Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Necmettin Erbakan Üniversitesi'nden İslam tarihçisi Azat Dedeyev ve Rafet Bayraktar'ın yer aldığı bir röportaj programıdır. Programda Ahıska Türklerinin tarihi, kültürel mirası ve yaşadığı sürgünler ele alınmaktadır.
- Video, Ahıska'nın 6000 yıllık Türk yurdu olduğu bilgisiyle başlayıp, bölgenin tarihsel gelişimini kronolojik olarak anlatmaktadır. 1811'de Rusya'nın bölgeye gelişiyle başlayan düşüş, 1828-1829 savaşı sonrası bölgenin bölünmesi, 1944'teki Stalin dönemindeki sürgünler ve 1988-1989'daki Fergana olayları detaylı şekilde ele alınmaktadır. Ayrıca Ahıska Türklerinin Türkiye'ye göçleri ve günümüzdeki durumu da anlatılmaktadır.
- Programda Ahıska Türklerinin folkloru, edebiyatı ve kültürel mirasının nasıl şekillendiği, Ömer Faik Nemanzade gibi önemli şairler ve Ahıska Türklerinin Türkiye'deki toplulukları hakkında bilgiler de paylaşılmaktadır. Günümüzde dünya üzerinde 400-600 bin Ahıska Türkünün 10 ülkede dağınık bir şekilde yaşadığı bilgisi de verilmektedir.
- 00:11Ahıska Türkleri Hakkında Giriş
- Program, anayurttan alınıp Orta Asya'ya sürgün edilen Ahıska Türkleri'nin 73 yıllık sürgün hikayesini ele alıyor.
- Konuklar Azat Dedeyev ve Rafet Bayraktar, Ahıska Türkleri'nin tarihini ve sürgün hikayesini detaylı olarak anlatacaklar.
- Ahıska Türkleri hakkında bilgi eksikliği nedeniyle bazen Alaska'daki Türklerle karıştırılıyor.
- 03:14Ahıska'nın Tarihi ve Coğrafi Konumu
- Ahıska, Gürcistan'ın güneybatısında, Türkiye'nin kuzeydoğusunda yer alan tarihi bir Türk yurdudur.
- Ahıskalıların tarihi 6000 yıllık olup, Dede Korkut Oğuznamesinde "Aksika" veya "Aksaka" olarak geçmektedir.
- Ahıska, Ardahan'ın Posof ilçesine 15 kilometre mesafede yer alan bir bölgenin ismidir.
- 04:48Ahıska'nın Türk Hukumeti Dönemi
- Bölgede 1268'den 1578'e kadar 310 yıllık bir Türk hukumeti ve hakimiyeti vardır.
- Ahıska Türkleri Kıpçakların bakiyesi olarak görülür, Kıpçaklar zaten Türklerdir.
- 1578'de Osmanlı'nın doğu seferi neticesinde Ahıska bölgesi Osmanlı'ya ilhak olur ve Çıldır Eyaleti kurulur.
- 06:19Çıldır Eyaleti ve Rusya'nın Gelişi
- Çıldır Eyaleti 1828 yılına kadar 250 yıl devam eder ve Ahıska'nın en ihtişamlı dönemlerinden biridir.
- Bölgede 1749 tarihinde Ahmed Paşa tarafından Ahmediye Camii inşa edilmiştir.
- Rusya'nın bölgeye giriş tarihi 801'e tekabül etmektedir ve 1813'te Gülistan Antlaşması, 1828'de Türkmençay Antlaşması imzalanır.
- 08:521828-1829 Savaşı ve Ahıska'nın Düşüşü
- 1828-1829 Savaşı, Ahıska tarihinde en kanlı savaşlardan biridir.
- Savaş sonrası Çıldır Eyaleti ikiye bölünür, Ahıska'nın bulunduğu coğrafya Çar Rusya'sında kalır.
- Ahmediye Camii yağmalanır, minaresi sökülerek kilise olarak kullanılır ve içindeki kitapların çoğu San Peterburg Enstitüsü'ne götürülür.
- 11:24Ahmediye Camii'nin Yağmalanması ve Ahıska'nın Düşüşü
- Ahmediye Camii'nin yağmalanması olayı, "Sahi ağlasana güzel cami" başlıklı bir ağıtla tasvir edilmiştir.
- Ahıska'nın düşmesiyle birlikte Ruslar Erzurum'a kadar gelmiş ve Çarlık Rusya'nın zulüm dolu yılları başlamıştır.
- 1877-78'de 93 Harbi'nden sonra Kars, Ardahan, Batum ve Ahıska üç vilayet Çarlık kuluççasına bırakılmıştır.
- 12:49Ahıska'dan Anadolu'ya Göçler
- Kafkasya bölgesinden, özellikle Ahıska bölgesinden Anadolu'ya göçler gelmeye başlamıştır.
- Konya'nın İlgın Mecidiye köyü, 1892 tarihi ve sonrası gelip yerleşen Ahıskalı Türklerden oluşmaktadır.
