Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Türkiye'nin 1990'larda yaşadığı zorlu dönemin kronolojik anlatımını yapan bir belgesel serisidir. Belgeselde Turgut Özal'ın beklenmedik ölümü, Süleyman Demirel'in cumhurbaşkanlığına seçilmesi, Tansu Çiller'in Adalet Partisi genel başkanlığına yükselişi ve 28 Şubat süreci ele alınmaktadır.
- Belgesel, Özal'ın ölümünden sonra Türkiye'nin yaşadığı siyasi değişimleri, ekonomik krizi, enflasyon sorunlarını ve İslamcı terör örgütleri ile PKK terörüyle mücadele sürecini kronolojik olarak anlatmaktadır. Ayrıca Sivas Madımak Otel Katliamı'nın detayları, 1993-1994 yıllarındaki cinayetler, katliamlar ve dev ekonomik kriz de belgeselin içeriğinde yer almaktadır.
- Belgesel, dönemin önemli olaylarını, darbelenenler, tanıklar ve mağdurların seslerini kullanarak "Türk demokrasisinin en önemli yol kazalarından biri" olarak nitelendirdiği 28 Şubat sürecini anlatmaktadır. Ayrıca Kürt muhalefetine yönelik derin devletin suikast, bombalama ve infaz eylemleri de belgeselin ele aldığı konular arasındadır.
- 00:04Son Darbe: 28 Şubat Belgeseli
- Belgeselin adı "Son Darbe 28 Şubat" olup, Türk demokrasisinin en önemli yol kazalarından biri olarak nitelendiriliyor.
- 28 Şubat olayı Türkiye'nin eksenini değiştirmiş, asker balans ayarı yaparken laik cumhuriyet kavramının kabuğunu kırmıştır.
- Belgesel, Cumhurbaşkanı Turgut Özal'ın beklenmedik ölümüyle başlayan süreçten 2003 Mart'ında Recep Tayyip Erdoğan'ın başbakan olması sürecini anlatıyor.
- 05:081990'ların Türkiye'si
- Özal'ın ani ölümünden önce Türkiye, karanlık cinayetler ve suikastlarla sarsılmıştı.
- Terör çift başlı bir canavara dönüşmüştü: bir yanda PKK, diğer yanda İslamcı terör örgütleri.
- 1990'larda Türkiye, terör, ekonomik kriz ve enflasyonla başa çıkmaya çalışıyordu.
- 06:41Cinayetler ve Suikastlar
- Atatürkçü kimlikleriyle tanınan birçok aydın cinayetlerle öldürülmüştü: Prof. Dr. Muammer Aksoy, Çetin, Turan Dursun, Bahriye Üçok ve Jaka.
- Sakıncalı Piyade Cumhuriyet gazetesi yazarı Uğur Mumcu'nun evinin önünde gelen patlama Türkiye'yi sarsmıştı.
- Bu cinayetlerin hiçbirinin faili bulunamadı ve "namus borcu" sözü veren siyasetçiler bu sözlerini yerine getiremedi.
- 10:41Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Eşref Bitlis'in Ölümü
- Özal'ın ölümünden iki ay önce Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Eşref Bitlis'in ölümü oldu.
- Bitlis'in ölümünün kaza mı yoksa suikast mı olduğu uzun süre tartışılacak.
- Dönemin Genelkurmay Başkanı Doğan Güreş dosyayı hemen kapatırken, olay yerine ilk gelen Cemerever (Jitem'in kurucularından ve daha sonra öldürülen kişilerden) oldu.
- 12:28Özal'ın Aniden Ölümü
- 17 Nisan 1993'te Türkiye, beklenmedik bir haberle sarsıldı: Cumhurbaşkanı Özal aniden ölmüştü.
- Özal, Aydın Meydanı'nda konuşurken ölüm haberini aldı ve "bütün gökkubbe başıma göçtü" dedi.
- Özal'ın ölümüyle, kayıtlara geçmeyecek olan Şam misyonunun yerini suçlamalar alacak ve görevliler kendilerini anlatamayacaklardı.
