Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Osman Sarı tarafından sunulan "Akademik Kafa Deng" adlı tarih dersidir. Sunucu, 19. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin modernleşme sürecini kapsamlı şekilde anlatmaktadır.
- Ders, Osmanlı ordusunun modernleşme sürecinden başlayarak, askeri yenilikler (Mühendishane-i Bahri Hümayun, Nizam-ı Cedid, Sekbanı Cedid, Eşkinci Ocağı, Asakir-i Mansure-i Muhammediye), nüfus politikaları, demiryolu ve telgraf hatlarının inşası, modern savaş teknolojisi, eğitim reformları ve sosyal yenilikler (Darülaceze, Hilal Ahmer Cemiyeti, emeklilik sistemi) konularını kronolojik olarak ele almaktadır.
- Ders içeriğinde ayrıca Fransız Devrimi sonrası ortaya çıkan yurttaş askerliği kavramı, Tanzimat Fermanı sonrası askerlik sisteminin değişimi, bedeli nakdi uygulaması, gayrimüslimlerin askerlik hakkından muaf tutulması, Osmanlıcılık, ümmetçilik ve milliyetçilik anlayışları ile İkinci Mahmut dönemindeki eğitim reformları gibi önemli konular da detaylı olarak incelenmektedir.
- 00:0619. Yüzyılda Modernleşme
- Akademik Kafa Deng'de Osman Sarı, 19. yüzyılda modernleşme konusunu ele alacak.
- Osmanlı'nın modern orduya geçişi, savaş teknolojisindeki değişmeler, ulusallaşma, etü seçme, sosyal yapı, yetkililer ve ulaşım-haberleşme konuları incelenecek.
- 00:36Askerlik Kavramı
- Askerlik, özel yasalarla silahlı kuvvetlere katılan, resmi kıyafet taşıyan ve zorunlu, gönüllü veya paralı vatan hizmeti olarak görülen bir kavramdır.
- İlk çağdan itibaren askerlik genel anlamda bir meslek olarak sürdürülmüş, savaş zamanında ise gönüllüler de orduya katılmıştır.
- Osmanlı'da Orhan Bey döneminde yaya ve müsellem adlı düzenli ordu, Murat döneminde kapıkulu ordusu bulunurken, savaş zamanında cihat kavramı kapsamında ücretli gönüllüler de gelmiştir.
- 01:46Askerlik Sistemlerinin Gelişimi
- Bazı devletler askerlik ihtiyaçlarını karşılamak için diğer ulusları para karşılığı kiraladı; örneğin Eyyubi Devleti Kıpçak kölelerden, Abbasiler Türk boylarından, Selçuklu ise Hristiyanlardan kiralık asker almıştır.
- Sömürgecilik döneminde Hollanda, İngiltere ve Fransa, farklı bölge sömürgelerindeki gençleri savaşçı olarak diğer bölgelerde kullanmıştır.
- Yurttaş askerliği, devlet için belirli bir süre bedelsiz veya sembolik ücrette askerlik yapmaktır ve temelleri 1789 Fransız Devrimi ile atılmıştır.
- 04:08Fransız İhtilali ve Yurttaş Askerliği
- Fransız İhtilali ile birlikte iç savaşlar başlamış, Avrupalı devletler Fransa'ya saldırmış ve milliyetçilik, demokrasi kavramları Prusya, İngiltere ve Habsburg Avusturyasını tehdit etmiştir.
- Fransız ekonomisi profesyonel orduyu beslemeye yetmeyeceğine göre, milliyetçilik akımıyla birlikte Fransız halkını vatan için hizmet etmeye çağırmışlardır.
- Napolyon sayesinde ilk defa çok büyük bir ordu kurulmuş ve piyade orduların önemini artırmıştır.
- 05:00Modern Savaş Teknolojisi ve Osmanlı'nın Durumu
- Gelişen silah teknolojisi ve cephedeki asker ihtiyacı ile birlikte sürekli insanları cephe sürmek gerekir, tüfekler yaygınlaşmış ve insanlar savaşta ölmüştür.
- Birinci Dünya Savaşı'nda dört yıllık bir savaşta 25 milyon insan ölmüştür çünkü uçaklar, tanklar ve makinalı tüfekler kullanılmıştır.
