Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu belgesel, 27 Mart 1977'de Kanarya Adaları'ndaki Tenerife'de gerçekleşen ve havacılık tarihinin en büyük kazası olarak bilinen olayı anlatıyor. John Jackson, Johnny, Kaptan Van Zant, Ozan gibi kazada kurtulan ve hayatını kaybeden kişilerin anıları ile kaza müfettişleri Haymi Beyler ve Franz Erhart gibi uzmanların görüşleri yer alıyor.
- Belgesel, Los Rodeos havaalanında bomba ihbarı üzerine uçakların Tenerife'ye yönlendirilmesiyle başlayıp, sis nedeniyle kontrol sorunları yaşanan havaalanında KLM 747 uçağının Pan Am 747'ye çarpması sonucu 583 kişinin hayatını kaybettiği felaketi kronolojik olarak anlatıyor. Kazanın nedenleri, kontrol kulesi kayıtları, kara kutu kayıtları ve havaalanı planı gibi kanıtlar analiz edilerek, gelişmiş bilgisayar simülasyon programları kullanılarak olayın an ve an izlenmesi sağlanıyor.
- Belgeselde ayrıca kazazedelerin yaşadığı kabuslar, tedavi süreçleri ve sonrasında hayatlarını nasıl sürdürdükleri anlatılıyor. Kazadan sonra Tenerife'deki havaalanının durumu, yeni radar sisteminin yerleştirilmesi ve turizmdeki artış nedeniyle yaşanan uçuş sorunları hakkında bilgiler de veriliyor.
- Kanarya Adaları'ndaki Uçak Kazası
- Afrika kıyısı açıklarındaki güzel bir ada tatilciler için bir düş gibidir.
- Havaalanındaki bir bomba nedeniyle iki uçak minik bir piste inmek zorunda kaldı.
- Sadece sekiz dakikada gelmiş geçmiş en büyük uçak kazasında beşyüzseksenüç kişi can verdi.
- 00:49Los Rodeos Havaalanı'na Yön Değiştirme
- 27 Mart 1977 Pazar günü, Los Rodeos Havaalanı'nda ağır trafiğe alışkın olmayan bir havaalanı vardı.
- Los Angeles'tan kalkan Pan Am 747 uçağı, Giren Kanarya Adası'na bomba ihbarı nedeniyle Los Rodeos Havaalanı'na inmek zorunda kaldı.
- Aynı zamanda Kalke 4805 nolu KLM uçağı da bomba ihbarı nedeniyle yön değiştirdi.
- 03:39Havaalanının Durumu
- Tenerife Havaalanı küçüktü, bir iniş pisti vardı ve kontrol kulesi jumboler bir kenara, bu kadar çok trafiğe alışkın değildi.
- Pazar günüydü ve sadece iki memur görevliydi.
- Los Rodeos Havaalanı 1941'de açılmıştı, tesislerin kapasitesi çok sınırlıydı ve yerdeki uçakları denetleyecek radar sistemi yoktu.
- 05:41Uçakların Bekleme Süreci
- Kalkış bekleme odası çok kalabalıktı ve Pan Am uçağındaki yolcuların uçaktan inmesine izin verilmedi.
- Saat 2:30'da Giren Kanarya Adası'nda polis bombayı bulmuştu.
- Kalke uçağının yakıt ikmali yapması ve açıklama yapmayan İspanyol yetkililerin uçakları iki saat daha beklemeye zorlaması nedeniyle gecikme devam etti.
- 06:59Kalkış Hazırlıkları
- Saat 4:56'da Kalke uçağının en kıdemli pilotu Kaptan Jacob van Zant hareket izni istedi ve iki dakika sonra hava kontrol kulesi uçağı gerekli izni verdi.
- Pan Am uçağındaki Jack, havanın değiştiğini fark etti çünkü sis bastırıyordu.
- Kalke uçağı piste çıktı ve hava kontrol kulesi, 248 yolcu ve mürettebatı olan uçaktan pistin sonuna gitmesini, 180 derece dönmesini ve kalkış için son izni beklemesini istedi.
- 09:25Çarpışma
- Saat 5:05'te Kalke uçağı yerini aldı ve 3,5 saatlik rötardan sonra Kaptan van Zant sonunda kalkışa hazır oldu.
- Pan Am uçağı hala Kalke uçağının yanında kalkışı bekliyordu ve pilot ve yardımcı pilot üçüncü çıkışı arıyorlardı.
