Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Tarihle Baş Başa" programının bu bölümünde, bir sunucu ve tarih uzmanı arasında geçen diyalog formatında Altın Orda'nın Rusya üzerindeki etkileri ele alınmaktadır.
- Video, iki buçuk asırlık Altın Orda-Rusya münasebetlerini kronolojik olarak incelemektedir. 1242-1480 yılları arasındaki süreçte Altın Orda'nın Rusya'ya olan etkisi, Rus knezliklerinin Altın Orda'ya bağlılığı, fetret dönemleri ve Moskova Knezliği'nin güçlenmesi gibi önemli dönüm noktaları anlatılmaktadır. Ayrıca, Altın Orda'nın Rusya üzerindeki idari, askeri, siyasi, şehirleşme, ticaret, diplomasi, ulaşım, dil, kıyafet ve edebiyat alanlarındaki olumlu etkileri detaylı şekilde açıklanmaktadır.
- Programda, Rus tarihçilerinin genellikle olumsuz etkileri vurguladığı ancak günümüz araştırmalarında Altın Orda'nın Rusya'yı kendi aralarında mücadele eden knezliklerden Çarlık Rusya'sına dönüştürdüğü ve birçok alanda rol model oluşturduğu belirtilmektedir. Monomah şapkası gibi sembolik nesnelerin önemi, hizmetli knezlerin ortaya çıkışı, göç politikaları ve askeri taktiklerin gelişimi gibi konular da ele alınmaktadır.
- 00:24Altın Orda'nın Rusya Üzerindeki Kültürel Etkileri
- Program, Altın Orda'nın Rusya üzerindeki kültürel etkilerini ele alacak.
- Önceki programda münasebetlerden bahsedilmiş, bu bölümde kültürel etkilere geçilecek.
- 00:54Altın Orda ve Rusya Arasındaki Münasebetler
- İki buçuk asırlık münasebetler süreci, Moğol seferleri ve İkinci Kıpçak Deşti Kıpçak seferi neticesinde 1242 yılından itibaren Rus knezlerinin Altın Orda Devleti'ne bağlı hale gelmesiyle başlamıştır.
- Bağlılığın göstergeleri arasında knezlerin tahta çıkmak için Altın Orda hanlarını ziyaret etmeleri, yalı kalmaları, vergi ödemeleri, asker göndermeleri ve Rus topraklarında basılan paralarda Altın Orda hanlarının zikredilişi bulunmaktadır.
- Bu bağlılık 1480 yılına kadar devam etmiş, ancak zaman zaman Altın Orda Devleti'nde fetret dönemleri yaşandığında Rus knezlikleri isyan etmiştir.
- 03:00Bağlılığın Azalması ve Fetret Dönemi
- Bağlılığın azalmasının en önemli sebebi, vergi ve diğer yükümlülüklerin artık doğrudan Altın Orda'nın görevlileri değil, Ruslara verilmesidir.
- 1360 yılında Berdibek Han'ın ölümüyle Altın Orda Devleti yeni bir fetret dönemine girmiş ve 1380 yılına kadar sürecektir.
- Altın Orda Devleti fetret dönemine girerken Ruslar güçlenmeye başlamış, Moskova Knezliği diğer knezliklerin topraklarında yayılma sürecini başlatmıştır.
- 05:34Moskova Knezliğinin Güçlenmesi
- Moskova Knezliği merkezi knezliklerden biri olduğu için batıdan gelen tehditlerle karşı karşıya kalmamış ve diplomasiyi çok iyi biliyorlardı.
- Moskova Knezleri Altın Orda hanlarını devamlı ziyaret ederek hediyeler götürerek onları kendi taraflarına çekmiş ve birçok imtiyaz koparmışlardır.
- Moskova'nın güçlenmesinde kilisenin desteğini arkasına alması da önemli bir faktör olmuştur.
