Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Amerika'daki eski uygarlıklar ve İspanyol sömürgeciliğinin tarihini anlatan bir belgesel formatındadır. Kristof Kolomb'un 1492'de Amerika'yı keşfi, Hernán Cortés ve Francisco Pizarro gibi İspanyol keşifcilerin faaliyetleri ile Aztek ve Inka imparatorluklarının tarihi ele alınmaktadır.
- Video, Amerika'nın keşfi sonrası İspanyolların altın ve gümüş arayışıyla başlayıp, Azteklerin Tenochtitlan şehri inşası, İspanyolların Meksika'yı fethetmesi ve Pizarro'nun İnka İmparatorluğu'nu ele geçirmesi kronolojik olarak anlatılmaktadır. Ayrıca Inkaların gökbilimi, Machu Picchu'nun astronomik önemi ve yerel uygarlıkların İspanyol sömürgesine dönüştürülmesi süreci de detaylandırılmaktadır.
- Videoda Azteklerin insan kurban etme geleneği, yapay adalar olan "çam pası" bölümlerini kullanarak yiyecek üretimini artırma yöntemleri, İnka İmparatorluğu'nun postacı sistemi ve dini inançları gibi kültürel detaylar da sunulmaktadır. İspanyolların altın ve gümüş kazanımları sayesinde Avrupa'nın en zengin ülkelerinden biri haline gelmesi ve yerli halkların yaşadığı trajik deneyimler de anlatılmaktadır.
- 01:15Amerika'nın Keşfi ve İspanyolların Motivasyonu
- Amerika, Kuzey Kutbu ve Antarktika arasında bulunan tek ülke olup, 5000 yıl öncesine kadar Avrupalılar için bilinmeyen bir bölgeydi.
- Kristof Kolomb 1492'de Amerika'ya vardığında Asya'nın ana hattını keşfettiğini düşündü, ancak aslında Avrupalı olmayan ama daha önce görülmemiş insanların yaşadığı yeni bir dünyayı keşfetmişti.
- İspanyolların Amerika'ya gelmelerinin en büyük nedeni masalsı servet, altın, gümüş, değerli taşlar ve diğer hazinelerin bulunmasıydı.
- 03:12İspanyolların Amerika'daki Rolü
- İspanyolların Amerika'da olmasının başka bir sebebi de geniş bir devlet kurma ve yeni bir isim alma fırsatıydı.
- İspanyol papazlar Amerikalıları Hıristiyanlığa döndürmek için uğraşıyordu.
- İspanyollar, ticaretle ilgilenmeyen ve imparatorluk kurma mantığından çok uzak olan, yeni dünyaya giderek efendi olmak isteyen bir grup insan olarak Amerika'ya geldi.
- 04:33İspanyolların Fetih Stratejisi
- İspanyollar atları, silahları ve savaş taktikleri sayesinde fetih başarıyla tamamlanmıştı.
- Hintliler, İspanyolların bildikleri savaş çeşitlerini aşina değillerdi ve bu yüzden savaşı kaybettiler.
- İspanyollar, İngiliz, Fransız veya Almanlar gibi değillerdi; ticaretle ilgileniyorlardı, onların yerine yeni dünyaya giderek efendi olmak istediler.
- 05:07Amerika'daki Önemli Uygarlıklar
- Kristof Kolomb Amerika'yı aldıktan sonra burada daha önce İnka, Aztek gibi birçok önemli uygarlık bulunuyordu.
- Kolombiya, İspanyollar Amerika'ya gelmeden önce 20.000 yıldır burada yaşanıyordu.
- İlk Amerikalılar Karaköprü'den geçerek gelen göçmenlerdi.
- 05:51Aztek ve İnka İmparatorlukları
- Meksika veya Aztek, Atlantik sahilden Pasifik kıyılarına kadar Meksika'ya egemendi.
- İnka dört bölgenin yönetimini yaptı ve Taitin Suyu beş bin kilometreden fazla ekvatordan Şili'ye kadar bir alana yayılır.
- Her iki imparatorluk da çevrede insanlar tarafından fethedilemez, yüksek dağlarla çevrili ve deprem tehlikesi olan bir yerde bulunuyordu.
- 06:43İmparatorlukların Din ve Yönetim Sistemi
- Aztekler kendi varoluşlarını Güneş'in oğlu Vestila Pakli'ye bırakırken, İnkaların Güneş tanrısı Inti ve onun oğlu Sapa Inka veya Ulu Emdi'di.