- Saat 5:06
- Pan Am uçağı piste kendisinden 1400 metre uzakta olan Kalke jumbojekti piste ilerlerken, Pan Am uçağı aynı pisti hala bekliyordu.
- 10:32Çarpışma ve Sonrası
- Saat 5:06
- Kontrol kulesi Kalke uçağının beklemesini istedi ancak Kaptan van Zant piste ilerleyen uçağı gaz verdi.
- Saat 5:06:45
- Pan Am uçağında 394 yolcu ve mürettebat bulunuyordu ve tek şansları pistten olabildiğince çabuk çıkmaktı.
- Saat 5:06:50
- Pan Am kaptanı Graps motorlara tam gaz verdi ve Kalke uçağı saatte 290 kilometre hızla Pan Am uçağına çarptı.
- 11:59Kazanın Sonuçları
- Çarpışma sonrası bir patlama duyuldu ve havadaki her molekülün patladığını hissetti.
- Pan Am uçağı Kalke uçağına çarpıp üst katı ortadan ikiye biçmişti.
- Kontrol kulesindeki görevliler alarmı çalıştırdılar ve itfaiye görevlileri uçağı saran alevlerle boğuşurken görülüyor.
- 13:24Yolcuların Kurtuluşu
- Pan Am uçağı da alevler içindeydi ve yüzlerce yolcu hala uçaktaydı.
- Jack, diğer yolculara yardım etmeye koyuldu ve insanları kapılara doğru iteklemeye başladı.
- Jack ve bir başka yolcu bir delik bulup dışarıya çıktı ve kendilerini uçağın üzerinde ayakta dururken buluverdiler.
- 14:19Uçak Kazası Anıları
- Uçakta patlama sesleri duyuldu, metal parçalar dışarı fırladı ve bir hostes hayatını kaybetti.
- John ve meslektaşı uçağın tepesindeyken, uçak parçalanmaya başladı ve yere doğru hamle yaptılar.
- Jack uçaktan sırtüstü dışarı fırladı ve en son patlamadan sonra uçaktan geriye sadece kanatları kalmıştı.
- 15:34Kazanın Sonuçları
- Uçaktaki 396 kişiden sadece 61 kişi kurtulmuştu.
- John Jackson ve meslektaşı yaraları ve sıyrıklarla olayı atlattılar.
- KM 747'de herkes ve para uçağındaki yolcuların çoğu çarpışmada hayatını yitirdi, bu kaza havacılık tarihinin en kötü kazasıydı.
- 16:53Kazanın Boyutları
- Jumbo jetler dönemin en gelişmiş uçaklarıydı ve diğer ticari uçakların iki katı kadar yolcu taşıyordu.
- KM 747'nin yanık enkazı piste yan yana duruyordu ve her şey sekiz dakika sürmüştü.
- Gelişmiş bilgisayar simülasyon programıyla kameraların ulaşamadığı yerlere girecek ve felaketi an ve an izleyeceklerdi.
- 17:37Kaza Sonrası Müdahale
- İspanyollar hemen bir grup uzmanı çağırdılar ve kaza müfettişi Haymi Beyler Madrid'den Tenerife'ye uçtu.
- Kaza soruşturmalarında olabildiğince hızlı davranmak ve anında müdahale etmek önemlidir.
- Hollandalı ekipteki Franz Erhart gördüklerinden çok etkilenmişti ve bu kokunun kazada ölen ve yanan kazazedelerin cesetlerinden geldiğini anladı.
- 19:11Soruşturma Başlangıcı
- Müfettişlerin pek çok sorusu vardı: Pan Am uçağı neden hala pisteydi ve bir başka bomba mı vardı?
- İlk görev kara kutuları bulmaktı, bu kutular kokpitlerdeki konuşmaların yanı sıra teknik verileri de kaydetmişti.
- Müfettişler kara kutuları buldular ancak ağır hasar görmüştü ve kayıtlara ulaşmak haftalar sürebilirdi.
- 20:36Kontrol Kulesi Kayıtları
- Müfettişler kazadan önce olanları dikkatle dinlediler ve KM 747'nin neden piste çıktığını merak ettiler.
- Kazadan bir dakika yirmiüç saniye önce KM 747 pistin sonunda yüzseksen derecelik dönüşünü tamamlamıştı.
- Kontrol kulesi onay verdikten sonra KM 747 ikinci pilotu beklenmedik bir şey söylemişti: "Şu an kalkışa geçiyoruz."
