• Buradasın

    Açık Bilim ve Entelektüel Mülkiyet Hakları Üzerine Bir Konuşma

    youtube.com/watch?v=rm1hQUjBgIM

    Yapay zekadan makale özeti

    • Bu video, bir konferans veya seminer formatında, konuşmacının açık bilim ve entelektüel mülkiyet hakları konusunda yaptığı bir sunumudur. Konuşmacı, Şirin Hoca ve Reha Hoca gibi diğer konuşmacıların da bulunduğu bir etkinlikte konuşmaktadır.
    • Konuşma, bilimsel bilginin kamu malı özellikleri, entelektüel mülkiyet haklarının bu özelliklere etkisi ve "trajedi of commons" ile "trajedi of anti-commons" kavramlarını karşılaştırmalı olarak ele almaktadır. Konuşmacı, HIV/AIDS ilacı Staudin, nanoteknoloji patentleri, insan genomu projesi ve akademik fareler gibi örneklerle açık bilimin toplumsal yararları ve mülkiyet haklarının bu alandaki uygulanabilirliğini tartışmaktadır.
    • Konuşmacı ayrıca dijital ortamda telif haklarının yetersizliği, metin-veri madenlemesi konusundaki Avrupa Birliği mevzuatındaki tartışmaları ve açık bilim ekosistemi, açık erişim, açık yöntem, açık hakemlik ve açık laboratuvarlar gibi kavramların birbirleriyle ilişkisini vurgulamaktadır. Finlandiya gibi ülkelerin açık bilime geçiş planları ve Türkiye'deki durum hakkında da değerlendirmelerde bulunmaktadır.
    00:01Açık Bilim ve Açık Erişim Vizyonu
    • Konuşmacı, CC lansmanı üzerinde çalışan hocaları ve arkadaşlarını tebrik ediyor ve açık bilim, açık erişim ve açık kaynak kodlu yazılımlar açısından önemli bir gün olduğunu belirtiyor.
    • Konuşmasında açık bilim vizyonu gelmeden önce şu anda nerede olduklarını ve açık bilimin nereli olmalı üzerine konuşacağını söylüyor.
    • Bilimsel bilginin kamu malı özellikleri taşıdığını, değerini azaltmadan başkalarıyla paylaşılabilir ve belirli bir grubu dışlayamaz olduğunu vurguluyor.
    03:10Entelektüel Mülkiyet Hakları ve Kamu Malı Özelliği
    • Bilimsel bilgi ve buluşlar üzerinde yapılan düzenlemelerin kamu malı özelliğini sınırladığını, özellikle entelektüel mülkiyet haklarının bu özelliği tam anlamıyla hayata geçiremediğini belirtiyor.
    • Entelektüel mülkiyet haklarının başlangıçta yaratıcılığı teşvik etmek ama bir süre sonra da bu yaratıcı insanların yaratmış oldukları şeyi topluma vermek amacıyla oluşturulmuş olduğunu açıklıyor.
    • Telif hakkı yasalarının sınırlayıcılığının ilk zamanlarda on yıl, yirmi yıl iken şimdi yazar artı yetmiş yıla kadar uzadığını ve bu durumun kamu malı özelliğini kaybettirdiğini söylüyor.
    04:14Entelektüel Mülkiyet Haklarının Tarihsel Gelişimi
    • Schumpeter'in bakış açısına göre entelektüel mülkiyet haklarının desteklenmesi ve yeni bilginin mülkiyete dayalı yönetimi önemli olduğunu, 1940'larda ise açık bilimin daha fazla yaratıcılığı tetikleyeceğini söyleyen ekonomistler olduğunu belirtiyor.
    • İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra araştırma yoğunluğunun artmasıyla entelektüel mülkiyet haklarının daha önemli hale geldiğini, ulusal ve uluslararası düzeyde düzenlemeler yapıldığını açıklıyor.
    • 1980 yılında Beh-Dol Yasası ile üniversitelerin patentleyebilme imkanı sağlandığını, aynı yıl Amerika Birleşik Devletleri'nde Teknoloji İnovasyon Yasası ve Digital Milenyum Copyright Yasası'nın çıkarıldığını söylüyor.
    06:56Entelektüel Mülkiyet Haklarının Toplumsal Etkileri
    • Bilimsel buluşlar ile ticaret arasında yakın bir ilişki olduğunu, başlangıçtaki dengeyi kurma çabalarının üreticiden tüketiciyi olmaktan çıkıp araya özel sektörün girmesini sağladığını belirtiyor.
