Buradasın
Ahlat'taki Büyük Selçuklu Meydan Mezarlığı ve Yeraltı Mezarları Gezisi
youtube.com/watch?v=zfICXMNW_JIYapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir tarih ve sanat tarihi uzmanı, kazı başkanı Mehmet Hoca ve bir doktora öğrencisi ile birlikte Ahlat'taki Büyük Selçuklu Meydan Mezarlığı ve yeraltı mezarlarını ziyaret eden bir gezi formatındadır.
- Video, Ahlat'taki mezarlıkların tarihi ve kültürel önemini anlatmaktadır. İlk olarak Büyük Selçuklu Meydan Mezarlığı'nın 210 dönüm alanını kapladığı ve 12. yüzyıldan 16. yüzyılın ortalarına kadar birçok kültürden mezar taşlarının bulunduğu gösterilmektedir. Ardından Ağlat mezarlığında "Kadılar Bölümü" olarak bilinen bölüm ve 26 tane aynı aileden kadı ve emirlerin mezarları incelenmektedir. Son olarak yeraltı oda mezarlarının (akıtlar) tarihi, yapısı ve özellikleri anlatılmaktadır.
- Videoda ayrıca mezar taşlarındaki süsleme motifleri, ejderha başları, kandiller, hayat ağacı motifleri, Kur'an hattı türleri ve mimari özellikleri hakkında detaylı bilgiler verilmektedir. 1932'de Şerif Bey, 1945'te İbrahim Kafesoğlu ve 1967-1968 yıllarında Beyhan Hoca'nın bu mezarlıklar hakkında yaptığı araştırmalar da ele alınmaktadır. Video, kazı alanındaki taşların yıpranma durumu ve koruma çalışmaları hakkında bilgilerle sona ermektedir.
- Ahlat Mezarlıkları Tanıtımı
- Ahlat'ta dokuz mezarlık bulunmakta olup, bunların en büyüğü Büyük Selçuklu Meydan Mezarlığı'dır.
- Büyük Selçuklu Mezarlığı 210 dönüm (210 bin metrekare) alanı kaplamakta olup, çevre duvarı dışında bırakılan kısımlar dahil edildiğinde yaklaşık 300 bin metrekarelik bir alana sahiptir.
- Bu mezarlık dünyanın en büyük Müslüman Türk mezarlığı olarak kabul edilmektedir.
- 01:35Mezarlıkta Bulunan Kültler
- Mezarlıkta 12. yüzyılın başından 16. yüzyılın ortalarına kadar birçok kültüre ait mezar taşları bulunmaktadır.
- Mezarlıkta Ağlat Şahlar, Eyyubiler, Harzemşahlar, İlhanlılar, Akkoyunlular, Karakoyunlular ve kısmen Osmanlı dönemine ait mezar taşları bulunmaktadır.
- Mezarlıkta sadece şahideli sanduka mezarlar değil, Orta Asya'daki kurbanların İslamileşmiş şekli olarak tanımlanan yeraltı oda mezarları (akıt) ve kule tipi mezar yapıları da bulunmaktadır.
- 03:23Mezarlıkta Bulunan Mezarlar ve Ahlat'ın Nüfusu
- Mezarlıkta yaklaşık 9.300 mezar bulunmaktadır ve bunların 1.800'ü nitelikli mezarlardır.
- Ahlat'ın nüfusu 40 bin iken, 13. yüzyılda Erzurum'un verdiği vergi 22.000 dinar iken Ahlat'ın vergi 55.000 dinar olduğu için nüfusu 300.000 kadar olduğu düşünülmektedir.
- Ahlat, mezarlıklar kenti olarak tanımlanabilir çünkü her yerde mezar görülmektedir.
- 04:30Türklerin Anadolu'ya Gelişi ve Ahlat'ın Önemi
- Türklerin Orta Asya'dan Anadolu'ya yarı göçebe, yarı cahil ve yarı şamanist olarak geldiği anlatımları, Ahlat'taki mezar taşlarıyla çelişmektedir.
- 12. yüzyılla beraber Malazgirt sonrası göçler yoğunlaşmış ve Ahlat, dağılma toplanma ve sonrasında dağılma merkezi olmuştur.
- Ahlat, İpek Yolu'nun güzergah noktasını bulması hasebiyle verimli bir cazibe merkezi olmuş ve 1350'lere kadar devam etmiştir.
- 06:21Mezar Taşlarının Özellikleri
- Mezar taşlarında baş şahidesi, ayak şahideleri, kırılmış kompozisyon, sanatkar imzası, süslemeli ayet ve hadisler, ahiretle ilgili motifler, mihrap veya kandil en çok görülen motiflerdir.
- Selçuklu sanatı, özellikle iç içe geçen Selçuklu yıldızları ve bitkisel süslemelerde (kıvr, rumi ve palmetler) hakim olmuştur.
- Mezar taşlarında sanatkar kitabeleri bulunmaktadır ve "Asil bin Üveys" adı 13. ve 14. yüzyılda etkili olmuş bir ailenin sanatkar ferdi olarak geçmektedir.