- Azteklerin lideri Plato, askeri büyük sözcü olarak Yüksek Sorular Kurulu tarafından seçiliyordu ve kurulun, soyluların ve bürokratların tavsiyeleriyle karar veriyordu.
- İnka lideri Sapa Inka ise Güneş ve Güneş'in oğlu Inti olarak tanrı olarak kabul ediliyordu ve kuralları kesindi, her ne söylerse yapılıyordu.
- 08:35Azteklerin Kurban Geleneği
- Aztek rahipleri binlerce kurbanın öldürülmesi için günden güne dua ediyorlar, yüzleri siyaha boyanmış, etlerine batırılan çiviler yüzünden şekilleri bozulmuş vücutlar, yıkanmamış saçlar ve kanla yıkanmış kıyafetler giyiyorlardı.
- Aztekler güneş tanrısı Vestila Pakli insan kanı ve kalbiyle beslemesi gerektiğinden insanlar kurban ediliyordu, aksi takdirde dünyanın yok oluşunu çaresizce beklemek zorunda kalacaklardı.
- Kurban edilen kişiler kurbanlık taşlarına yatırılıp vücutları gerilerek işkence yapılıyordu, din adamı kurbanı kutsal geceye hazırlar ve kötülükleri çıkartırdı.
- 10:53Azteklerin Kurban Bıçağı
- Azteklerin kurbanlık bıçağının bir kopyası keskin kısmına sadece bir model olduğu için dokunulabiliyordu.
- Kurbanı bıçağın hızlı bir şekilde batırılması kurban edilen kişi için çok iyiydi ve kurban eden kişi de güneş batmadan önce birçok kurban daha öldürmesi gerektiğinden hızlı hareket etmesi gerekiyordu.
- Bıçak kurbanın göğsüne dümdüz batırılarak göğsü kesiliyor ve kalp hala atıyorken çıkartılarak daha sonra da tanrıya adanıyordu.
- 11:49Azteklerin Tarihçesi
- Azteklerin kurban edilmeye olan bağlılıkları Meksika'daki Rayolar tarafından tehdit altına girinceye kadar uzun süre devam etti.
- Aztek ırkı, Ezilen olarak bilinen kuzeybatı Meksika'daki beyaz topraklardan çıktı ve 1186 yılları civarında Ezten'i terk ederek Meksika'ya doğru uzun bir yolculuğa çıktılar.
- Azteklerin kurban olmak için ilk zorlamaları neredeyse sonu oldu ve Vestila farklı Azteklere temelsiz bir şehre yerleşmelerini emretti.
- 13:37Azteklerin Göçü ve Yaşam Alanları
- Aztekler az araç gereç ve yiyecek stoğu olmasına rağmen bölgeyi yavaş yavaş yaşanabilir bir hale getiriyorlardı.
- Yiyecek stoklarını çoğaltmak için yapay adaları olan çam pası bölümlere ayırdılar; bu yapay adalar çamur ve su bitkilerinden oluşuyordu.
- Çamlar gölün etrafındaki ölümcül bitki örtüsünün içinde birer askeri birlik gibiydiler ve bölge genellikle turistler tarafından değişken bahçeler olarak adlandırılır.
- 15:28Tenochtitlan ve İspanyolların Varlığı
- 8 Kasım 1519'da 4000 İspanyol, iki volkan arasına götürüldükten sonra Tenochtitlan'a ulaştılar.
- Tenochtitlan fakir bir yerleşim alanından 300 bin yaşayanıyla görkemli bir şehre dönüştü ve şehri kıyıya bağlayan üç geçit yolu inşa edildi.
- İspanyollar, Azteklerin yaşam şekillerini, inançlarını, giysilerini, geleneklerini ve diğer her şeyini muhafaza edebilecek eşyaların olduğu dükkanları en ince ayrıntısına kadar anlattılar.
- 18:03Cortez'in Azteklerle Karşılaşması
- Cortez, Meksika'da tanrı'nın kuş tüyünden bir ceket giydiğine dair bir kehanet olduğunu ve kendisinin kehanetteki kişiyle aynı görünüme sahip olduğunu sanmak için Azteklerin batıl inançlarını kullandı.
- Maptazuma, Cortez'i görmeye gitti ve onun tanrı değil, sıradan bir insan olduğunu anladı, ancak Azteklerin ayaklanması ve Cortez'in kaçmasıyla birlikte kanlı bir savaş çıktı.
- 13 Ağustos 1521'de Tenochtitlan İspanyolların elindeydi ve bu savaşta 2400 kişi ölmüştü.