- 07:33Önemli Dönüm Noktaları
- 1380 yılında ilk kez Altın Orda Birliği Ruhsat tarafından mağlup edilmiş, ancak bu durum münasebetlerin dengesinde herhangi bir değişikliğe yol açmamıştır.
- 1382'de Toktamış Han Moskova'ya sefer düzenleyerek Rusları hakimiyeti altına almış, ancak gereksiz bir şekilde Emir Timur'la mücadeleye girmiş ve 1391 ve 1395 yıllarında iki kez mağlup olmuştur.
- 1430'lu yıllardan itibaren Altın Orda coğrafyasında çok sayıda hanlık ortaya çıkmış, 1480'de Moskova Rusya'sı ortaya çıkmış ve 1502'de Büyük Orda tarih sahnesinden çekilmiştir.
- 10:25Altın Orda'nın Rusya Üzerindeki En Önemli Etkisi
- İki buçuk asırlık hakimiyet süresince Altın Orda'nın Rusya üzerindeki en önemli etkisi, Moskova Devleti'nin kurulmasıdır.
- Rus tarihçisi Karamzi, "Moskova ihtişamlı Ruslara borçludur" diyerek Altın Orda'nın Rus devletinin ortaya çıkmasında doğrudan etkisini vurgulamıştır.
- Tatar tarihçisi Rizaid'in Fahreddin'e göre, Rusya'nın kuruluşunda Altın Orda Han'ı Özbey'in etkisi büyüktür.
- 12:12Moskova Knezliği'nin Güçlenmesi
- Moskova Knezleri ustaca bir diplomasi yürüterek Altın Orda Hanlarını kendi taraflarına çekmiş ve onların desteğini almışlardır.
- Moskova Knezleri Altın Orda Hanlarının akrabaları ile evlenerek vergi toplama ve diğer görevleri yerine getirmeye başlamışlardır.
- Diğer Rus Knezlikleri silaha sarılmış ve Altın Orda Hanlarına karşı kullanmayı düşünmüşlerken, Moskova Knezliği istikrar içerisinde kalmış ve Altın Orda'nın zayıflamasını beklemiştir.
- 14:10Siyasi ve Dini Etkiler
- Altın Orda Devleti Rus Knezliklerini Batılıların istilasından ve seferlerinden korumuştur.
- Altın Orda'nın dışında kalan Batı topraklarında Katoliklik yayılmışken, Altın Orda'ya bağlı Rus Knezliklerinde böyle bir tehdit olmamıştır.
- Altın Orda döneminde Rus Kilisesi en rahat dönemini yaşamış, din adamları ve kilise vergilerden muaf tutulmuş, Rusya'da en zengin ve güçlü müessese haline gelmiştir.
- 18:55Devlet Teşkilatı ve Hakimiyet Anlayışı
- Altın Orda Hanları mevcut idari yapıya dokunmamış, Knezlikler kendi sınırları içerisinde varlıklarını devam ettirmişlerdir.
- Altın Orda Hanları, vergi tedarikini ve asker alımını kolaylaştırmak için Rus Knezliklerinin topraklarını onlu sisteme göre bölmüşlerdir.
- Altın Orda döneminden itibaren iktidarın babadan oğula geçmeye başlamış, Knezler Çar ünvanını kullanmaya başlamışlardır.
- 23:21Altın Orda'nın Rus Knezliklerine Etkisi
- 14. yüzyılın sonundan itibaren tahta çıkan her Rus knezi için tören düzenlenmeye başlandı ve Özbek Han'ın kız kardeşi Konçaka'nın kocası Moskova Knezi Yuri'ye hediye ettiği "Manamah Şapkası" takılması zorunlu hale geldi.
- Ruslar bu şapkanın Altın Ordu'dan geldiğini kabul etmiyor, Bizans'tan miras kaldığını iddia ediyorlar, ancak kaynaklarca ispatlanmış ve sanat tarihlerinin net olarak ortaya koyduğu bir husus olarak bu şapkanın Özbek Han'dan kalmış olması belirtiliyor.
