Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Volkan Çalarlar tarafından sunulan ve ABB'de alçak gerilim departmanında devre kesiciler ve ayırıcılardan sorumlu ürün müdürü Gülçin Koç tarafından verilen teknik bir seminerdir.
- Seminer, alçak gerilim mimarisindeki devre kesicilerin standartları, fonksiyonları ve çalışma prensiplerini kapsamlı şekilde ele almaktadır. İçerik, devre kesicilerin standartları (IEC 60947-2), açık tip ve kompakt devre kesicilerin özellikleri, hata akımlarının korunması, devre kesicilerin L, I, S, G ve RC koruma fonksiyonları, seçim kriterleri ve koordinasyon teknikleri olmak üzere yapılandırılmıştır.
- Seminerde ayrıca devre kesicilerin termik koruma eğrileri, ayarlanabilir düğmeleri, iç yapısı, limit değerleri (Icu, Ics, Icw, Icm) ve koordinasyon teknikleri (tam ve kısmi seçicilik, zaman-akım bazlı, akım bazlı, zaman bazlı, enerji bazlı ve alan bazlı seçicilik) detaylı olarak açıklanmaktadır. Video, ABB kaynaklarının tanıtımı ve soru-cevap bölümüyle sonlanmaktadır.
- 00:02Giriş ve Sunum Hakkında Bilgiler
- Volkan Çalarlar, Voliton Türkiye'nin pazarlama müdürü olarak, AB'de ürün müdürü olan Burçin Hanım'ın devre kesiciler hakkında bir seminer vereceğini belirtiyor.
- Sunumda devre kesicilerin seçim konusunda koordinasyon ve teknik orasyonlar hakkında bilgi verilecek.
- Katılımcılardan sunum sırasında soruları chat ekranından yazmaları ve sunum sonunda cevaplanacağı belirtiliyor.
- 02:32Devre Kesiciler Hakkında Genel Bilgiler
- Gülçin Koç, AB'de alçak gerilim departmanında çalışmakta ve devre kesiciler ve ayırıcılardan sorumlu olarak, alçak gerilim devre kesicilerinin seçimi ve koordinasyon teknikleri hakkında bilgi verecek.
- Sunumda alçak gerilim mimarisindeki devre kesicilerin standartları, fonksiyonları, çalışma prensibi, seçim kriterleri ve koordinasyon teknikleri ele alınacak.
- Endüstriyel uygulamalar için tek standart IEC 60947'tir, Avrupa'da EN 60947, Türk standartında ise TSE EN 60947 olarak bilinmektedir.
- 03:56Devre Kesicilerin Tanımı ve Türleri
- Devre kesici, normal şartlarda akımı taşıyan, kesen ve kapamaya muktedir olan, ayrıca anormal devre şartlarında belirlenen süre boyunca akımı taşıyabilen ve kesen mekanik bir anahtarlama cihazıdır.
- Alçak gerilim mimarisinde farklı seviyelerde devre kesiciler kullanılır: Ana dağıtım panolarında 630-6300 amper arasında açık tip devre kesiciler (ACB/Air Circuit Breaker), tahli dağıtım panosunda 32-1600 amper arasında kompakt devre kesiciler (MCCB), son korumada ise 125 amper'e kadar olan otomatik sigortalar veya minyatür devre kesiciler tercih edilir.
- Standart, açık tip devre kesicilere "C" kategorisi, kompakt devre kesicilere ise "A" kategorisi adını vermektedir.
- 05:40Açık Tip ve Kompakt Devre Kesicilerin Farkları
- Açık tip devre kesiciler hata karşısındaki reaksiyonları daha yavaş olup, yaklaşık bir saniye kadar dayanarak daha selektif bir koruma sağlar.
- Kompakt tip devre kesiciler hatayı görür görmez anında açarak hatayı kesmeye çalışır ve akım sınırlama yeteneğine göre hareket eder.
- Açık tip devre kesiciler servis departmanına gönderilerek tamir edilebilirken, kompakt devre kesiciler arızalandığında atılıp yerine yeni biri alınması gerekir.
- 07:38Devre Kesicilerin Temel Fonksiyonları
- Devre kesicilerin temel fonksiyonu hata akımını kesmektir; hata akımları aşırı yük (nominal akımın 2-3 katı) ve kısa devre (nominal akımın 8-10 katı) olabilir.
- Aşırı yük koruması (L koruması) devre kesicinin termikten açtırması olarak bilinir ve ters zaman eğrisi ile gösterilir.