- 21:00Meksika'nın Yeni İspanya Dönemi
- 1521'de sömürge dönemi başlamıştı ve Meksikalılar sömürgeci yönetimden sonra Hristiyanlığa geçiş yaptılar.
- Azteklerin yaşamı hala devam ediyor, özellikle Peru'da yaşayan Azteklerin baş ezme, kanı besin olması için toprağa dökme gibi gelenekleri hala geçerliliğini koruyor.
- Meksika'nın müthiş zenginliğinin ele geçirilmesi, İspanya'daki Kralin kolonisinde yaşayan bazı İspanyollara Cortez'in elde ettiği başarıdan daha iyisini yapabilmeleri için esin kaynağı oldu.
- 22:19Pizzaro ve İnkaların Fethi
- Cortez'den on yaş genç olan Francesco Pizzaro, 16 yaşında tutkularını yüksek sesle söyleyebileceği bir yaştaydı ve İspanyol teknolojisi ile yapılmış kılıçlar ve atları kullanarak fetih yapmak istedi.
- 1523'te Pizzaro'nun gemisi Amerika'nın batı sahilinde İnkaların değerli metallerini taşıyan sandalla karşılaştı ve İnkaların büro adında bir başbapazları olduğunu öğrendi.
- 1531'de Pizzaro 1000 yerli asker ve 37 attan oluşan küçük bir birlik kurdu ve Cortez gibi en üstün ve güçlü olduğu zaman İnkaları fethetti.
- 24:49İnkaların Sosyal ve İşçi Sistemi
- İnkaların sosyal sisteminde babanın mesleği oğluna, torununa devredilirdi; çiftçi olanın oğlu da çiftçi olurdu.
- İnkaların yaşam şekli yamaçtaki otları kesip çalışmaktan ibaretti ve bu onların tek yaşam şekliydi.
- Kraliyet ailesi üyeleri savaşması için eğitilir, dini gelenekleri uygulayabilmek için Quechua dilini öğrenir ve gökbilim ve tarih kayıtlarını tutardı.
- 26:19İnkaların Gökbilimi
- Atavalpa hem güneş tanrısının oğlu hem de Sapa Inka olarak astronom yani gökbilimci özelliğine sahipti.
- Astronominin sırlarını sadece kraliyet ailesinden gelenler ve soylular öğrenebilirdi, ancak amacı bilimsel değil, dini festival günlerini belirlemek, takvim düzenlemeleri yapmaktı.
- İnkalar astronomi gözlemlerini büyük gruplarla yaparlardı, genellikle güneşin batış anıyla ilgilenirlerdi.
- 28:06Machu Picchu ve Gökbilim
- Machu Picchu, İnkalar tarafından Cusco korunması için yapılmış, İspanyollar tarafından bulunamamış ve 1911 yılında Amerikalı profesör Heiden Brigan tarafından keşfedilmiştir.
- Intoa Atana adlı taş yapısı güneşin ilk ortaya çıktığı yerdi ve Machu Picchu'da hala görülebilir.
- İnkalar sabahın erken saatlerinde güneşin hareketlerini izler, Aralık ayında saat 6'da güneş ışınları Intoa Atana'ya vururdu.
- 30:16Machu Picchu'nun Yapısı ve Yaşam Koşulları
- Machu Picchu'daki binaların taşları işaretler konduktan sonra su kullanmadan sökülmüştür.
- Burada yaşayanlar kendilerine yiyeceklerini toplamak zorunda olduklarından geniş taraçalar inşa ettiler ve tapınakların etrafı 3000'den fazla basamaktan oluşan taraçayla çevrildi.
- Machu Picchu'da yaşam zordu, yüksek dağlarda yaşayanlar oksijen eksikliğiyle mücadele etmek zorundaydı ve sıcaklık gün içinde birden fazla kez değişiyordu.
- 32:25İnkaların Haberleşme Sistemi
- İnkalar, dağlardaki yüksekliklerde bile saatte 50 kilometreden fazla koşabilen postacılardan faydalandılar.
- Postacılar tapınak ve merkezler arasında mesajları ulaştırarak, gün içinde 4000 kilometreye kadar iletilebilecek hızlı bir sistem oluşturdu.
- Cusco'dan yola çıkan bir mesaj, 2000 kilometrelik mesafede olan Kito'ya beş günde ulaşabiliyordu.
- 33:14İnkaların ve Azteklerin Dini Uygulamaları
- İnkalar sert ve zor insanlar olmasına rağmen, Azteklerin dini uygulamalarında olduğu gibi şiddet içerikli bir toplum değildi.