    • 1990'larda yaşanan HIV/AIDS ilacı Studavin örneğinde, Yale Üniversitesi'nin bu ilacın münhasıran haklarını BMS şirketine sattığını ve ilacın fiyatı günde 2,50 dolar civarında olduğu için sadece az sayıda kişinin erişebildiğini anlatıyor.
    • Güney Afrika'da AIDS hastalığının en yoğun görüldüğü yörelerde insanların bu ilaca erişemediği için ölüyor, BMS şirketi ise monopol yaratmış durumda ve ilacı başka kimse üretemiyor.
    09:43Yale Üniversitesi ve Studavin Örneği
    • Hindistan'dan Cipra adlı bir şirketin Yale Üniversitesi'ne sattıklarının 34'te birine ilacı satmaya razı olduğunu, ancak telif haklarının bağlayıcı olmasından dolayı üretilemediğini belirtiyor.
    • Yale Üniversitesi'nin kamu kaynaklarıyla yapılan araştırmada bu ilacı piyasaya çıkarması ve FDA tarafından kabul etmesi için 500-800 milyon dolar civarında bir para gerektiğini, bu miktarı karşılayamadığı için BMS ile münhasıran anlaşma yaptığını açıklıyor.
    • BMS'in fiyatları düşürmesine rağmen telif hakkından vazgeçmediği, bu durumun rekabeti kötü yönde etkilediği ve daha önce 34'te birini satacak müşterilerin törpülenmesi durumunu yarattığını söylüyor.
    12:24Nanoteknoloji Örneği
    • Nanoteknoloji ile ilgili bir başka örnek vererek, Behtel Yasası'nın gelmesiyle birlikte üniversitelerin daha fazla patent almaya başladığını ve nanoteknolojiyle alınan patent haklarının 16 kat arttığını belirtiyor.
    • Amerika'da 600 civarında nanoteknoloji ile ilgili patent fail edilmiş durumda olduğunu, bu durumun "patent çalılığı" olarak adlandırıldığını ve bunları temizlemek için işlem maliyetlerinin yüksek olduğunu açıklıyor.
    • Bu patent haklarının kıt bir kaynakla ilgili olarak belirli sayıda kişiye dağıtılmış durumda olduğunu ve bu kişilerden herhangi birinin o konuda araştırma yapılabilmesini baltalayabileceğini söylüyor.
    14:30Ortak Malların Trajedisi ve Anti-Commons Trajedisi
    • Ortak malların trajedisi (trajedi of commons), hava, su, mera gibi ortak malların aşırı kullanım sorunuyla ilgilidir.
    • Anti-commons trajedisi, hakların 600 farklı oyuncuya dağıtılması durumudur ve bu durumda gereğinden az kullanım söz konusudur.
    • Anti-commons trajedisinde mülkiyet kısıtlı sayıda kişiye aittir ve her mülk sahibinin dışlama hakkı vardır, ancak yeni sahip ekleme hakkı yoktur.
    18:44Nanoteknoloji ve Anti-Commons Trajedisi
    • Nanoteknoloji, anti-commons trajedisi nedeniyle daha uzun süre "immerging science" olarak görülebilir.
    • Literatürde yapılan araştırmalarda, Beh Doğal Yasası'ndan sonra nanoteknoloji ile ilgili yapılan araştırmaların etkisinin atıf sayısı açısından öncekilerden daha düşük olduğu söyleniyor.
    • En azından Beh Doğal Yasası'ndan öncekinden daha iyi bir durumda değiliz nanoteknolojideki gelişmeler açısından.
    20:01Entelektüel Mülkiyet Hakları ve Açık Bilim
    • Entelektüel mülkiyet hakları, elle tutulur, gözle görülürlük açısından bir binadan, bir meradan çok farklı olan bir üründen söz eder.
    • Eski klasik mülkiyet kanunu artık bir takım haklar bohçası (bundle of wrights) biçiminde düşünülmeye başlandı.
    • Patent yasaları ve telif hakkı kanunu, şu andaki mevcut durumu bir dereceye kadar yansıtıyor.
    21:43Açık Kaynak Kodlu Yazılım ve Başarılar
