Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir kimya öğretmeninin 11. sınıf öğrencilerine yönelik hazırladığı kapsamlı bir ders anlatımıdır. Öğretmen, AYT Kimya konu anlatımı kitabından yararlanarak ders vermektedir.
- Video, modern atom teorisi ile başlayıp, orbitaller, kuantum sayıları, elektron dağılımı kuralları, periyodik sistem özellikleri ve grup özellikleri gibi konuları sırasıyla ele almaktadır. İçerik, sınavlarda çıkabilecek soru tiplerini içermekte ve her konu için örnek sorular çözülmektedir.
- Videoda ayrıca elektron diziliminde kullanılan Aufbau, Hunt ve Pauli kuralları, iyonların elektron dağılımı, periyodik tabloda atom yarıçapı, iyonlaşma enerjisi, elektron ilgisi ve elektronegatiflik gibi özelliklerin değişimi, metalik-ametalik aktiflik ve oksitlerin özellikleri gibi detaylı bilgiler sunulmaktadır. Son bölümde ise element grupları ve yükseltgenme basamağı hesaplamaları örneklerle açıklanmaktadır.
- 11. Sınıf Kimya Yazılı Hazırlığı
- 11. sınıf yazılıda modern atom teorisinden yoğun soru gelecek, az miktarda gaz kanunları kısmından da soru çıkabilir.
- AYT kimya konu anlatımı kitabından modern atom teorisi ünitesi tekrar edilecek.
- Kitap hem AYT hem de 11. sınıf öğrencileri için faydalı olacak ve hem AYT hem de 11. sınıf kampı için kullanılabilir.
- 01:24Modern Atom Teorisi ve Bor Atom Modeli
- Modern atom teorisi, bor atom modelinin sınırlılıkları nedeniyle başlamıştır.
- Bor atom modeli tek elektronlu atomları iyi açıklarken, çok elektronlu atomları açıklayamadığı için yeni bir model ihtiyacı hissedilmiştir.
- Bor atom modelinde elektronlar dairesel yörüngelerde dolaşırken, modern atom modelinde elektronun yeri tam olarak bilinemez, bulunma ihtimalinin yüksek olduğu yerlerden bahsedilir.
- 02:19Modern Atom Teorisinin Temel Kavramları
- Yörünge, elektronun izlediği yoldur; orbital ise elektronun bulunma ihtimalinin yüksek olduğu yerdir.
- Yörünge dairesel şekildedir, orbital ise labut, dört yapraklı, yonca veya küre şeklinde olabilir.
- Her yörünge belirli bir enerji düzeyinde temsil edilirken, her enerji düzeyinde farklı orbitaller bulunur; her yörüngenin belirli sayıda elektronu vardır ama her orbital sadece iki elektron alabilmektedir.
- 03:05Kuantum Sayıları
- Kuantum sayıları baş kuantum sayısı, açısal momentum kuantum sayısı, manyetik kuantum sayısı ve spin kuantum sayısı olmak üzere dörttür.
- Baş kuantum sayısı (n), orbitalin hangi enerji seviyesinde bulunduğunu gösterir ve sıfırdan farklı tam sayılar (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7) değerlerinde olabilir.
- Açısal momentum kuantum sayısı (l), orbitalin türünü belirtmek için kullanılır ve 0, 1, 2, 3 değerlerini alabilir; l=0, s orbitalini; l=1, p orbitalini; l=2, d orbitalini; l=3, f orbitalini ifade eder.
- 05:40Manyetik Kuantum Sayısı ve Spin Kuantum Sayısı
- Manyetik kuantum sayısı (ml), orbitalin kaç tane olduğunu ifade eder; s orbitali 1 tane, p orbitali 3 tane, d orbitali 5 tane, f orbitali 7 tane vardır.
- ml değeri l değerinin eksilisi, artılısı ve arada kalan dahil sayılardır; örneğin l=2 olduğunda ml değeri -2, -1, 0, 1, 2 olabilir.
