Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Coğrafya Cepte kanalından bir eğitim içeriğidir. Bir öğretmen tarafından akarsularda birikim şekilleri konusu anlatılmaktadır.
- Video, akarsuların birikim şekillerini detaylı olarak ele almaktadır. Öncelikle birikim şekillerinin oluşabilmesi için etkili olan temel faktör olan eğimin azalması açıklanmaktadır. Ardından birikinti konisi, dağ eteği ovası, dağ içi ovası, taban seviyesi ovası, delta ovası, ırmak adası ve taraça gibi birikim şekilleri tek tek incelenmektedir. Her bir şekil için oluşum koşulları, Türkiye'deki örnekler ve delta oluşumu için gerekli şartlar detaylı olarak anlatılmaktadır. Video, dış kuvvetler konusunun akarsuları bölümünün sonunu getirmekte ve bir sonraki videoda rüzgarların dış kuvvetler konusunun devam edeceğini belirtmektedir.
- 00:04Akarsularda Birikim Şekilleri
- Bu videoda akarsularda birikim şekilleri incelenecektir.
- Akarsuların birikim şekilleri oluşturabilmeleri için etkili olan temel faktör eğimin azalmasıdır.
- Eğim azaldığında akarsuların hızı ve taşıma gücü azalır, bu nedenle taşıdığı malzemeleri biriktirir.
- 00:39Biriktirme Kesiti
- Akarsuyun belirli bir bölgesinden alınan biriktirme kesitinde, iri malzemelerin yoğun olduğu bölümlerde akarsuyun akımı yüksek ve daha güçlüdür.
- İnce malzemelerin yoğun olduğu bölümlerde akarsuyun akımı daha düşük ve zayıftır.
- Biriktirilen malzemenin boyutunda değişimin fazla olması, akarsu akımında da değişimin fazla olduğunu gösterir ve bu akarsu nispeten rejimi düzensizdir.
- 01:37Birikinti Konisi ve Dağ Eteği Ovası
- Akarsular taşıdıkları malzemeleri dağ eteklerinde biriktirir ve bu küçük ovalara birikinti konisi denir.
- Zamanla birikinti konileri genişler, birleşir ve birikinti yelpazelerini oluşturur.
- Bu birikim alanı daha da genişlediğinde dağ eteğinde büyük bir ova meydana gelir ve buna dağ eteği ovası denir.
- Bursa Ovası, İnegöl Ovası, Akşehir Ovası, Hatay'daki Dörtyol ve Erzin Ovaları dağ eteği ovalarına örnek verilebilir.
- 02:27Dağ İç Ovaları
- Dağ iç ovaları, dağların içinde meydana gelen ovalardır.
- İç bölgelerde, dağlık alanlarda akan akarsular, eğimin fazla olduğu alanlarda aşındırdıkları malzemeleri dağların içindeki düzlüklerde biriktirirler.
- Türkiye'de Muş Ovası, Erzincan Ovası, Malatya, Elazığ, İğdır Ovaları dağ iç ovalarıdır.
- 03:04Taban Seviyesi Ovası
- Taban seviyesi ovası, akarsuların deniz seviyesine ulaştığı veya çok yaklaştığı alanlarda yapmış olduğu birikim şekilleridir.
- Sakarya Ovası ve Ege'deki graben alanlarında akan Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes, Büyük Menderes nehirleri üzerinde yer alan ovalar taban seviyesi ovalarına örnek verilebilir.
- 03:30Delta Ovaları
- Delta ovaları, akarsuların denize döküldükleri alanlarda denizi doldurmasıyla oluşan ovalardır.
- Delta ovaların oluşabilmesi için akarsuların bol miktarda alüvyon taşıması, kıyıda eğim az olması (denizin sığ olması) ve kıta sahanlığının geniş olması gerekir.
- Ege'de denize dökülen Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes, Büyük Menderes nehirlerinin denize döküldükleri alanlarda deltalar oluşmuştur.
- Akdeniz ve Karadeniz kıyılarında delta oluşumu zor olsa da, eğimin azaldığı alanlarda (Orta Karadeniz'de Bafra ve Çarşamba Ovaları, Akdeniz'de Çukurova Deltası) deltalar oluşmuştur.
- Kıyılarda akıntı ve gelgit etkisi fazlaysa delta oluşumu zorlaşmaktadır, ancak akıntıların ve gelgit etkisinin az olduğu okyanus kıyılarında da delta oluşabilmektedir.
- 06:25İrmak Adası ve Taraça
- İrmak adası veya kum adası, akarsuların eğiminin ve gücünün azaldığı alanlarda, özellikle debi'nin düştüğü kurak dönemlerde görülen bir birikim şeklidir.
- Nehrin ortasında kum adacıkları oluşur ve bu adacıklar dibinin yükseldiği dönemlerde taşınır ve kaybolur ya da yer değiştirir.
- Taraça (seki), hem aşınım hem de birikim faaliyetleri sonucunda meydana gelmiş bir şekildir.
- Epirojenik hareketlere bağlı olarak akarsuların işini bitirdiği arazi tekrar yükselebilir ve kıyılarda eski taban seviyesine ait izlerin bulunduğu katlardan oluşan basamak halinde kıyı taraçaları oluşur.
- Karaların yükseldiği dönemlerde aşının faaliyetleri daha hızlıdır, karaların alçaldığı dönemlerde ise birikim faaliyetleri hız kazanır.