- 17. yüzyılın sonunda Petro ile kardeşi Ivan birlikte Rus Çarı ilan edildiklerinde, bir şapka olduğundan dolayı bir kopyasını da yapmak zorunda kaldılar ve bugün bu taç ve şapka Arrojene Pala'da, Moskova'daki Kremlin'deki müzede saklanmakta.
- 24:54İdari ve Devlet Teşkilatı Üzerindeki Etkiler
- Altın Orda'nın etkisi idari ve devlet teşkilatı konusunda yeni sınıfların ortaya çıkmasına neden oldu; "Boyar" (boy ve ardan kökenli, boyun adamı anlamına gelen Türkçe bir kelime) ve "Duvar" (saraylı gibi orta sınıf) sınıfları vardı.
- Moskova'nın diğer knezlikleri hakimiyeti altına alması ve Altın Orda Devleti'nden bağlılıktan kurtulması ile birlikte "Slowly Kneas" (hizmetli knez) adı verilen yeni bir sınıf oluştu.
- Moskova Knezleri diğer knezlikleri hakimiyet altına aldıktan sonra, diğer knezlikler ortadan kayboldu ancak başında birer knezler bulunuyordu ve bunlar Moskova Knezinin idaresine girerek hizmetli knez olarak görev yapmaya devam ettiler.
- 27:28Göç Politikaları ve Nüfus Değişimi
- Altın Orda'nın doğrudan göç politikası olmasa da, daruga (askeri birlik) gönderilerek vergileri toplamak, nüfus sayımını yapmak ve asker tedarik etmek için ön nüfus Rus şehirlerine yerleşiyordu.
- Ulu Muhammed ile Rus Knezi Vasili arasındaki savaş sonrasında Ulu Muhammed galip gelerek Moskova yakınlarındaki bir şehri oğlu Kasım'a verdi ve onunla birlikte çok sayıda Tatar'ı o coğrafyaya gönderdi.
- Altın Orda Devleti zayıflamaya başladığında çok sayıda Cengizoğlu'nun Rus topraklarına yerleştiğini görüyoruz; Rus Knezleri bunlara toprak vermiş, malikaneleri kurulmuş ve önemli görevlere getirilmişlerdir.
- 30:37Altın Orda Kökenli Hükümdarlar
- Rus tarihinde üç tane Altın Orda kökenli hükümdarın olduğunu görüyoruz; bunlardan biri Sayın Bulad Han Kasım Han'ıydı.
- Dördüncü Ivan, Rusya'da sıkıntılı yıllar geçirdiğinden ve boyarların muhalefetiyle karşı karşıya kaldığından dolayı, "sizi ancak gerçek bir Cengizoğlu yönetir" düşüncesiyle iki yıllığına da olsa Sayın Bulad Han'ı Rus tahtına çıkardı.
- Diğer Altın Orda kökenli Rus tahtında olan kişi Bariz Godunov'du; kendisi seçimle Rus Devleti'nin başına geçen ilk hükümdarlardan biriydi ve ölümünden sonra oğlu Feder 1655 yılında Rus tahtına çıktı.
- 33:06Askeri Alandaki Etkiler
- Altın Orda'nın askeri alanda da büyük etkileri vardı; savaş taktiğinden silahlara, birliklerin organizasyonuna kadar çok yönlü etkilerin olduğu belirtiliyor.
- Arojene Pala'da, Çağlık Rusya'sı döneminde kalan önemli eşyaların yer aldığı müzede, Altın Orda dönemi Rus knezliklerine ait çok sayıda silah vardır ve bu silahların süslemeleri Altın Orda'daki silahlar örnek alınarak yapılmıştır.
- Rus ordusu savaş sırasında Altın Orda örnek alınarak beş'e bölündü: sağ kol, sol kol, merkez, öncü, artçı gibi birliklere bölündü ve bu sisteme "Ruhsa Polk" (birlik anlamında) denirdi.
