Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu belgesel, Sierra Leone'de 1991-2002 yılları arasında süren 12 yıllık iç savaşın trajik hikayesini anlatıyor. Belgeselde savaş mağdurları, tanıklar, savaş suçluları, hükümet yetkilileri ve sivil toplum temsilcileri ile yapılan röportajlar yer alıyor.
- Belgesel, Foday Sanko'nun ordudan kovulmasıyla başlayan ve Ruh (Devrimci Birleşik Cephe) örgütünün liderliğinde gelişen savaşın kronolojik anlatımını sunuyor. Savaşın nedenleri, elmas madenlerinin ele geçirilme mücadelesi, zorla askere alınan çocuklar, uyuşturucu müptelası yapılan insanlar ve köyleri yakıp ateşe veren askerler gibi insanlık dışı olaylar detaylı şekilde ele alınıyor.
- Belgeselde ayrıca savaş sonrası yaşanan yoksulluk, işsizlik, sakat bırakılmış savaş mağdurlarının yaşadığı zorluklar ve savaş suçları mahkemesinin işleyişi de inceleniyor. Liberya'nın eski devlet başkanı Charles Taylor'ın hala aranması ve savaşın ülkeye bıraktığı derin izler de belgeselin önemli konularından biri.
- 01:45Sierra Leone'de İç Savaşın Trajedisi
- 1996 yılının Temmuz ayında ruh askerleri köyleri basıp insanları öldürdü, evlere girip herkesi dışarı çıkardılar.
- Kadınlara ailelerinin gözünün önünde tecavüz edildi, çocukların bir kısmı toplanıp arabalara bindirildi ve bir çocuğun gözünün önünde babası öldürüldü.
- Konuşmacı kaçmaya başlayınca vuruldu, yarı baygın yatarken karısının dövüldüğünü ve çocuklarını onlara vermemek için yalvardığını duydu.
- 04:50Sierra Leone'de İç Savaşın Nedenleri
- Sierra Leone, toprakları elmas madenleriyle dolu olmasına rağmen yoksulluk içinde yaşayan bir ülkedir.
- Ülkenin en kıymetli taşı olan elmas, ülkeyi iç savaşa sürüklemiş ve çıldırmış bir zihniyet, komşu ülkelerden aldığı destekle kendi ırkından insanları öldürmüştür.
- Sierra Leone'de on iki yıl süren iç savaşta on binlerce insan hayatını kaybetti, bir o kadarı da sakat bırakıldı.
- 07:39İç Savaşın Başlangıcı
- Her şey kirli ilişkilere bulaşan Foday Sanko isimli subayın ordudan kovulması ile başladı.
- Sanko, taşrada düğün kameramanlığı yaptığı sırada yoksul halkın hükümete karşı duyduğu öfkeyi fırsat bildi ve silahlı bir örgüt kurmak için kolları sıvadı.
- Sanko, Libya'dan ve daha sonra Liberya Devlet Başkanı olacak Charles Taylor'dan desteği aldı.
- 08:15Ruh Örgütünün Kuruluşu ve Stratejisi
- Ruh (Devrimci Birleşik Cephe) eski bir subay tarafından yönetiliyordu, bu kişi ordudan çıkarılıp hapse atılmış, daha sonra serbest bırakılınca çeşitli şehirlerde fotoğrafçılık yapmıştı.
- Foday Sanko yönetimindeki Ruh, önce demokrasi ve ülkeyi düzeltme sözünü vererek işe girişti.
- Ülkenin kırsal kesiminden propagandaya başlayan Ruh, 1991'de iç savaş yaşayan Liberya sınırındaki işsiz gençleri ve yönetime karşı öfke duyan herkesi iş ve aş bulacağız vaadiyle saflarına çekti.
- 09:46Savaşın Gelişimi ve Elmasların Rolü
- Savaş 1991'de başladığında elması ele geçirme amacı vardı ama açığa vurulmuyordu, çünkü önce zemin hazırlamaları gerekiyordu.