- Ahıska Türkleri toplumsal olarak gelenek ve göreneklerine sıkı sıkıya bağlı bir toplumdur.
- 13:5393 Harbi ve Ermeni Mezalimleri
- 1828-1929 yıllarında Ruslar tarafından Ermeniler Anadolu coğrafyasına yerleştirilmiştir.
- Ahıska bölgesinde Ermeniler boşluktan istifade ederek kıyımlar yapmışlardır.
- Bu yardıma ilk koşan Azerbaycan olmuştur ve bu geliş Ahıskalı ulemadan Ömer Faik Neymanzade'nin çağrısı neticesinde olmuştur.
- 15:39Azerbaycan ve Anadolu Arasındaki İlişkiler
- 1915'te Azerbaycan Türk kardeşleri Anadolu Türk'e yardıma gelmiştir.
- 1918'de Nuri Paşa eşliğinde Kafkas İslam Ordusu Azerbaycan'a gitmiştir.
- Azerbaycanlı şairlerden Neriman Hesenzade, bu gelişmeyi "Nuri Paşa at belinde Türkiye'den Kars'tan gelir, Azerbaycan deye deye yaralanmış arslan gelir" sözleriyle özetlemiştir.
- 18:23Stalin Dönemi ve Ahıska Türkleri
- 20. yüzyıl insanlık tarihinin en kanlı asırlarından biri olmuştur ve Stalin döneminde sürgünler kat kat katmerlenmiştir.
- 1937'de Repreya olayları yaşanmış, zengin toprak sahipleri sürgün edilmiş ve Ahıska bölgesi, Türk Cumhuriyetleri olmak şartıyla bütün ziyalıları, aydınları kurşuna dizilmiş veya sürgüne gönderilmişlerdir.
- 1941-1945 yıllarında İkinci Dünya Savaşı'nda Ahıskalılarla birlikte Kırım Türkleri, Karaçay Türkleri, Malkarlar, Volga Almanları ve Çeçen İnguslar da sürgün olmuşlardır.
- 20:15Ahıska'nın Sürgünü
- 1944'ün Eylül aylarında bölgeye askerlerin geldiği, ancak askerlerin niçin geldiğini bilmediği anlatılmaktadır.
- Sovyet, bölge halkını hileyle Almanların geleceği yalanını söyleyerek Orta Asya'ya, Kırgızistan'a, Kazakistan'a ve Özbekistan'a sürgün etmiştir.
- 1940'lara kadar Ahıska bölgesinden genel olarak Türklerden savaşa alınmazken, Sovyet döneminde 40 bin civan genç nesil savaşa gidiyor ve bölgede sadece ihtiyarlar, savaştan dönmüş gaziler, gelinler, çocuklar ve neneler kalmıştır.
- 22:49Askı Türklerinin Folkloru ve Edebiyatı
- Askı Türklerinin folkloru ve edebiyatı özellikle sürgünler devriyle formatlanmış, Rusların Ahıska bölgesini işgalinden sonra yaptığı zulümler ve soykırımlar kültürlerine yansımıştır.
- Rusların 1828'den sonra bölgeyi işgal ettikten sonra hüküm sürmeye başlaması ve insanların kanlı tarihini yazmaya başlaması, Askı Türklerinin kültürüne büyük etki yapmıştır.
- Rusya İmparatorluğu'nun "parçalı hüküm sür" siyaseti, Askı Türklerini Kafkasya bölgesinden Orta Asya'ya ve Sibirya'ya kadar sürmüştür.
- 24:00Askı Türklerinin Motifleri
- Askı Türklerinin folklorunda üç önemli motif bulunmaktadır: Ahıska Paşalığı'nın işgali ile ilgili motifler (1828-1929), Rus esareti devrindeki motifler (1850'lerden 1918'e kadar) ve sürgün motifleri (1944'ten 1988-1989'a kadar).
- Ahıska Paşalığını Rusların işgalinden sonra cereyan eden olaylar kanlı tarih bırakmış ve Askı Türklerinin acı hikayelerini anlatan şiirler yazılmasına neden olmuştur.
- Askı Türklerinin meşhur şairleri arasında Zeynal, Yektay, Cabir, Halid Şimşek, Sürgün İlyas, İrsof, İlim Şahzade, Klarna Şahin ve hem şair hem gazeteci olan Ömer Faik Nehmanzade bulunmaktadır.
- 27:35Demiryolu İnşaatı ve Sürgün
- Ahıska'da demiryolu inşaatı, Askı Türkleri için trajik bir dönüm noktası olmuştur; kendileri demiryolunu yaparken, en zor şartlarda tren yoluyla sürgün edilmişlerdir.
- Demiryolu inşaatı sırasında Askı Türklerine "askerdeki çoluğunuz, çocuğunuz, kocanız gelecektir" denilmiş, bu hile sayesinde en hızlı şekilde bitirmişlerdir.
- Ahıska sürgünü 14-15 Kasım'da başlamış, 18 Kasım'da tamamen bölge boşaltılmış ve yaklaşık 220 köyden Müslüman, Türk ve Sünni topluluk sürülerek yerleri boşalmıştır.