- Spin kuantum sayısı elektronun dönüş yönünü gösterir; saat yönünde döndüğünde +1/2, saat yönünün tersine döndüğünde -1/2 ifadesi kullanılır.
- 09:02Kuantum Sayıları ve Orbital Özellikleri
- Baş kuantum sayısı (n) üç olan bir orbital için açısal momentum kuantum sayısı (l) bir olabilir çünkü üçüncü katmanda l değeri en fazla iki olabilir.
- Manyetik kuantum sayısı (ml) artı iki olabilir çünkü d orbitali olsa eksi iki ile artı iki arasında farklı değerler alabilir.
- S orbitali küresel şekildedir, katman sayısı arttıkça büyümektedir ve enerjisi giderek artmaktadır.
- 10:05Orbital Türleri ve Özellikleri
- S orbitali bir tanedir ve en fazla iki elektron alabilir (1s², 2s², 3s² şeklinde).
- P orbitali birbirinin zıt yönelmiş iki tane lopçuktan oluşur, üç tanedir ve en fazla altı elektron alabilir (1p⁶, 2p⁶ şeklinde).
- D orbitali beş tanedir, l değeri iki'dir ve en fazla on elektron alabilir (1d¹⁰, 2d¹⁰ şeklinde).
- 13:21F Orbitali ve Orbital Enerjileri
- F orbitali sekizli bir yapıya sahiptir, l değeri üç'tür ve en fazla on dört elektron alabilir.
- Aynı orbitalin içindeki elektronlar birbirine eşittir, ancak farklı orbitallerin enerjileri eşit değildir.
- Orbital enerjileri n+l değerine göre belirlenir; n+l değeri büyükse enerjisi büyük, eşitse n sayısı büyük olanın enerjisi büyüktür.
- 16:35Orbital Enerji Sıralaması
- Orbital enerji sıralaması için s, p, d, f şeklinde devam eden bir sıralama kullanılabilir.
- S orbitalleri birinci katmandan itibaren her katmanda bulunurken, p orbitalleri ikinci katmandan, d orbitalleri üçüncü katmandan, f orbitalleri dördüncü katmandan başlar.
- Orbital enerjileri karşılaştırılırken n+l değerine bakılır, eşitse n sayısı büyük olanın enerjisi büyüktür.
- 18:10Elektronların Orbitallere Yerleştirilmesi Kuralları
- Aufba kuralı, elektronların önce düşük enerjili orbitallere sonra yüksek enerjili orbitallere yerleşmesini belirtir.
- Hunt kuralı, bir orbital dolarken önce birer tane elektronun yerleşmesini, sonra diğerlerinin aynı yönde dolmasını gerektirir.
- Pauli ilkesi, bir atomdaki iki elektronun dört kuantum sayısının asla aynı olamayacağını, yani bir orbitale iki elektronun aynı yönde yerleşemeyeceğini belirtir.
- 20:29Elektron Dağılımının Örnekleri
- Elektron dağılımı verilenlerin orbital şeması yazılırken, Hunt kuralına uygun olarak önce birer tane elektron yerleştirilir, sonra enerjileri eşit olduğu için istenilen orbital seçilir.
- Aufba kuralına ters durumlar da olabilir, örneğin s orbitalini doldurmadan d orbitaline geçiş yapılabilir.
- Elektron enerjileri, proton sayısına bağlı olarak değişir; daha fazla proton çeken orbitaldeki elektronların enerjisi daha yüksektir.
- 21:51İyonların Elektron Dağılımı
- İyonların elektron dağılımında elektron önce en dış katmandan kopar, eğer en dış katmanda birden fazla orbital varsa o zaman yüksek enerjiliden kopar.
- Titanyum (22) örneğinde, elektron önce 4s² ve 3d² katmanlarından kopar, sonra 3s² katmanından kopar.
- Demir (26) örneğinde, elektron önce 4s² katmanından, sonra 3d² katmanından kopar.
- 25:34Değerlik Elektron ve Orbital
- Atomun en yüksek enerji düzeyindeki orbitallere değerlik orbitalleri denir ve bu orbitallerdeki elektron sayısı değerlik elektron sayısıdır.