- 22:09Pilotların Hataları
- Yirmisekiz saniye önce İspanyol kontrol kulesi de KM 747 pilotunun dedikleri karşısında şaşkınlığa uğramıştı.
- Kontrol kulesi "Kalkış için bekleyin, size bildireceğim" dedi ve bu sözler kulenin KM 747 uçağına verdiği son talimat oldu.
- Kaptan Van Zand'ın piste hızlanmaya başlamıştı ve kontrol kulesi kayıtlarından Hollandalı pilotun konuşmaları korkunç bir şekilde yanlış anladığı görülüyordu.
- 22:55Pilotların Deneyimleri
- Ozan Hollanda'nın en önemli pilotlarından biriydi ve KLM reklamlarında kullanılıyordu.
- Yirmiyedi yıldır pilotluk yapan Ozan onbirbinyediyüz saat uçmuştu.
- Bu kadar deneyimli bir pilotun böyle bir hata yapması inanılmazdı.
- 23:34Pan Am Uçağı Sorunu
- Kontrol kulesi kayıtları bir gerçeği daha açığa çıkarmıştı: Pan Am pilotları da komutları dinlememişlerdi.
- Kazadan dört dakika önce kontrol kulesi Pan Am uçağından üç çıkışı kullanıp piste dönmesini istedi.
- Müfettişler uçakların pistteki dördüncü çıkış yakınında KM'nin kalkmaya hazırlandığı noktada çarptığını biliyordu.
- 25:03Havaalanı Planı
- Müfettişler önce havaalanı planını incelediler: Los Rodes tek pisti ve yan tarafta taksi alanı olan küçük bir havaalanı.
- Taksi alanıyla pist arasında dört çıkış yolu var.
- Kaza gününde Tenerif kontrol kulesi görevlileri fazla uçakla ilgilenmişti çünkü giren Kanarya'daki havaalanı kapalı.
- 25:50Pan Am Uçağının Hatası
- Kazadan dört dakika kırkaltı saniye önce Pan Am uçağı KM'nin ardından piste çıktı.
- Pan Am mürettebatı C-3 nolu üç çıkış yolunu bulmak için küçük bir çizim kullanıyordu ama çıkışlar iyi işaretlenmemişti ve görüş mesafesi azalıyordu.
- Pan Am mürettebatı hangi çıkıştan dönmeleri gerektiğini tam olarak anlayamamış ve kararsız kalmıştı.
- 26:43Kontrol Kulesi Talimatları
- Kontrol kulesi'nin talimatları kayıtlarda açıkça yer alıyor: "Bir 736 numaralı uçağın üç kesişimden dönmesini mi istiyorsunuz? Üçüncü efendim."
- Pan Am uçağı C-3'ü geçmiş ve piste kalkışı hazırlanan KM uçağına doğru ilerlemeye devam etmişti.
- Amerikalı müfettişler bunun olanaksız olduğuna, pilotların da bunu fark ettiğine inanıyor.
- 27:50Pilotların Kararsızlığı
- Kontrol kulesi neden oradan dönmelerini istemişti? Çünkü kule 747'lere alışkın değildi, diğer uçaklar oradan kolaylıkla dönebilirlerdi.
- Amerikalı müfettişler kaptan Grab'ın üç çıkışı başka bir nedenden ötürü kaçırdığını biliyordu.
- Pan Am pilotunu telsizde duydukları şaşırtmıştı: "Bu kaleme 4805 kalkış hazırdır. Kontrol kulesi onayı bekliyoruz."
- 28:42Son Dakikalar
- Otuzbeş saniye kalın kaleme ikinci pilotu kontrol kulesi ile konuştuk: "Şu an kalkışa geçiyoruz."
- Pan Am uçağının hala piste ve biraz ileride olduğunu duymuş olmalıydılar.
- Filodaki en deneyimli pilot olan kaptan Van Zan motora gaz vermiş ve piste ilerlemeye başlamıştı.
- 29:41Tenerife Kazası Öncesi Durum
- Kontrol kulesi kayıtları, kaleme kokpitinde gerilimin arttığını ve kaptanın acele ettiğini gösteriyordu.
- Kaleme uçağı Tenerife'de üç buçuk saattir bekliyordu ve kaptan Van Zant, çalışmasına izin verilen süreyi açmak istemiyordu.