- Kısa devre koruması (I koruması) dik bir eksenle gösterilir ve milisaniyeler içerisinde yüksek k değerlerini devre görebilir.
- Devre kesicilerde ayrıca S (selective) koruma da mevcuttur ve L ve I eğrileri ayarlanabilirken, G (toprak hatası koruma) ve RC (kaçak akım koruma) fonksiyonları da yaptırılabilir.
- 09:55Devre Kesicilerin Eğrilerini Değiştirme
- Devre kesicilerin trip ünitelerindeki ayar düğmeleri sayesinde açtırma eğrileri ayarlanabilir.
- Bazı modellerde sadece L eğrisi (aşırı yük koruması) ayarlanabilirken, gelişmiş modellerde hem L hem de I eğrisi ayrı ayrı ayarlanabilir.
- Motor koruma uygulamalarında MA tipi devre kesiciler tercih edilir, burada sadece I eğrisi ayarlanabilir.
- 11:55Devre Kesicilerin İç Yapısı
- Devre kesicinin ön tarafta bir mandal bulunur ve bu mandal on/off konumuna göre devrenin açık/kapalı olduğunu gösterir.
- Plaka değerlerinde devre kesicinin nominal taşıdığı akım gerilim değeri, üretici bilgisi ve standardı yer alır.
- İç kısımda sabit ve hareketli kontaklar bulunur, kontaklar birbirinden ayrıldığında mandal off konumuna geçer ve enerji kesilir.
- 13:58Devre Kesici Türleri
- Devre kesiciler kompakt tipler (Multicase) ve açık tipler (MX serisi) olarak iki kısma ayrılır.
- Kompakt tiplerde Formula serisi (630A), T-Max XT serisi (250A) ve T-Max T serisi (600A) bulunur.
- Açık tiplerde MX serisi (160-600A) ve MX-E serisi (800-6300A) bulunmaktadır.
- 15:09Devre Kesicilerin Seçimi
- Devre kesicilerin en önemli seçim kriteri projenin topraklama sistemi ve kutup sayısıdır.
- Seçimde nominal değerler, izolasyon değerleri, limit değerleri ve standard uyumluluğu dikkate alınmalıdır.
- Ortam koşulları (sıcaklık, yükseklik) ve korunacak yük karakteristikleri de seçimde önemli faktörlerdir.
- 16:20Nominal Değerler ve Etkenler
- Nominal akım, imalatçı tarafından belirlenen ve cihazın normal çalışmasında taşıdığı akım değeridir.
- Ortam sıcaklığı arttıkça akım taşıma kapasitesi düşer (directing), bu nedenle sıcaklık önemliyse bir üst devre kesici seçilmelidir.
- Nominal çalışma gerilimi arttıkça kısa devre kesme kapasitesi düşer, bu da devre kesicinin kilo amper değeri olarak belirtilir.
- 18:31Yükseklik ve Izolasyon Değerleri
- Yükseklik, devre kesicinin nominal çalışmasını etkileyebilir, 2000 metrenin üzerindeki rakım değerlerinde atmosfer koşulları değişebilir.
- İsolasyon değerlerinden biri nominal yalıtım gerilimi (UI) değeri, bu değer çalışma geriliminden (UE) her zaman büyük eşittir.
- UIMP (nominal darbe dayalı gerilim) değeri endüstriyel tipte genellikle 8 kV, F tipinde ise 6 kV olarak görülür.
- 19:48Devre Kesicilerin Limit Değerleri
- Devre kesicilerin iju (nominal maksimum kısa devre kesme kapasitesi) ve ijs (nominal işletme kısa devre kesme kapasitesi) iki farklı limit değeri vardır.
- Iju, devre kesicinin hasar görmeden dayanabileceği ve iki kez kesebileceği kilo amper değeri, ijs ise üç kez kesebileceği kısa devre akımına denir.
- Ics değeri genellikle ana dağıtım panosundaki devre kesicilerinde, iju değeri ise fali dağıtım panolarındaki devre kesicilerde kullanılır.
- 21:50Devre Kesici Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Ana dağıtım panosundaki açık tip devre kesicileri seçerken ics değerine, fali dağıtım panosundaki devre kesicileri seçerken iju değerine bakılmalıdır.
- Her zaman ics değerin yüzde yüzü gerekli değildir, bazı durumlarda yüzde yetmişbeş veya yüzde elli değerleri de kullanılabilir.
