı analizi ile obsidyenlerin kaynakları araştırılabilmekte ve Bursa'daki obsidyenlerin çoğunun İç Anadolu ve Kapadokya bölgesinden geldiği tespit edilmiştir.
- 20:37Türkiye'de Yapılabilen ve Yapılamayan Teknikler
- Türkiye'de parmak izi analizi dahil tüm bahsedilen teknikler yapılabilmektedir.
- Protein analizleri ve izotop analizleri gibi yeni teknikler Türkiye'de henüz yaygın olarak kullanılmamaktadır.
- Radyografik türdeki analizler (tomografi) portatif cihazlarla yapılabilmekte ve müzeden izin alınarak hastanelere götürülerek gerçekleştirilebilmektedir.
- 23:29Arkeolojide X-ışını ve Radyoloji Kullanımı
- Arkeolojide X-ışını veya radyoloji ile kemikte kırık veya kafatasında farklı buluntular tespit edilebilir.
- Kil top gibi açılmak istenmeyen nesnelerin içinde ne olduğunu tespit etmek için röntgen çekilebilir.
- 24:11Arkeolojide Interdisipliner Çalışma
- Arkeoloji, kimyager, biyolog, jeolog gibi farklı fen bilimcilerle ortak çalışmanın gerektirdiği bir disiplindir.
- Arkeologlar, fen bilimcilerle ortak çalışarak kazıdan çıkarılan tabakaları ve bulguları yorumlayarak sonuçlara varırlar.
- Uzmanlaşmanın arttığı günümüzde arkeoloji büyük bir ekip çalışması gerektiren bir disiplindir.
- 25:40Arkeolojik Kazılar ve Ekip Boyutu
- Bazı büyük kazılar (Efes, Çatalhöyük) yüz kişi kadar çalışabilen, birkaç ay veya bir sene süren ekiplerle gerçekleştirilir.
- Yürütülen projeler en çok yirmi-yirmibeş kişiye ulaşabilir, ancak laboratuvarlarda çalışan bireylerle birlikte daha büyük bir ekip oluşur.
- Arkeolojik kazılarda arazi ekibi dışında laboratuvarlarda çalışan uzmanlar da önemli bir rol oynar.
- 26:48Arkeolojik Projeler ve İşbirliği
- Arkeolojik projeler genellikle farklı üniversitelerden, ülkelerden ve uzmanlardan oluşan ekiplerle gerçekleştirilir.
- Barın kazısı Hollanda Araştırma Enstitüsü ile ortak yapılmış, Türkiye'den birçok kişi ve farklı ülkelerden uzmanlar katılmıştır.
- Arkeolojik projeler genellikle uzun süreli olup, analizler devam edebilir.
- 28:01Arkeolojide Fen Bilimcilerle İşbirliği
- Arkeolojide DNA analizi gibi çalışmalar için biyologlarla işbirliği yapmak önemlidir.
- Türkiye'de antik DNA yapan tek yer var ve bu alanla ilgilenen fen bilimcilerle kolayca iletişim kurulabilir.
- Arkeolojide soru sorulabilecek çok soru olduğu için fen bilimcilerle işbirliği yapmak gerekir.
- 28:53Arkeolojik Araştırmaların Finansmanı
- Arkeolojik araştırmalar için devlet desteği vardır, ancak ekonomi güçlüyken daha fazla destek sağlanmıştır.
- Özel sektör desteği de vardır ve artmalı, birçok proje için sponsor olunması gerekmektedir.
- Türkiye çok zengin arkeolojik kaynaklara sahip olsa da finansal kaynak yeterli değildir.
- 29:51Arkeolojik Kazılarda Karşılaşılan Zorluklar
- Arkeolojik kazılarda aynı yerde başka bir arkeoloji grubunun çalışması mümkün olabilir, ancak genellikle küçük alanlarda çalıştıkları için aynı yere denk gelmek zordur.
- Hatay'da çalışılan bir proje, 1930'lu yıllarda Chicago'daki oryantal arkeologlar tarafından kazılmış ve elli sene sonra tekrar başlatılmıştır.
- 30:52Arkeolojide Kariyer İmkanları
- Arkeolojiden zengin olunmaz, ancak geçim kazanacak kadar yapılabilecek birçok meslek vardır.
- Türkiye'de birçok müze, özel müze, devlet müzeleri ve belediyelerde kültür mirasına yönelik çalışmalar vardır.
- Üniversitelerde çalışmak, ders vermek, tarih öğretmenliği yapmak veya yurt dışında inşaat projelerinden önce arkeolojik çalışma yapma zorunluluğu olan projelerde çalışmak da arkeoloji kariyer imkanları arasındadır.
- 32:31Arkeolojide Bilimsel Zorluklar
- Arkeolojide sürekli yeni bulgular ortaya çıkabilir ve mevcut sonuçlar yanlışlanabilir.
- Arkeolojide "en eskisi" şeklinde söylemek yerine "şu ana kadar bilinen en eski" şeklinde ifade etmek daha doğru olabilir.
- Arkeolojinin güzel tarafı, devamlı yeni verilerle karşılaşmak ve eskiden düşündüğümüz şeyleri yeniden yazıp biçimlendirmek zorunda kalmaktır.
- 34:01Arkeolojik Kazılara Katılım ve Kaynaklar
- Amatör insanlar kazılara asistan veya yardımcı olarak katılabilmektedir.
- Arkeolojik gelişmeleri takip etmek için "Arkeofili" web sitesi önerilmektedir.
- Arkeofili, güzel haberleri Türkçe'ye çevirip yayınlamaktadır.