- S ile biten atomlarda değerlik orbital s orbitalidir, p ile biten atomlarda değerlik orbital s ve p orbitalleridir.
- D ile biten atomlarda değerlik orbital s ve d orbitalleridir.
- 27:06Küresel Simetri
- Küresel simetri, son orbitalin s², p⁶, d¹⁰ veya f¹⁴ şeklinde tam dolu veya yarı dolu olmasıdır.
- Küresel simetri atoma kısmi bir kararlılık katmaktadır ve kendisinden bir sonraki gruba göre daha kararlı olabilmektedir.
- Bakır (29) ve krom (24) gibi elementlerde, atomlar kendilerini kararlı hale getirmek için elektron geçişlerini yaparlar.
- 29:06Temel ve Uyarılmış Durumlar
- S ve d arasında elektron geçişinde temel hal oluşur, s ile p arasında olursa uyarılma olur.
- Uyarılmış durumun enerjisi temel halden daha yüksektir.
- Küresel simetri için değerlik elektronlarının spin kuantum sayıları toplamı sıfıra eşit olmalıdır.
- 31:08Periyodik Tabloda Grup Belirleme
- Periyodik tabloda elementlerin grubu, son orbital grubuna bakılarak belirlenir.
- En büyük baş kuantum sayısı periyodu verir, örneğin 3s ile biten elementler üçüncü periyotta yer alır.
- S ile biten elementler A grubu, p ile biten elementler A grubu, d ile biten elementler B grubu olarak adlandırılır.
- 31:37A Grubu Belirleme Kuralları
- S1 ile biten elementler 1A grubu, s2 ile biten elementler 8A grubu (soygaz) olarak adlandırılır.
- P1 ile biten elementler 3A grubu, p2 ile biten elementler 4A grubu, p3 ile biten elementler 5A grubu olarak adlandırılır.
- P ile biten elementlerde, s ve p orbitallerinin üsleri toplanarak değerlik elektron sayısı bulunur.
- 32:08B Grubu Belirleme Kuralları
- D ile biten elementler B grubu olarak adlandırılır.
- D1 ile biten elementler 3B grubu, d2 ile biten elementler 4B grubu, d3 ile biten elementler 5B grubu olarak adlandırılır.
- D ile biten elementlerde, s ve d orbitallerinin üsleri toplanarak değerlik elektron sayısı bulunur.
- 32:40Periyodik Tabloda Grup Sayıları
- Üsler toplamı 11 olan elementler 1B grubu, 12 olan elementler 2B grubu olarak adlandırılır.
- B grupları nedeniyle 3A grubuna 13. grup, 4A grubuna 14. grup denir.
- Periyodik tabloda B grupları nedeniyle grup numaraları 13, 14, 15, 16, 17 şeklinde devam eder.
- 34:51Örnek Problemler
- Nötr X elementinin nötron sayısı elektron sayısından bir fazla olduğunda, proton sayısı 15 olarak bulunur.
- X elementinin elektron dizilimi 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p³ olduğunda, üçüncü periyot 5A grubu olarak belirlenir.
- Skandiyum (21) elementinin elektron dizilimi 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 4s² 3d¹ olduğunda, dördüncü periyot 3B grubu olarak belirlenir.
- 36:23Periyodik Özellikler ve Yarıçaplar
- Periyodik özellikler arasında çap, iyonlaşma enerjisi, elektronegatiflik, metalik aktiflik, ametalik aktiflik ve oksidin özellikleri bulunmaktadır.
- Yarıçaplar üç türlüdür: kovalent yarıçap, van der Waals yarıçapı ve iyonik yarıçap.
- Kovalent yarıçap, kovalent bağlı bileşiklerde iki atomun çekirdekle arasındaki mesafedir, van der Waals yarıçapı ise apolar moleküllerde birbirine temas eden noktalar arasındaki mesafedir ve aynı molekül için kovalent yarıçaptan büyüktür.