- İw (nominal kısa devre dayanım akımı) sadece kategori B açık tip devre kesicileri için önemlidir ve nominal akımın oniki katına veya beş k bir sn boyunca dayanabilmesi gerekir.
- 24:05Diğer Limit Değerleri ve Testler
- İcm (nominal kısa devre kapama kapasitesi) kısa devre kesme kapasitesi ile alakalı bir teknik değerdir ve malzeme seçiminde dikkate alınmaz.
- Devre kesiciler kataloglarda 40 derece sıcaklıktaki nominal akımlarla gösterilir ve kısa devre kesme kapasiteleri nominal ve servis olarak ayrı ayrı gösterilir.
- Devre kesiciler standarda göre üretilirken yedi farklı test (sıcaklık, limit değerleri, elektrik, işletim performans, aşırı yüklenme, kısa devre kesme kapasitesi ve kısa devre dayanım testi) uygulanır.
- 27:04Koordinasyon Teknikleri
- Devre kesicilerde iki farklı koordinasyon tekniği vardır: seçicilik ve ardışık bağlama.
- Seçicilikte önemli olan servis sürekliliğinin sağlanması, ardışık bağlamada ise maliyet optimizasyonudur.
- Seçicilik, hataya yakın olan devre kesicinin önce açılıp diğerlerinin açılmamasını sağlayarak enerji kesintisini minimize etmeyi amaçlar.
- 28:37Koordinasyonun Önemi
- Koordinasyon, güvenilirlik, sadelik ve ekonomiklik arasında dengeli bir sistem kurmayı sağlar.
- 2011 yılında yapılan bir araştırmada, 41 data center'dan %95'in son iki senede en az bir planlı olmayan kesinti yaşadığı tespit edilmiştir.
- Koordinasyonlu bir sistemde, hataya en yakın noktadaki devre kesici açıldığında diğerleri sorumsuz çalışır ve enerji kesintisi minimum seviyeye indirilir.
- 30:07Seçicilik Kavramı ve Önemi
- Kritik güç uygulamaları için (data merkezleri, telekomünikasyon sistemleri, hastaneler, alışveriş merkezleri, oteller, havaalanları, stadyumlar, limanlar, askeri üsler, sulama sistemleri, otoparklar) koordinasyonun uygulanması gerekmektedir.
- Seçicilik, koruma cihazlarının fonksiyonlarının arıza anında üretim sürecinin sadece arızalı olan bölümünün şebekeden izole edilmesini sağlayacak şekilde belirlenmesiyle mümkün olmaktadır.
- Seçicilik iki kısma ayrılır: tam seçicilik (eğrilerin hiç bir noktada çakışmaması) ve kısmi seçicilik (eğrilerin bir noktada çakışması).
- 31:42Seçicilik Teknikleri
- Seçicilikte beş farklı teknik bulunmaktadır: zaman-akım bazlı, akım bazlı, zaman bazlı, enerji bazlı ve alan bazlı.
- Aşırı yük bölgesinde (termik bölgede) sadece zaman ve akımla oynayarak seçicilik sağlanırken, kısa devre bölgesinde (manyetik kurumunun yapıldığı bölgede) farklı teknikler uygulanabilir.
- Akım bazlı seçicilikte alttaki devre kesicinin kilo amperinin üsttekinden küçük seçilmesiyle belli bir akım değerine kadar seçicilik sağlanır.
- 32:51Akım Bazlı Seçicilik
- Akım bazlı seçicilikte devre kesicilerin akım değerlerine göre ayarlanmasıyla belli bir kilo amper değeri kadar seçicilik sağlanır.
- Bu teknikin avantajları: anlık açma, ekonomik çözüm ve kolay uygulama.
- Dezavantajları: kısmi seçicilik, ayar sahalarının çabuk yükseliş ve seçicilik akımının alt sınır değerinin çok düşük olması.
- 33:47Zaman Bazlı Seçicilik
- Zaman bazlı seçicilikte belirli bir delta t zamanı verilerek iki eğrinin birbirinden uzaklaşması sağlanır.
- Bu teknik için üst taraftaki devre kesici mutlaka selective (LS) tipi seçilmelidir.
- Avantajları: yüksek seçicilik seviyesi, ardışık bağlama devre kesicileri arasında uygulanabilirlik ve kolay uygulama.
- Dezavantajları: ekonomik olmaması, uzun süreli geçiş enerjisi dayanımı ve trip süresinin ayar sağlığının çabuk yükselişidir.