- Giren Kanaryadan Amsterdam'a üçyüz kişiyi götürmesi gerekiyordu, geç kalırsa uçak bekleyecekti ve KM uçaktaki herkesin gece konaklama ücretini ödemek zorunda kalacaktı.
- 30:35Pilotun Psikolojik Durumu
- Kaptanlar genellikle sorunların yerde olduğunu ve kalkınca sorunların biteceğini düşünürler, o zaman pilot kendi krallığındadır ve tüm kararları o verir.
- Amerikan Pilotları Derneği olaydaki psikolojik faktörleri inceledi ve Kaptan Van Zant'ın son altı yıl boyunca diğer pilotları eğitmekle uğraştığını belirtti.
- Kaptan Van Zant son altı yılda her ay ortalama yirmibir saat uçmuş, son iki hafta ise hiç uçuşa çıkmamıştı.
- 31:51Eğitim Sendromu ve Kalkış Hazırlığı
- Eğitim sendromu, pilotların gerçek dünya ile gerçek olmayan dünyayı birbirine karıştırabileceği bir durumdur.
- Simülatör kullanırken pilotlar belirli hareketleri yapmaya alışır ve kontrol kulesi onayı ve kalkış izni vermeden kalkışa hazır olabilirler.
- Kaptan Van Zant kalkışa çoktan hazırlanmıştı ve belli bir noktada tüm parametreler kalkış için uygun görünmüştü.
- 32:52Kazadan Önce Olanlar
- Eğitim sendromunun Vant üzerindeki etkisi kanıtlanamazdı, ancak bir sorun daha vardı.
- Kazadan onsekiz saniye önce Kaptan Van Zant motorlara tam gaz verdi ve diğer iki mürettebat kumandaya yardım ediyordu.
- Kontrol kulesi kayıtları, kaleme kaptanı Van Zantın izin almadan kalktığını gösteriyordu.
- 33:36Kara Kutu Kayıtlarının İncelenmesi
- Müfettişler, uçakların hasar gören kara kutulardaki kayıtlarını bekliyorlardı ve her iki uçakta da iki kara kutu vardı.
- Uçuş veri kayıt cihazı ve kokpit ses kayıt cihazı kokpitteki son otuz dakikayı kaydetmişti.
- İspanyol müfettiş Haymi Beyler kara kutuları Washington'a götürdü ve Ulusal Taşımacılık Güvenlik Kurulu özel laboratuvarında incelendi.
- 34:51Kara Kutu Kayıtlarının Sonuçları
- Müfettişler ancak iki uçağın kara kutu kayıtlarını kontrol kulesi'ndeki kayıtlarla karşılaştırdıklarında hikayeyi çözebileceklerdi.
- Önemli bir ipucuna ulaştılar: kontrol kulesi'ndeki kayıtlarda duyulan konuşmalar kaleme kokpitinde tam olarak duyulmuyordu.
- Kaptan Van Zantın tam ihtiyacı olduğu sırada tiz bir ses önemli mesajları bastırmıştı.
- 35:26İletişim Sisteminin Sorunları
- Smith, pek çok uçak kazasını incelemiş bir pilottur ve kontrol kulesi ile iletişim kurmanın uçakta önemli olduğunu belirtiyor.
- Los Rodes havaalanında 1977'de kullanılan iletişim sistemi halen tüm dünyada kullanılıyor ve uçaklar kontrol kuleleri ile çift yönlü VHF telsiz ile görüşüyor.
- Sistem sınırlı çünkü aynı frekansta sadece bir tek kişi konuşabilir, herkes sırasını beklemelidir.
- 36:47Kazanın Nedeni
- Birden fazla kişi aynı anda aynı frekansta konuşursa sorunlar yaşanabilir ve heterodin sinyal duyulur.
- Açık frekansta heterodin sinyali duyulduğunda bin olayın dokuzyüzdoksandokuz'u zararsız bir durumdan ibarettir, ancak Tenerifteki kaza binde bir olasılığın ta kendisiydi.
- Kazadan altmışyedi saniye önce Kaptan Van Zant pistin sonunda zorlukla yüzseksen derece döne bilmişti ve uçuş kayıtları tam gaz gittiklerini doğruluyor.
- 37:33Kalkış Sürecindeki Karışıklık
- Kokpit ses kayıtlarında ikinci pilot endişeliydi ve "bir dakika kontrol kulesi izin vermedi" diyordu.