- 08:08Mezar Taşlarındaki Motifler
- Mezar taşlarında şahideye ayetler, sandukaya hadisler işlenmektedir çünkü ayete saygıdan dolayı ayet şahideye, sanduka alçakta olduğu için sandukaya işlenmektedir.
- Mezar taşlarında düğümlü kemerler, kandil motifleri ve ejderha başları bulunmaktadır.
- Ejderha motifleri Uzakdoğu ve Orta Asya geleneğinden gelmekte olup, güç simgesi olarak ve ahiret inancı ile bağlantılı olarak mezar taşlarına işlenmiştir.
- 11:20Mezar Taşlarında Hayat Ağacı Motifi
- Mezar taşlarında görülen hayat ağacı motifi, İslam döneminde ölümle ve ahiret inancı ile ilgili önemli bir motiftir.
- Şamanizmde de benzer bir motif vardır; şamanlar hayat ağacının dallarına basarak göğe yükselirler ve tanrılardan bilgi alırlar.
- Mezar taşlarında hayat ağacı motifi, dallarında minik minik detaylar bulunur.
- 12:36Mezar Taşlarında Kullanılan Hatlar
- Mezar taşlarında ilk eserlerde kufi ve çiçekli kufi örnekleri görülür, bunlar sadece sandukalı mezar taşlarında kullanılır.
- Şahideli mezar taşlarına geçildiğinde bir süre kufi ve sülüs beraber kullanılır, ancak 13. yüzyılın ikinci yarısıyla beraber sadece sülüs ve jeli sülüs (kalın hali) kullanılmaya başlanır.
- Sülüs, mezar taşı geleneği bitene kadar yaygın olarak kullanılan hat olmuştur.
- 13:28Mezar Taşlarının Özellikleri
- Mezar taşlarında ejderha örneği ve mihraplı taşlar bulunmaktadır.
- Mezarlıkta 26 tane aynı aileden isim tespit edilmiştir.
- Mezarlıkta "kadılar bölümü" ve "seyitler bölümü" olarak adlandırılan bölgeler vardır; kadılar bölümü, kadılar sofası gibi bir yerdir.
- 15:28Mezar Taşlarının Gelişimi
- İlk dönem şahideli mezarlar düz yapılmıştır, 13. yüzyılın mezarları ise 14. yüzyıla doğru mukarnaslı mezar tipleri ortaya çıkmıştır.
- Mukarnaslı şahideler günümüze daha yakındır ve erken tarihli şahidelerdir.
- Mezar taşlarında mukarnas, güç simgeler ve Selçuklu'nun damgası gibi bir özellik olarak mezar taşlarına yansımıştır.
- 16:32Mezar Taşlarının Boyutları ve Anlamları
- Mezar taşlarının boyutları, manevi makamları yansıtır; örneğin kadı mezarları daha ihtişamlı olabilir.
- Mezarlıkta hem lahit hem şahide bulunmaktadır ve bu alan mezarlığın ilk nüvesi olarak tahmin edilmektedir.
- Mezarlıkta çatma sandukalar ve bunların üzerine yerleştirilen prismatics kapaklar bulunmaktadır.
- 18:16Mezar Geleneği ve Tarihi Önemi
- Türklerde mezar geleneği İslam öncesine de çok yoğun olup, Araplarda ise en güzel, en kolay ve en çabuk kaybolan mezar mimarisi vardır.
- Mezar taşları çok kıymetli taşın bir arada çok sayıda olması hayranlık vericidir.
- Mezarlıkta bir kümbet veya türbe bulunmamaktadır, ancak orijinal yerleri buralar orijinal hükümetin içi olup büyük oranda yıkık küme durumundadır.
- 19:54Mezarlığın Tarihi Önemi
- Mezarlıkta şehitler diyarı olarak anılmaktadır çünkü Anadolu'nun kapısı olduğu için 641'de Bin Ganem'in orduları buraya gelmiştir.
- Ağlatkalı Kalesi'nde yapılan savaşta yüz'e yakın şehit verilmiştir.
- Mezarlıkta Azg Savaşı'nda Bizans'a karşı savaşta önemli bir rol üstlenmiş ve burada çok şehit olduğu düşünülmektedir.
- 20:45Malazgirt ve Ulu Cami
- Malazgirt'ten evvel Alparslan'ın son cuma namazını burada kılıp atının kuyruğunu burada bağladığı ve Ulu Cami'de askerlere hitap ettiği kaynaklarda geçmektedir.
- Ulu Cami çok kötü durumdadır, temel seviyesinde duruyor ve iki-üç metre hafriyat yapılmıştır.
- Mezarlıkta kandiller ve 250-300 mezar bulunmaktadır.
- 23:09Orta Asya'dan Gelen Medeniyet
- Çiçekliler Orta Asya'dan geldiklerinde bir şey bilmiyorlardı diyorlar, ancak Malazgirt Meydan Muharebesi'nden ortalama 70-80 yıl sonrasına ait lahitli bir sanduka bulunuyor.
- Sanat yalan söylemiyor, direkt ne varsa olduğu gibi ortaya koyuyor.
- Harzemşahların bu kadar hızlı tükenmesi şaşırtıcı.