- 29:06Sürgün Süreci ve Trajediler
- Sürgün esnasında Amerika'dan getirilen ABD markalı Stutebeer isimli kamyonlar kullanılmış, halk önce köy merkezinden şehir merkezine toplanmış, sonra hayvan vagonlarıyla trenle Orta Asya'ya sürülmüştür.
- Tren yolculuğu yaklaşık bir ay sürmüş, vagonlarda her taraftan rüzgar üflemiş, vefat eden ve şehit düşen ecdadımız olmuştur.
- Tren Beer'de durup ihtiyacını gidermek için inen ecdadımız, trenin hareket ettiğini fark etmeyerek rayların altında kalarak şehit düşmüştür.
- 30:38Stalin'in Stratejik Planı
- 14 Kasım, Türk olmanın bedeli olarak görülebilir çünkü o bölgenin Türklükten boşaltılması gerekiyordu.
- 1944'ten 1956'ya kadar Askı Türkleri "açık hava hapishanesi" konumunda yaşamış, bir köyden diğer bir köye gitmek yasak olmuştur.
- Stalin'in stratejik planı, Askı Türklerini sadece sürgün etmek değil, kökünü kesmekti; dağlık bir alandan temiz havası olan bir ortamdan Orta Asya çöllerine sürülmesi, onların kökünü kesmesi anlamına geliyordu.
- 32:38Fergana Olayları ve Ahıska Türklerinin Tanınması
- 1989 yılında Özbekistan'ın Fergana bölgesinde yaşanan olaylar, Ahıska tarihinin ikinci büyük sürgünü olarak değerlendirilebilir.
- Fergana olayları sonrası binlerce Askı Türk için yeni bir sürgün yaşanmış, bir kısım Askı Türkler Azerbaycan'ın Kırgızistan, Kazakistan ve Rusya'nın diğer bölgelerine yerleşmiştir.
- Ahıska sürgünü 1970'lere kadar gizli tutulmuş, 1989 olayları sonrası Türkiye'de duyulmaya başlamış ve Fahrettin Kırzıoğlu'nun "Ne Ne Ahıskalı Türklerdir" adlı makalesi sonrası toplum yavaş yavaş onları tanımaya başlamıştır.
- 34:20Ahıska Türklerinin Türkiye'ye Göçü
- 1992 yılında Turgut Özal döneminde Ahıska Türkleri Türkiye'ye iskanlı göçü başlamıştır.
- 1992'de yaklaşık 180 aile Türkiye'nin İğdır bölgesine yerleştirilmiştir.
- Ahıska Türkleri, Anadolu coğrafyasının bir parçası olarak "Atabek Yurdu" olarak adlandırılan bölgede yaşamaktadır.
- 35:19Ahıska Türklerinin Geçmişi ve Günümüzü
- Ahıska Türklerinin Türkiye'ye ilk yerleşmesi 1970-1992 yıllarında gerçekleşmiştir.
- 2004'te Ahıska Türkleri Krasnodar bölgesine 13-15 bin civarı göç etmiştir.
- 2015'te Türkiye Cumhuriyeti'nin çalışmaları neticesinde Erzincan, Üzümlü ve Bitlis bölgelerinde binlerce Ahıska Türk getirilmiştir.
- Günümüzde Ahıska Türklerinin sayısı 400 bin ila 600 bin arasında olup, on ülkede dağınık bir şekilde yaşamaktadır.
- 36:44Ömer Faik Nezade Hakkında
- Ömer Faik Nezade 1872 yılında Ahıska'nın Azgr köyünde doğmuştur.
- İstanbul'da eğitimini tamamladıktan sonra bir müddet Galata Postanesi'nde çalışmış ve sonra vatanına dönmüştür.
- Azerbaycan'da gazetecilik faaliyetleri yürütmüş ve Ahıska Türklerinin en meşhur şairlerinden biri olmuştur.
- 38:33Gürcistan ve Ahıska Türkleri
- 1999'da Avrupa Konseyi üye olurken Gürcistan, Ahıska Türklerinin yeniden döneceğini vaat etmiştir.
- 2007'de Gürcistan yeni bir yasa çıkararak 2011'e kadar Ahıska Türklerinin dönmesi gerektiğini belirtmiştir.
- Yaklaşık birkaç ay önce Gürcistan'da 39 ailenin iskan edildiği ve YTB'nin desteğiyle 56 öğrencinin burslu eğitim aldığı belirtilmiştir.
- 39:27Ahıska Türkleri Çalışmaları
- Ahıska Türkleri ile ilgili konferanslar ve paneller düzenlenmektedir.
- Murat Haşimov'un yönettiği Ahıska Konya Ahıskalı Öğrenciler Birliği Temsilciliği bulunmaktadır.
- Yurt dışından gelen öğrencilere kucak açmak ve 14 Kasım ve yıl içerisinde Ahıska ile ilgili programlar düzenlemekte, Ahıska'yı tanıtmaya çalışmaktadır.