- 34:38Diğer Askeri Etkiler
- Ertavul birlikleri veya görevlileri, keşif ve istihkamla uğraşan, sefer öncesi ve savaş öncesi bu görevleri yerine getiren bir kimsedir.
- Kozak birlikleri, Tatar Türkçesinde "kür" (kişi) anlamına gelen bir terimdir ve Ruslar arasındaki Kozaklar doğrudan Tatar askerlerini örnek alınarak kurulan birliklerdir.
- Atlı birliklerin önemi daha da arttı ve Ruslar at yetiştirmeciliğine daha fazla önem vermeye başladılar; ayrıca Moğolların ele geçirdiği bütün topraklarda yam istasyonları kuruldu.
- 36:08Altın Orda'nın Askeri Etkileri
- Posta teşkilatı, posta istasyonları ve atlı birlikler hem elçilerin gidiş gelişini hem yolların güvenliğini hem de haberleşmeyi hızlandıran ve yüksek seviyeye çıkaran bir uygulamaydı.
- Altın Orda döneminde Ruslar daha fazla at yetiştirmeye başlamış, ordunun düzeninden silahlara, savaş taktiklerinden kıyafete kadar çok yönlü bir etki olmuştur.
- 37:25Altın Orda'nın Şehirleşme ve Ticaret Etkileri
- Cengiz Han ve oğulları, torunları şehirlerin kurulmasına büyük önem vermiş, Altın Orda döneminde çok sayıda Rus şehri kurulmuştur.
- Altın Orda hakimiyeti altında istikrar kurulmuş, bu da şehirleşmeyi ve ticareti olumlu etkilemiştir.
- Rus tüccarları eskiden gidemedikleri coğrafyalara gitmeye başlamışlardır.
- 38:35Altın Orda'nın Diplomasi Etkileri
- Diplomasi alanında büyük etki olmuştur; knezler sadece hanlarla görüşüyorlardı ve elçilik konusunda Altın Orda'nın etkisi altında kaldılar.
- Elçiler kutsal kişi haline gelmiş, hediyeleşme, elçilerin karşılanması ve güvenliğinin sağlanması Altın Orda'dan benimsenmiştir.
- Petro dönemine kadar Rus diplomasisinde görev yapan görevlilerin çoğu Altın Orda kökenliydi ve bu durum Tatarca'nın Rusça ile birlikte resmi dil haline gelmesine yol açmıştır.
- 40:29Altın Orda'nın Ulaşım ve Dil Etkileri
- Moğolların ele geçirdiği topraklarda ve Altın Orda'nın yayıldığı coğrafyanın tamamında posta istasyonları kurulmuş, haberleşmeyi hızlandırmış ve ulaşımı güvenli hale getirmiştir.
- Batılı seyyahlardan okunanlara göre Rusya'daki ulaşım hem çok hızlı hem çok güvenli olmuştur.
- Rusça'ya yaklaşık 1500-1700 Türkçe kökenli kelime girmiştir, ancak Petro döneminde batılılaşma süreciyle yabancı kelimeler çıkartılmıştır.
- 42:59Altın Orda'nın Diğer Alanlardaki Etkileri
- Kıyafet alanında da etki olmuştur; Rus knezleri sarayda uzun süre kalabiliyor veya kendi oğullarını rehin bırakabiliyorlardı.
- Edebiyatta da etki olmuştur; Rus edebiyatı Türk tarihi ile iç içe olmuştur ve Altın Orda hakimiyetinin başlamasıyla tarihi hikayelerde Kıpçakların yerini Altın Orda almıştır.
- Altın Orda'nın Rusya üzerindeki hakimiyeti iki buçuk asırdan fazla sürmüş ve günümüz araştırmalarında olumlu etkileri vurgulanmaktadır.