- 35:12Enerji Bazlı Seçicilik
- Enerji bazlı seçicilik, üreticiler tarafından test edilmiş ve koordinasyon tabloları yayınlanmış olan bir tekniktir.
- Bu teknikte grafiklere bakmak gerekmez, üretici tarafından yayınlanan koordinasyon tablosuna bakmak yeterlidir.
- Avantajları: yüksek seçicilik seviyesi, azaltılmış açma süreleri ve sistem üzerine az mekanik stres.
- Dezavantajı: devre kesicinin boyutlarının büyümeleridir.
- 37:35Alan Bazlı Seçicilik
- Alan bazlı seçicilikte iki devre kesici birbiriyle haberleşerek hatayı gördüklerini bildirirler.
- Bu teknikte mekanik ve fiziksel kablolama ile haberleşme sağlanır ve çok yüksek seçicilik seviyeleri elde edilir.
- Avantajları: yüksek seçicilik seviyesi, minimize edilmiş açma süreleri ve sistem üzerine az mekanik stres.
- Dezavantajları: ekonomik olmaması ve montajın zorluğu.
- 38:52Ardışık Bağlama (Back-up Koruması)
- Ardışık bağlama, servis sürekliliğinin istenmediği, maliyet açısından önemli olan tesisatlarda kullanılan bir koordinasyon tekniğidir.
- Bu teknikte yük tarafındaki devre kesicinin kendi kesme kapasitesinden daha yüksek akımları kesebilmesi sağlanır ve her iki devre kesicinin aynı anda açması sağlanır.
- Avantajları: hızlı açma zamanı ve ekonomik çözüm.
- Dezavantajları: hiç bir seçicilik ve düşük güç kalitesidir.
- 40:30Seçim Kriterleri
- Koordinasyon tekniğinin seçimi sistemin ve projenin gereksinimlerine bağlıdır.
- Uygulanabilirlik, limit akımları ve açma süreleri önemli ise akım bazlı, enerji veya alan bazlı teknikler tercih edilebilir.
- Sistem maliyeti ön planda ise ardışık bağlama kullanılabilir, ancak bu teknikte hiç bir seçicilik söz konusu değildir.
- 41:15ABB Kaynakları ve Erişim Bilgileri
- ABB'nin çeşitli kaynakları arasında koordinasyon tabloları, elektrikli hamburg adlı el kitabı ve teknik makaleler bulunmaktadır.
- Elektrikli hamburg el kitabında tesisat genel bilgileri ve geniş bir seçicilik bölümü bulunmaktadır.
- ABB'nin ilk yayınlanan whitepaper'sı sadece alçak gerilim devre kesicileri arasındaki seçiciliği inceliyor.
- 41:57DOG ve CAD Yazılımı
- DOG ve CAD adlı ücretsiz yazılım ile projeler sıfırdan tasarlanabilir, devre değerleri hesaplanabilir ve ürün seçilebilir.
- Yazılım ile eğriler set edilebilir, koordinasyon çalışması gerçekleştirilebilir ve sonuçlar PDF veya Excel olarak alınabilir.
- Yazılım ABB.com sitesinden indirilebilir, sol alt taraftaki Technical Area bölümünden Work Tools kısmına girerek erişilebilir.
- 43:32Interaktif Trip Units Yazılımı
- ABB.com sitesindeki Teknik bölümündeki Multimedya Applications kısmında Interactive Trip Units yazılımı bulunmaktadır.
- Yazılım ile devre kesici ve trip ünitesi seçimi yapılabilmekte, trip ünitesinin önden görünüşü ve setting yapılması gerektiği gösterilmektedir.
- Yazılım ile trip ünitesinin sinyalleri açıklanabilir ve termik manyetik seçicilik simülasyonu yapılabilir.
- 49:10Enerji Bazlı Seçicilik
- Enerji bazlı seçicilikte zaman ve akım eğrilerine bakılmaz, üreticiler test ortamında tablolar oluşturmuşlardır.
- Koordinasyon tablolarında üst taraftaki (supply side) ve alt taraftaki (load side) devre kesiciler seçilir.
- Tabloda rakam varsa o kadar km kadar seçicidir, "T" harfi varsa tam seçicidir, hiçbir şey yoksa seçici değildir.
- 52:31Sunum Sonrası Bilgiler
- Sunum sonrası sorular yanıtlanmıştır ve katılımcılardan geri dönüş istenmiştir.
- Sunum PDF olarak mail üzerinden paylaşılabilir.
- Katılımcılardan sunumun yeterliliği hakkında geri dönüş istenmiştir.