- Kaptan Van Zant'ın yanıtı çok açıktı: "evet, biliyorum izin iste kazaya kırkdört saniye kalan kaleme ikinci pilotu kontrol kulesi'ne kule onayını tekrarlarken kayıtlarda Van Zantın hızlanmaya başladı anlaşılmıştı."
- İkinci pilotun konuşmasını beklememişti ve "otuz yedi saniye gidiyoruz ancak param pilotu hala piste duruyordu" diyordu.
- 38:14Kontrol Kulesi'nin Uyarıları
- Kule kayıtlarında kontrol kulesi kaleme pilotuna kalkış izni için beklemesini söylüyordu.
- İki konuşmadan herhangi birini duysa mutlaka dururdu ama aynı anda konuştukları için sadece cızırtıyla dolu sesler duymuş olmalı.
- Yirmisekiz saniye sonra kaleme uçağı Pan AM uçağına çarptı ve Hollandalı müfettiş bu sayede Ozan'ın suçlu olmadığını kanıtlaya bilmişti.
- 39:44Son Uyarılar
- Soruşturmada çok önemli bir an yaşandı: KM pilotu bu mesajları duymuş olsaydı mutlaka kalkış yapmaktan vazgeçerdi.
- Kazadan otuz saniye önce konuşmalar birbirine karışmıştı ama daha sonra bile kokpit kayıtlarına göre Van Zatın bir kez daha uyarılmıştı.
- Çarpışmadan yirmidört saniye önce İspanyol kontrol kulesi Pan AM'a son kez seslenip durumunu sormuştu.
- 41:28Kazanın Nedenleri ve Önlenmesi
- Son incelemeler kaderin yardım etmediğini göstermişti: Kaptan Vant izin almadan kalkışa geçmiş ve kaleme uçağı ile aynı pistteki Pan uçağına çarpmıştı.
- Müfettişler felaketin yine de engellenebileceğini fark ettiler: KM uçağı Pan AM'ın üzerinden geçmeye çalışmıştı ve uçağın burnu ve ön tekerlekleri Pan'ı sıyırmıştı.
- KLM uçağının yeniden yakıt alması da bir faktör sayılır, uçak ağırlaşınca havalanma süresi de artmıştı.
- 43:02Gelecekteki Çözümler
- Pilot ve havacılık yazarı Patrick Smith, yeni teknoloji ile VHF radyo sinyallerine gerek kalmayacağına ve gelecekte kazaların önlenebileceğine inanıyor.
- Üst üste konuşmalar engellenebilir, hava taşıtlarındaki iletişim sistemlerine takılacak bir engelleme cihazıyla aynı anda konuşmalara mani olunabilir.
- Uçak mühendisleri bu tür engelleyici sistemleri onüç bin dolara yerleştirebiliyorlar, oysa yeni bir uçağın fiyatı bazen ikiyüz milyon dolara kadar çıkabiliyor.
- 44:35Tenerifteki Kazazedelerin Yaşadıkları
- Tenerifteki kazazedeler için kabus aylar boyunca sürdü ve her şeyden korkmaya başladılar.
- Kazazedeler arabaya binmek istemedi, kocalarının yanından ayrılmasını istemedi ve neredeyse daima perdeleri çekip evlerinde oturmak istediler.
- Tedavi gören Doğan, üç ay sonra uçaktaki işine geri döndü ve hala uçuş hostesi olarak otuzdört yıldır uçuyor, altı ya da sekiz yıl daha işini yapmayı düşünüyor.
- 45:21Jack ve Davut'un Kazazedelik Hikayesi
- San Diego'ya dönen Jack'in öyküsü haber olmuştu ve Jack ile Davut, Pana 747 kazasında birçok insanın hayatını kurtardı.
- Jack, olaydan sonra ilk sene her gece ya da çoğu geceler rüyalarında kazayı gördü.
- Başkan Jimmy Carter, devlet adına Jack'e kazada yaptıklarından ötürü bir teşekkür mektubu yazmış.
- 46:06Tenerifteki Havaalanı Durumu
- Teneriftin güneyindeki yeni havaalanı adaya gelenlerin çoğunu karşılıyor ve deniz seviyesinde yapılan havaalanına nadiren sis geliyor.
- Tenerifteki eski havaalanı hala açık ve yetkililer yeni bir yer radar sistemi yerleştirmişler.
- Kazadan sonra pist adalararası yerel uçuşlarda kullanılmaya başlanmış, ancak turizmdeki artış nedeniyle sis anında pek çok uçağın inip kalktığı da biliniyor.