- 38:00İyonik Yarıçap ve Çap Karşılaştırması
- İyonik yarıçap, iyonların yarıçapıdır; bir atom elektron verdiğinde çapı küçülür, elektron alıyorsa çapı büyür.
- Nötr atomlarda çap karşılaştırması yapılırken önce katman sayısına bakılır; katman sayısı büyük olanın çapı büyüktür.
- Aynı katmanda proton sayısı büyük olanın çapı daha küçük olur çünkü proton sayısı arttıkça elektron başına düşen çekim kuvveti artar.
- 41:29İyonlaşma Enerjisi
- İyonlaşma enerjisi, gaz halindeki nötr bir atomdan bir elektron koparmak için verilmesi gereken enerjidir.
- Bir atomdan elektron kopardıkça elektron başına düşen çekim gücü artar ve bir sonraki elektronu koparmak için daha fazla enerjiye ihtiyaç duyulur.
- Aynı periyotta grup numarası büyük olanın iyonlaşma enerjisi genellikle büyüktür, aynı gruptaysa çapı küçük olanın iyonlaşma enerjisi daha büyüktür.
- 44:41Atom Yarıçapı ve İyonlaşma Enerjileri
- Atom yarıçapı en büyük olan K'dir çünkü dört. periyotta ve bir A grubunda hem bir A'ya doğru hem aşağıya doğru.
- İyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki: yedi A grubu üç A'dan büyüktü, üç A da bir A'dan büyüktü.
- İyonlaşma enerjisindeki artış minimum 3,5-4 kat veya daha fazla ise grup numarasını verir.
- 45:36İyonlaşma Enerjileri Tablosu
- Bir elektron verdikten sonra değerlik elektronlarını vermiş demektir, iki elektrondan sonra değerlik elektronlarının tamamını verdiğini anlıyoruz.
- Üç elektron verdikten sonra soygaza benzediğine göre üç A grubu elementidir.
- Berilyumun dört tane elektron olduğu için dört tane iyonlaşma enerjisi değeri vardır, borun ise beş tane elektronu olduğu için beş tane iyonlaşma enerjisi vardır.
- 47:05Küresel Simetri ve İyonlaşma Enerjileri
- Küresel simetri olmasaydı iyonlaşma enerjileri sıralaması bir A, iki A, üç A şeklinde olurdu.
- Küresel simetri olduğu için iki A üç A'dan büyük, üç aşağı indi beş yukarı çıktı.
- Gerçek sıralama bir A, üç A, iki A, dört A, altı A, beş A, yedi A, sekiz A şeklinde olur.
- 48:45Elektron İlgi ve Elektronegatiflik
- Elektron ilgisi, gaz halindeki bir atomun elektron alması sonucunda gerçekleşen enerji değişimidir.
- Elektron ilgisinde iki A ve sekiz A'nın değeri pozitiftir, genel olarak diğerleri negatiftir.
- Periyodik tabloda yedi A'ya doğru gittikçe elektron ilgisi artar, elektronegatiflik de yedi A'ya doğru ve yukarı doğru artar.
- 50:51Metalik ve Ametalik Özellikler
- Metalik özellik ya da metalik aktiflik elektron verme isteğidir.
- Son katmanında değerlik elektron sayısı ne kadar küçük olursa o kadar kolay elektron verebilir.
- 51:09Periyodik Tabloda Aktiflik Özellikleri
- Periyodik tabloda bir A'ya doğru gittikçe metalik aktiflik artar çünkü çap büyük olduğunda elektron kolayca verilir.
- Ametalik aktiflik (elektronegatiflik) yedi A'ya doğru ve yukarıya doğru artar, metalik aktifliğin tam tersi yönlerde.
- Metalik aktiflik elektron alma isteğidir; son katmanında elektron sayısı fazlaysa ametalik aktiflik, azsa metalik aktiflik artar.
- 52:15Oksitlerin Özellikleri
- Metal artı oksijen bazik oksittir (amfter metaller hariç; amfter metaller: çinko, krom, kurşun, alüminyum, kalay ve berilyum).