    • Richard Stalman, Linus Torvald, Jimmy Rails gibi isimler, Wikipedia ve GNU Linux lisansları gibi açık kaynak kodlu yazılım kavramlarını geliştirmiştir.
    • Microsoft'un başkanı Steve Ballmer, GNU Linux lisanslarını "kanserli bir yafta" gibi görüyor ve başkan yardımcısı bunu "bulaşıcı" olarak nitelendiriyor.
    • Johnny Fon Noyman'ın bilgisayarı ve Tim Berners-Lee'nin World Wide Web'i keşfettiğinde herhangi bir patent koymaması önemli örneklerdir.
    23:48İnsan Genomu Projesi ve Açık Bilim
    • İnsan genomu projesi 1990-2003 yılları arasında konsorsiyum bazında milyarlarca dolar harcanmış ve beklenenden daha kısa sürede bitirilmiştir.
    • 2000 yılında Amerikan başkanı, elde edilen tüm bilgilerin herkese açılacağını ve patent hikayesinin geçerli olmayacağını açıklamıştır.
    • İnsan genomu projesi, Amerika Birleşik Devletleri'ne 141 dolar geri getirmiş ve doğrudan 300 bin kişiye iş olanağı sağlamıştır.
    26:58Açık Bilimin Geleceği
    • Entelektüel mülkiyet haklarıyla ilgili olarak elle tutulur, daha somut şeyler için geliştirdiğimiz mülkiyet yasalarının, entelektüel ürünler için ne kadar uygulanabileceğini sorgulamamız gerekiyor.
    • Girişimcileri teşvik etmek ve toplumsal yararı dengelemek arasında bir denge kurmak önemlidir.
    • Zamanın ruhunu yakalamak ve bugün bilim nasıl yapıldığını anlamak gerekir.
    28:25Telif Hakları ve Dijital Ortam
    • Basılı ortamda kopyalamak bir hak iken, dijital ortamda kopyalamadan bir şeyi kullanamıyoruz.
    • İnsanların okuma kapasitesi belli olmasına rağmen üretilen bilgi miktarı müthiş artıyor.
    • Avrupa Birliği mevzuatında tartışılan en önemli konulardan biri metin ve veri madenlemesi olayı.
    29:17Veri ve Metin Madenlemesi Sorunu
    • Günümüzdeki telif haklarında bir boşluk var ve metin ve veri madenlemesi geçmediği için yayıncılar ayak diremeye çalışıyorlar.
    • Açık bilim ekosistemi açısından, büyük veri üzerinde makinayla işlem yapamazsanız geriye kalıyorsunuz.
    • Veri ve metin madenlemesi, açık erişimle ilgili kısıtlamaları engelliyor.
    30:22Uluslararası Çalışmalar
    • 2014 yılında Birleşik Krallık veri ve metin madenlemesi ile ilgili herhangi bir kısıtlamanın kabul edilemeyeceğini telif haklarına koymuş durumda.
    • Almanya'da da benzer bir durum var ve bir sene geçtikten sonra telif hakkı anlaşmasında ne yazılırsa olsun bunu herkesin kullanımına açacaksınız.
    • Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya ve Finlandiya gibi ülkeler açık bilim bazında planlar hazırlamış durumda.
    32:03Türkiye'deki Durum
    • Türkiye'de açık bilim önünde şemsiye bakış açısı henüz yok olması gereken yerlerde ve değişime karşı müthiş bir direnç var.
    • 2030 yılının bilim ortamına baktığımızda bugünkünden çok daha farklı ortamlarda bilim yapacak kişiler gelecek.
    • Gelecek kuşakla karşı karşıyayız ve bunları göz ardı ederek sorunları çözemeyiz.
    34:21Açık Bilim ve Açık Erişim
    • Açık bilim, açık erişim, açık yöntem, açık hakemlik, açık laboratuvarlar ve vatandaş bilimi birbiriyle çok yakından ilişkili şeyler.
    • Açıklık kavramının tek başına açık erişimle veya açık bilimle kısıtlı olmadığı, hayatımızın her tarafında olması gereken bir şey.
    • Özellikle kamu kaynaklarıyla yaratılmış olan bilgiler ve buluşlar açısından bakıldığında bunu ajandamızın en başına koymamız gerekiyor.

    Yanıtı değerlendir

  • Yazeka sinir ağı makaleleri veya videoları özetliyor