- Azteklerde intromi kış gündönümü festivali'nde 2000'den fazla çocuk güneş tanrısı Inti'ye sunulmak üzere kurban edilirdi.
- İnkalar kurbanlıklar olarak lama, domuz, meyve, altın, gümüş ve diğer süs eşyalarını kullanırken, Azteklerde yeteri kadar kurban yoksa tanrılar sinsi olurdu.
- 34:35İnkaların Batıl İnançları ve Kehanetler
- İnkalar gökyüzünde güneşin bir şey tarafından kapatıldığını gördüklerinde dehşete kapıldılar ve pumaların güneşe saldırdığını düşündüler.
- Gökyüzüne bağırmaya ve fırlatmaya başladıklarında, güneşin düzelmeyeceğine inanarak bazı hayvanları avladılar.
- İnkaların bilge kişisi Anten Soyu, Atavalpa'ya dair üç büyük kehanette bulundu: salgın hastalık, erkek kardeşiyle miras için kavga ve imparatorluğu engelleyen bir olay.
- 36:38Pizzaro'nun Ata Valpa ile Karşılaşması
- Pizzaro, İnka'nın önemli yerleşim alanlarından biri olan Kayaarkaya'ya ulaştığında, Ata Valpa'nın güçlü bir çevreye sahip olduğunu anladı.
- Sapa Inka, beşbin asker eşliğinde görkemli bir şekilde Kayaarkaya'ya ulaştı ve Ata Valpa, altın tahtında oturarak gösterişli bir görünüm sergiledi.
- Pizzaro'nun rahibi, Ata Valpa'ya Hıristiyanlığın kurallarını açıkladı ve İspanya Kralı'nın hükümdarlığını tanımalarını istedi, ancak Ata Valpa bu isteği reddetti.
- 38:48Kayaarkaya Savaşı
- Pizzaro, önceden planladığı gibi Ata Valpa gelmeden önce askerlerini Kayaarkaya'nın caddelerini çepeçevre sarıp, trompet sesiyle top ateşini başlattı.
- Inkaların kaçacak yeri olmadığı savaşı kaybetti ve Pizzaro, Ata Valpa'yı saçlarından yakalayıp ellerini bağladı.
- Kayaarkaya'da akşam olduğunda altıbin İnka ölmüş, Pizzaro Ata Valpa'yı yakalamıştı.
- 40:50Ata Valpa'nın Özgür Kalma Teklifi
- Ata Valpa, İspanyolların altın ve gümüş hakkında konuştuğunu anlayarak özgür kalabilmek için Pizzaro'ya bir teklif yaptı.
- Ata Valpa, biri altın, diğeri gümüşle dolu üç oda dolusu değerli eşya teklif etti ve Pizzaro bu teklifi kabul etti.
- Sapa Inka, sonsuza dek altın oymalı duvarları çalınmış bir tapınak oldu ve toplam bedel üç milyon pound civarında altınla dolu oldu.
- 42:01Ata Valpa'nın Ölümü
- Ata Valpa, Pizzaro'nun onu bırakacağını sanırken, Pizzaro'nun kendisine böyle bir güvence vermediğine fark etti.
- Pizzaro, Ata Valpa'nın ölmesi gerektiğini karar verdi ve Spanyollar Ata Valpa'yı ölüme mahkum etti.
- 29 Ağustos 1533'te bir Cumartesi gecesi, Ata Valpa korkunç bir ölümden kaçmak için son anda Hıristiyan olmaya karar verdi ve yakılarak öldürüldü.
- 43:03İspanyolların Sömürge Yönetimi
- İspanyollar, fetihlerin yapılmasını haklı çıkarmak için insanları birleştirme arzusunu kullandılar.
- Meksika ve Peru İspanyol sömürgesi oldu ve İspanyollar altınlar sayesinde Avrupa'nın en güçlü ve en zengin ülkesi haline geldi.
- Aztek ve İnka'nın soylu kişileri devletin başından gönderildi, eski tapınakların yerine kiliseler yapıldı ve insan kurbanları durduruldu.
- 44:20Yerli Toplumun Değişimi
- İspanyolların yerli kadınlarla evlenmeleri zamanla toplum yapısının değişmesine neden oldu.
- Aztek ve İnka'nın nüfusunun büyük kısmı İspanyol ve yerli kökenliydi ve trajik bir deneyim edinerek güçlü imparatorluklardı.
- Toplumda binlerce insan Avrupalılardan bulaşan salgın hastalıklardan öldü, ancak geleneksel dilleri, yiyecekleri ve kıyafetleri yaşamaya devam ettiler.