- Oksidin bazik özelliği bir A grubuna doğru ve aşağıya doğru artar, asidik karakteri ise çapla ters orantılı olarak sağdan sola ve yukarıdan aşağıya doğru artar.
- Ametal artı oksijen asidik oksittir (oksijen sayısının fazla olması gerekiyor), nötr oksit ise ametalin az oksijenli halidir ve suyla, asitle, bazda tepkimeye girmez.
- 54:18Grupların Özellikleri
- Bir A grubu (alkali metaller) s1 ile bitmektedir, hidrojen hariç metallerdir ve bileşiklerinde artı bir değerli kalırlar.
- İki A grubu (toprak alkali metaller) s2 ile bitmektedir, bileşiklerinde sadece artı iki değerlik alırlar ve metalik aktifliği bir A'dan daha düşüktür.
- Üç A grubu (toprak metalleri) p1 ile bitmektedir, bileşiklerinde artı üç yüklü iyon oluştururlar ve bor yarı metaldir.
- 56:45Diğer Grupların Özellikleri
- Dört A grubu (karbon grubu) karbon metaldir, silisyum ve germanyum yarı metaldir, bileşiklerinde karbon eksi dört ile artı dört arasında değişken yükseltgenme basamağına sahiptir.
- Beş A grubu (azot grubu) p3 ile bitmektedir, azot ve fosfor metal, arsenik ve antimon yarı metaldir, bileşiklerinde eksi üç ile artı beş arasında farklı yükseltgenme basamakları alabilmektedirler.
- Altı A grubu (kalkojenler/oksijen grubu) ametaldir, bileşiklerinde eksi iki ile artı altı arasında farklı yükseltgenme basamakları alabilmektedirler.
- 57:58Halojenler ve Soygazlar
- Yedi A grubu (halojenler) asit yapabilenlerdir, hidrojenli bileşikleri asittir, değerlik elektron sayıları yedi p5 ile bitmektedir.
- Halojenler en aktif ametallerdir, elektron ilgisi en büyük olan klor, elektronegatifliği en büyük olan flordur.
- Sekiz A grubu (soygazlar) p6 ile bitmektedir, sadece helyum s2 ile bitmektedir, hepsi gazdır ve reaksiyon verme istekleri yoktur.
- 58:56Element Grupları ve Özellikleri
- Aynı periyotta en büyük olan gruplar sekiz A grubu olan soygazlardır.
- D blok elementlerine geçiş elementleri denir ve bileşiklerinde birden fazla pozitif değerlik alabilmektedirler.
- F grubu iç elementidir ve bunlara lantanitt (altıncı periyot) ve aktinitler (yedinci periyot) denir, genellikle radyoaktif olmaktadırlar.
- 59:40Yükseltgenme Basamağı Hesaplama
- Yükseltgenme basamağı hesaplamak için kimyasal türler arası etkileşimlerdeki köklerin değerlerini bilmek gerekir.
- Oksijenin eksi iki, iki A grubundakilerin artı iki, bir A grubundakilerin artı bir değerlerini bilmek önemlidir.
- Yükseltgenme basamağı hesaplanırken, yük varsa iki eşitlenir, yük yoksa sıfıra eşitlenir.
- 1:00:05Örnek Hesaplamalar
- Demir örneğinde oksijen eksi iki olduğundan, demirin bir tanesi artı üç yükseltgenme basamağına sahiptir.
- Hidrojen ametalle birleştiğinde artı bir değer alır, ametal ile birleşmediğinde eksi bir değer alabilir.
- Siyanür (CN⁻) örneğinde azot beş A grubu, karbon dört A grubu olduğundan, azot eksi üç değer alır ve karbon artı iki değer alır.
- 1:02:46Dersin Kapanışı
- Konu bir derse sığdırılarak hızlı bir şekilde genel tekrar yapılmıştır.
- Sınavlarda gazlarla ilgili yasalar kısmından soru gelebilir.
- Daha detaylı bilgi için kanalda bulunan AYT kampı izlenebilir.