- 16:53Turgut Özal'ın Vefatı ve Cumhurbaşkanlığı Yarışması
- Turgut Özal, Türkiye'nin eski çağdışı ekonomik yapısını kıran ve ülkeyi çağa yakalayan önemli bir liderdi.
- Özal'ın ölüm haberinin ardından Demirel'in cumhurbaşkanı olma fikri her gün daha belirgin hale gelmeye başladı.
- Demirel, 24 Şubat 1993'te cumhurbaşkanlığına adaylığını koydu ve iki darbe atlatmış bir lider olarak devletin tepesine çıktı.
- 19:55DYP Liderliği Yarışması
- Demirel'in cumhurbaşkanlığına seçilmesiyle DYP liderliğine kim gelecekti sorusu büyük bir yarışa yol açtı.
- Meclis başkanı Hüsamettin Cindoruk en önde gelen adaydı ve Demirel'in izni için ona gitti.
- Demirel, Cindoruk'a "seni serbest bırakmayacağım" diyerek onu yarıştan çekmeye zorladı ve Cindoruk Rodos Adası'na gitti.
- 21:53Tansu Çiller'in Yükselişi
- Cindoruk'un çekilmesiyle adaylar çoğaldı: Köksal Toptan, Bedrettin Dalan ve henüz partililer tarafından yeterince tanınmayan Tansu Çiller.
- Çiller'in adaylığı, liyakatı ve programından çok cinsiyetiyle umut oluşturmaya başladı.
- Çiller, 1993 yılında DYP'ye girmiş, bir yıl içinde genel başkan yardımcısı olmuş ve genel seçimler öncesinde "ev ve araba" vaatleriyle seçmenleri etkilemişti.
- 26:42DYP Genel Başkanlık Seçimi
- Kongre günü Tansu Çiller ilk turda seçilemedi ama diğer iki adaydan çok daha fazla oy aldı.
- Diğer adaylar Çiller'e katıldı ve sürpriz bir şekilde seçildi.
- Çiller, ekonomi profesörü iken 1993 Kasım'ında DYP üyesi olmuş, bir yıl içinde genel başkan yardımcısı olmuş ve üç yıl sonra genel başkanlığa yükselmişti.
- 29:38Koalisyon ve Sivas Katliamı
- DYP koalisyonunun diğer ortağı olan CHP'nin genel başkanı İnonu siyaseti bırakmak istedi ve koltuğunu Murat Karayalçın'a terk etti.
- Çiller, CHP'nin yeni genel başkanı Karayalçın'ın koalisyonu sürdürme kararıyla derin bir nefes aldı.
- Çiller'in kurduğu hükümet daha güvenoyu almadan, 2 Temmuz 1993'te Sivas Madımak Oteli'nde gerçekleşen Sivas Katliamı yaşandı.
- 33:07Sivas'ta Olayların Başlangıcı
- Hicret kursu altında düzenli koşularda, atlet kılığında kente yüzlerce militan getiriliyor ve yurtlar, okullar dolu hale geliyor.
- Belediye çermikleri "müslüman halkımıza" diye bir bildiri yayınlanıyor, bu bildiride şeytan ayetleri anılıyor ve halk cihada çağrılıyor.
- Sivas'ta Aziz Nesin'in etkinlikleri haberler manşetlerinde "Müslüman Mahallesi'nde salyangoz sattılar" ve "Aziz Nesin yine kin kustu" gibi başlıklarla yer alıyor.
- 34:10Pir Sultan Abdal Şenlikleri ve Aziz Nesin
- Yirmisekiz yıldır Manas köyünde kutlanan Pir Sultan Abdal şenlikleri, vali Ahmet Karabilgi'nin emriyle şehir içine taşınmış ve bir günlük şenlik bir haftaya yayılmış.
- Aziz Nesin şenliklere davet edilmiş ve bir heykel dikilmiş, ancak tepki esas olarak Aziz Nesin'e yönelmiş.