- Fransa'da ortaya çıkan yurttaş askerliği kavramı Fransa'yı Avrupa'nın efendisi'ne çevirmiş, Napolyon İspanya'dan Moskova'ya kadar ilerlemiş ve Avrupalı devletler de yurttaş askerliği kavramını benimsemeye başlamıştır.
- 06:22Osmanlı'nın Modernleşme Süreci
- 19. yüzyıla gelindiğinde Osmanlı Devleti askeri açıdan çok zor durumdaydı; ekonomisi çökmüş, teknolojik açıdan Batının gerisinde kalmıştı.
- 19. yüzyıldan itibaren Osmanlı ordusunun modernleşmesi kaçınılmaz bir hal almış ve önceki yıllara yapılan askeri statlara göre daha köklü yenilikler yapılması zorunlu hale gelmiştir.
- 18. yüzyıldan itibaren Mühendishane-i Ber, Hümayun, Bahri Hümayun ve Nizam-ı Cedid kavramlarıyla karşılaşılmıştır.
- 07:28Osmanlı'da Batılı Askeri Eğitim
- İlk batılı askeri statlar ve ıslahatlar 18. yüzyılın ortalarına doğru başlamıştır.
- Sürat topçuları sınıfı Humbaracı Ahmet Paşa tarafından kurulmuş, Topçu Ocağı'nda bir batılılaşma yaşanmıştır.
- Mühendishane-i Bahri Hümayun (deniz mühendishanesi) hem deniz subay hem de gemi yapacak mühendis yetiştirmek amacıyla kurulmuştur.
- Nizam-ı Cedid, III. Selim döneminde ilk batılı düzenli ordu olarak kurulmuştur.
- 08:52Osmanlı'da Batılılaşma Süreci
- 19. yüzyılda Nizam-ı Cedid'in yerine II. Mahmut tarafından Sekbanı Cedid adlı bir ordu kurulmuştur.
- Nizam-ı Cedid ordusu 1808'de yeniçerilerin isyanıyla kaldırılmış ve III. Selim de bu isyan sırasında öldürülmüştür.
- Alemdar Mustafa Paşa'nın yeniçeriler tarafından öldürülmesiyle Sekbanı Cedid ordusu kaldırılmış ve yerine 1826'da Eşkinci Ocağı kurulmuştur.
- 10:04Yeniçeri Ordusunun Kaldırılması
- Yeniçerilerin Eşkinci Ocağı'na da tepki göstermesiyle 1826'da "Hayrı Yola Bak" olarak bilinen yeniçeri ocağı kaldırılmıştır.
- Yeniçeri ordusu kaldırıldıktan sonra yerine "Asakir-i Mansure-i Muhammediye" (Muhammed'in zafer kazanmış ordusu) adı verilen yeni bir ordu kurulmuştur.
- Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılmasıyla birlikte mehter yasaklanmıştır ve yerine İtalyan Kuze ve Deniz Eti tarafından kurulan Mızıka-i Hümayun adlı ilk batılı ballı kurulmuştur.
- 12:14Tanzimat Fermanı ve Askerlik
- Tanzimat Fermanı ile askerlik her erkek vatandaş için vatan ismet haline getirilmiştir.
- İlk olarak deniz kuvvetleri için askerlik zorunlu kılınmış, daha sonra kura kanlı uygulanmıştır.
- Bedeli nakdi uygulaması ile askerlik yapmamanın karşılığında devlete bedel ödenmiş veya kendi yerine başkasını askere göndermek mümkün olmuştur.
- 13:53Sanayileşmenin Sosyal Etkileri
- 18-19. yüzyılda hızlı nüfus artışı yaşanmıştır; salgın hastalıkların önüne geçilmesi, ölüm oranlarının azalması ve ekonomik refahın gelişmesi nüfus artışı sağlamıştır.
- Sanayileşme ile birlikte nüfus artışı, devletin asker ve siyasi güç kazanmasını sağlamıştır.
- Nitelikli nüfus (eğitimli genç nüfus) kalkınma için gereken iş gücü sağlamıştır.
- 15:42Nüfus Artışının Avantajları
- Nüfus artışı askeri, siyasi ve ekonomik alanda mevcut nüfusu kullanmayı sağlamıştır.
- Yeni ele geçirilen ülkelerde hem siyasi hem ekonomik hakimiyet kurulmasını sağlamıştır.