- 24:41Akıt Mezarları
- Akıtlar tek gözlü veya iç gözlü olabilir, kazıldığında içinden odalar çıkıyor.
- Mezarlar kesme taş örgülü zeminli olup, üstü tonoz örtülü ama yer seviyesinde küçük bir tepecik gibi görünüyor.
- Kurganlarda da benzer durum var ancak malzeme farklı, coğrafyanın sunduğu imkanlar farklı olduğu için malzeme farklı.
- 25:46Mezarların Durumu
- Mezar hediyesi, atıyla gömülen veya elbisesiyle gömülen örnekler bulunmuyor.
- Yaklaşık on tane kurgan akı kazısı yapıldı ancak kemikler bile sağlam değil, alt üst olmuş.
- Ölü gömme geleneğini tespit etmek zor oluyor.
- 26:53Aile Mezarları
- Aile mezarları aynı oda içinde 3-5 kişi yatabiliyor.
- Yol açılırken bir tane akıt tamamen tahrip edilmiş ve restorasyonu yapılacak.
- Geçen sene Hacı Bayram Veli'den hocalar ve Mimar Sinan'dan hocalarla bir çalıştay yapıldı.
- 27:57Ölü Gömme Geleneği
- Bir akıtta dört tane yan yana kırık var ve aynı mekanın içerisinde dört tane aile aile ile beraber ortama defnedilmişler.
- Bir tane akıtta ölü gömme geleneği tespit edildi, tamamen kıble yönlendirilmiş.
- Şu ana kadar hiç gayri müslim unsura rastlanmadı, tamamen müslüman mezarlığı.
- 28:56Kandil Örnekleri
- Seyitler bölümünde kandil çok yaygın ve meslekle alakalı.
- Kandil hem bu dünyada hem öbür dünyada insanları aydınlatan, yol gösteren, ışık saçan gibi bir sembolik anlamda var.
- Kandillerin üzerinde "Allah" lafzı gözüküyor.
- 29:39Mezarların Yapısı
- Mezarların örtüsü kısmen restore edildi, orijinali de böyle.
- Bazı örneklerde yüzeye yakın havalandırma delikleri bulunuyor, bazılarında giriş kapısı tamamen toprağın altında.
- Üç gözlü akıtların dışarıyla bağlantısı hiç yok, kapı yok.
- 30:47Mezar Geleneği
- Bu mezar geleneği Orta Asya kurgan geleneğinin islami yaşantıya yansımış hali ve devam ettirmiş.
- Yeraltı oda mezar geleneği belki neolitik dönemden itibaren var.
- Mezarların içine cenaze direkt konuluyor, muhtemelen ahşap bir tabut içerisinde bırakılıyor.
- 32:29Tarihi Araştırmalar
- 1932'de buraya gelen Rahmi Şerif Bey, bazı akıtların içinde silahlar (gürz, kalkan) gördüğünü ve mumyadan bahsettiğini anlatıyor.
- 1945'te İbrahim Kafesoğlu Hoca tarafından ikinci önemli araştırma gerçekleştiriliyor.
- 1967'de Beyhan Hocalar yüzey araştırması yapıyor, 1968'de kazıya başlıyorlar.
- 33:50Mezarların Korunması
- Mezarlıklar için yapılması gereken en önemli şey bunların sağlamlaştırılması.
- Ağla taşı çok andezit, tüf çok gevşek bir taş, çok su emebilen gözenekli bir taş ve çok çabuk tarif oluyor.
- Kaymakamlıkla bir proje üzerinde çalışılıyor.
- 34:23Mezarlıkta Koruma Çalışmaları
- Hacı Bayram Veli, Mimar Sinan'ın yüzüncü yıl ve Eren Üniversitesi önümüzdeki yıl bir korunma ile ilgili çalıştay düzenleyecek ve sonrasında proje geliştirmeyi planlıyorlar.
- Mezarlıkta bazı örnekler kırılma noktasında olup müdahaleye ihtiyaç duyuyor.
- Taşlar kendi ağırlığınca su emebilen bir özelliğe sahip olduğundan, yüksek taşlar aşağı doğru baskı yapıyor ve örneklerde yıpranma meydana geliyor.
- 35:34Kazı Alanı ve Çalışma Durumu
- Mezarlıkta henüz tüm kazılar bitmedi, hala kazılan yerlerden taş çıkıyor.
- Şu ana kadar müdahale edilen alan 210 dönüm içerisinde 18 dönümlük, yani yüzde 10'da 9'u duruyor.
- Çalışabildikleri süreç 3-4 ayı buluyor ve imkanlar ölçüsünde müdahale etme imkanı var.
- 36:23Diğer Kazı Alanları
- Mezarlıkta sadece mezarlıkta değil, 5-6 tane daha Osmanlı öncesi mezarlık var.
- Eski ağlat ve harabe şehir de kazı alanları arasında yer alıyor.
- İç kale de kazı alanı olarak çalışılıyor ve Salem'in fethettiği yer burası.
- 37:09İç Kale ve Saray
- İç kaledeki sarayın büyük oranda temelleri ortaya çıkmış durumda.