- Şenlikte Aziz Nesin kitaplarını imzalarken, Selman Rüştü'nün kitabında peygamberin zevcelerine dil uzatma iddiasıyla karşılaşıyor ve çevrede toplananlar küfür etmeye başlıyor.
- 36:11Sivas'ta Gerginliklerin Artması
- Sivas sokaklarında küçük gruplar toplanarak Aziz Nesin'i ve Alevileri protesto etmeye başlıyor.
- "Fısıltı" gazetesi dinin elden gittiğini ve Aziz Nesin'in müslümanlara hakaret ettiğini yayıyor.
- Kültür merkezinde Arif Sağ'ın konseri sırasında, dışarıda toplanan gruplar salona taş atarak çatışmalar başlatıyor.
- 38:03Madımak Oteli'ne Yönelik Protestolar
- Protesto edenlerin sayısı giderek artıyor ve kültür merkezinden Madımak Oteli'ne kadar Aziz Nesin aleyhtarı sloganlar atılıyor.
- Belediye Başkanı Temel Karamollaoğlu'nun "Müslüman kardeşlerim, gazanız mübarek olsun" sözü kalabalığı yeniden galayana getiriyor.
- Cum'a namazından çıkanların da katılmasıyla kalabalık artıyor ve otel taşlamaya başlıyor.
- 40:46Madımak Oteli'ndeki Bekleyiş
- Oteldekiler linç edilebilecekleri kaygısıyla kendilerini savunmaya karar veriyor, sopalar ve elbise askıları gibi silahlar hazırlıyorlar.
- Rehinelerin umudu olan askerler geldiğinde, komutan kısa bir konuşma yapınca askerler çekip gidiyor.
- Oteldekilerin canları yakılacaklar olarak belirliyor ve merdiven boşluğunda alevler yükseliyor.
- 43:35Yangın ve Kaçış
- Madımak Oteli'nde can pazarı başlıyor, herkes canını kurtarmaya çalışıyor.
- Yangın sırasında birileri "Çatıya çıkın" diyor, ancak otelin bitişiğindeki apartman boşluğuna atlayanlar militanlar tarafından dışarı atılıyor.
- İtfaiye aracından inerken Aziz Nesin linç edilmek üzere yakalanıyor, ancak bir komiser onu bir polis arabasına bindirerek hastaneye götürüyor.
- 48:07Devletin Rolü ve Sonuçlar
- Askerlerin kurtarma eylemi yapmadığı, polisin ise Aziz Nesin'i kurtardığı belirtiliyor.
- Devletin ateşe başvurmadan kullanabileceği birçok araç ve olanak olduğunu ancak bunların hiçbirini kullanmadığı saptanıyor.
- Toplam ölü sayısı 35, kimlikleri yenilenen ölü sayısı 21, toplam yaralı sayısı 64 ve 4'ü ağır yaralı ameliyata alınmış.
- 49:17Valinin Açıklamaları ve Sonuçlar
- Vali, emniyet müdürü ve jandarma alay komutanının kendisini aldığını, sürekli müdahale etmelerini istemesine rağmen "halkla güvenlik güçlerini karşı karşıya getirmeyin, bu kendiliğinden sönecektir" dediklerini söylüyor.
- 1993 yılında yaşanan olaylar, bazılarına göre 28 Şubat sürecine gidişin başlangıcı olarak görülüyor.
- Bir sonraki yıl olan 1994, daha büyük can kayıpları ve dev bir ekonomik krizin yaşandığı bir döneme giriliyor.
- 51:41Son Darbe Belgeseli
- Konuşmacı, darbe korkusu yaratma stratejisinin etkisini anlatıyor.
- DHP milletvekilleri Sofi'nin seçimi sırasında darbe korkusuyla yurtdışına gitmelerini belirtiyor.
- Belgenin adının "Son Darbe" olduğu ve konuşmacının izleyicilere hitap ettiği ifade ediliyor.