- Nüfus artışı savaş gücü insan sayısını orantılı bir şekilde artırmıştır.
- 17:54Demografik Politika ve Haberleşme
- Demografik politika, sağlıklı fertlerin sağlam asker ve işçi potansiyel olarak görülmesidir.
- 1847'de başlamış olan telgraf, Osmanlı Devleti'nin Abdülmecid döneminde Samuel Morse tarafından icat edilmiş ve devlet olarak ilk kullanan Osmanlı Devleti olmuştur.
- Kırım Savaşı sırasında faydası görülen telgraf, İstanbul ve Belgrad arasında hatlar döşenmiş ve Romanya'daki bölgeye kadar yayılmıştır.
- 19:06Osmanlı'da Demiryolu ve Telgraf Sistemi
- Osmanlı'da ilk demiryolu Mısır'da 1850'lerde inşa edilmiş, ancak Anadolu'daki ilk demiryolu hattı İzmir-Aydın hattıdır ve 1856-1866 yılları arasında inşa edilmiştir.
- Adana-Mersin demiryolu İngilizler tarafından, Viyana-Istanbul demiryolu Almanlar tarafından, İstanbul-Bağdat demiryolu Almanlar tarafından, Hicazi'ye demiryolu ise bugünkü Arabistan'a, Medine-Mekke'ye kadar giden hatta Yemen'e kadar uzatılacak olan demiryolu hattı inşa edilecektir.
- Telgraf ve demiryolu hatları merkezi otoriteyi güçlendirir; bir devlet ülkesinin en ücra noktasına kadar ne olup bittiğini ne kadar hızlı öğrenebiliyorsa ve oraya ne kadar hızlı asker gönderebiliyor veya müdahale edebiliyorsa o kadar oralara egemendir.
- 21:49Modern Savaş Teknolojisi ve Osmanlı'nın Durumu
- Sanayi devrimi sonrası Batı'da üstün silahlar, buharlı gemiler yapılmışken Osmanlı Devleti bu teknolojiden geride kalmış ve Batı'dan silah ithalatı yapmıştır.
- İthalat yoluyla silah almak ekonomik fatura oluşturur ve düzenli olarak karşılanamaz, bu nedenle milli silah sanayi çok önemlidir.
- Savaş stratejisinde önemli olan aynı anda farklı bölgelerdeki top tüfeklerin, donanmanın aynı anda eş zamanlı bir şekilde düşmana karşı ateş ettirilebilmesidir.
- 23:50Osmanlı'da Eğitim Yenileşmesi
- Osmanlı Devleti savaşları kaybediyor, Batıdan silah alıyor, ancak silahları kullanacak teknik personel yetersiz ve subayların Batıdaki fikir sistemine sahip olması nedeniyle eğitim batılılaştırmak gerekiyordu.
- Batılılaşma hızlandırmak, batılı bir aydın sınıf oluşturmak, batılı bürokratik memur tabakası oluşturmak ve ülkenin gelişmesini sağlamak için eğitim sistemi dönüştürülmüştür.
- Osmanlı Devleti'nin yenileşme metotları: Avrupa'dan teknik uzmanlar getirmek, iki batılı eğitim veren okul açmak, 19. yüzyılda sivil okullar açmak ve Avrupa'ya öğrenciler göndermek olmuştur.
- 25:1819. Yüzyılda Eğitimdeki Politik Anlayışlar
- Osmanlı ideolojisinde eğitimi tabana Osmanlıcılık üzerinden halkı kendine bağlı tutmak amaçlanmıştır; herkes Osmanlı olarak, devlet için var olarak eğitilmiştir.
- 19. yüzyılda eğitimdeki politik anlayışlar: Ortak dil Türkçe olarak belirlenmiş, herkes kendi dilini öğrenebilir.
- Sultan Abdülhamid'in politikası ümmetçiliktir, İttihat Terakki ise milliyetçilik üzerinden, özellikle Türk milliyetçiliği üzerinden eğitim politikasını sürdürmeye çalışmıştır.
- 27:30İkinci Mahmut Döneminde Eğitim Yenileşmesi
- İkinci Mahmut döneminde batılılaşmayı hızlandırmak için Tercüman Adaları açılmış, Avrupa'ya ilk defa öğrenciler gönderilmiş ve medreselerin yanında batılı eğitim veren okullar açılmıştır.
- Batılı eğitim veren okullar ve klasik eğitim veren okullar yan yana faaliyet göstermiş, bu Osmanlı Devleti'nde kültürel çatışmaya neden olmuştur.
- İlköğretim önce İstanbul'da daha sonra ülkede zorunlu hale getirilmiş, rüştiyeler (ortaokullar), idadi (liseler) açılmış ve ikinci Mahmut döneminde batılı sivil okullar açılmıştır.
- 28:22Osmanlı'da Yabancı Okullar
- Osmanlı'da ilk adımlık okul Ermeni okuludur ve 1790'da Kumkapı'da açılmıştır.
- Islahat Fermanı ile yabancı ülkelere okul açma izni verilmiş, kısa sürede Amerika, İngiltere, Fransa ve İtalya gibi devletler Türkiye'ye ulaşmıştır.
- 20. yüzyılın başına gelindiğinde Osmanlı'da sadece Amerika Birleşik Devletleri tarafından açılmış 509 okul ve toplam 2000'in üzerinde yabancı okul bulunmaktaydı.
- 29:01Yabancı Okulların Açılma Nedenleri
- Yabancı okulların açılmasının temelinde azınlıklar arasında kendi mezheplerini yayma ve içlerine karışma amaçları vardı.
- Amerika gibi ülkeler, kendi dil ve kültürlerini yayarak Amerikan malını Türkiye'de daha kolay satabilmek için okul açmıştır.
- Her okulun yanında mutlaka bir kilise, birevi veya yetimhane yapılmış, böylece yetim çocukları toplayıp okula götürme imkanı sağlanmıştır.
- 30:41İkinci Abdülhamit Döneminde Eğitim Yenilikleri
- İkinci Abdülhamit döneminde sosyal hizmetli eğitimi önemsenmiş, kız öğretmen okulları, erkek öğretmen okulları, tıbbiyeler ve mülkiyeler açılmıştır.
- Galatasaray Lisesi gibi lise-universite arası okullar (bugün meslek yüksek okulları olarak adlandırılan) kurulmuştur.
- Darülfunun (Osmanlı'daki ilk modern üniversite) 1933'te İstanbul Üniversitesi'ne dönüşmüş, Mimar Sinan Üniversitesi ise Osmanlı Hamdi Bey tarafından kurulmuştur.
- 32:04Sağlık ve Sosyal Hizmetler
- Sultan Abdülhamit döneminde hastaneler açılmış, Haydarpaşa'daki Mekteb-i Tıbbi Şahane (şimdi Sultan Abdülhamid Hastanesi) gibi kurumlar kurulmuştur.
- Darülaceze sosyal yardımlaşma kuruluşu olarak yaşlılara hizmet etmiştir.
- Hilal Ahmer Cemiyeti, bir grup gönüllü idealist doktor tarafından kurulmuş, daha sonra devletin desteğiyle Osmanlı Hilal Ahmer Cemiyeti adını almış ve günümüzdeki Kızılay'a dönüşmüştür.
- 32:52Emeklilik Sistemi
- Osmanlı'da önce özel sektöre dayalı emeklilik sistemi vardı.
- Osmanlı'daki ilk resmi emeklilik sistemi 1921'de, Osmanlı yıkılmak üzere olduğu dönemde "Amel Birliği" olarak kurulmuştur.
- Günümüzde SSK'nın Osmanlı'daki karşılığı önce Tekavüt, sonra Amel Birliği olarak görülmektedir.
- 33:3519. Yüzyılda Osmanlı'da Yenilikler
- 19. yüzyılda Osmanlı toplumsal yaşamında görülen yenilikler arasında ilköğretimi zorunlu hale getirme, okuma yazmanın oranını yükseltme ve kılık kıyafet ve eğitimde ikiliye son verme bulunmaktadır.
- 19. yüzyılda Osmanlı'da eğitim, hukuk ve sosyal alanlarda batılı ve geleneksel olmak üzere iki yapılı ortaya çıkmıştır.
- Bu ikili eğitim sistemi kültür çatışması, farklı düşüncelerin gelişmesi, toplumsal ayrılıklar ve yönetimde sorunlara neden olmuştur.