- Süreç içinde savaşın boyutu genişledikçe elmas gibi kıymetli kaynaklar birçok yönden önemli rol oynamaya başladı.
- Liberya'daki savaşçılar elmas kaynaklarına gönderildi, çıkarılan elmaslarla Libya'dan alınan silahlar Liberya üzerinden Sierra Leone'ye getirildi.
- 11:25Hükümetin Yetersizliği
- Sierra Leone'deki iç savaş, iş başındaki hükümetlere göre bölümlere ayrılabilir.
- 1991 yılında savaş başladığında General Josef Sado Momo devlet başkanıydı, bir yıl sonra asker pantolonu giyen kişiler tarafından devrildi.
- Ahmet Teca Kabah döneminde çok partili sisteme geçildi ve isyancılarla barış antlaşması imzalandı, ancak savaşı sona erdiremedi.
- 12:01Savaşın Şiddetlenmesi
- Bir önceki hükümet orduyu etkisiz hale getirmişti, ordunun savaşı bitirecek gücü yoktu ve kışladan dışarı bile çıkamadı.
- Ruh adı verilen para militer güçlerde ülkenin güvenliğini ele geçirince ordu tamamen devre dışı kaldı.
- İsyancılar gelişmiş silahlar kullanırken, hükümetin silahları ilkel ve çağ dışıydı, el bombaları bile son derece eskiydi ve dokuza kadar sayılması gerekiyordu.
- 13:13Elmasların Savaşta Rolü
- Elmas, ayaklanmacıların silahlanmasına kaynak sağlaması bakımından savaşta büyük bir rol oynadı.
- Diğer ülkelerden bazı kişiler savaşı destekledi çünkü zengin elmas yataklarına sahip olmak istiyorlardı.
- Boksit, krom ve alüminyum gibi madenlerin yanı sıra Kono bölgesinde bulunan elmas madenlerini kim ele geçirirse aynı zamanda ülkenin tamamına da o hakim olacak demekti.
- 14:21Barış Süreci ve Ruh'un Stratejisi
- Daha fazla insan ölmesin diye sonunda isyancılarla masaya oturup konuşmak zorunda kaldılar.
- İsyancılar önce çatışmalara son vermeyi kabul ettiler, görüşmelere devam ettik, bazılarını hükümete aldık, bakan yaptık.
- Ordudan kovulmuş Foday Sanko'nun etrafında toplanan Ruh militanları, köylerden kaçırdıkları çocukları zorla asker yaptı ve kendilerine katılmak istemeyenlerin ailelerini öldürmekle tehdit etti.
- 15:18Ruh Askerleri tarafından Kaçırılan Birinin Hikayesi
- Konuşmacı, 19 yaşında Rus askerleri tarafından kaçırılıp cephe ve sığınaklar arasında kurye olarak kullanıldığını anlatıyor.
- Eğitim sırasında göğsüne bıçakla numara kazdırıldı ve kaçmaya çalıştığında yakalanıp hücreye kapatıldı.
- Kız arkadaşını ve çocuğunu gözlerinin önünde öldürdüklerini, babasını, annesini, kız kardeşlerini ve erkek kardeşini kaybettiğini belirtiyor.
- 16:33Savaşın Etkileri ve İşsizliğin Zorlukları
- Kurtaracak kimse olmadığı için isyancılarla birlikte hükümete karşı savaşmaya karar verdi.
- Köyünde 37 ev yakıldı, 200'den fazla kişi öldürüldü veya sakat bırakıldı.
- Şu anda işsiz olduğunu ve iş bulmak için çok zorluk çektiğini ifade ediyor.
- 17:00Ruh Askerlerinin Zorbalığı
- Konuşmacı, kendisini öldürmeye zorladıklarını ve komutanın dediklerini yerine getirmezse öldürüleceğini belirtiyor.
- Asker olmayı kabul etmeyenlerin ellerini veya bacaklarını kestiğini, böylece sokaklarda kolu bacağı kesik insan sayısının çoğaldığını söylüyor.
- 1998 yılında Ruh askerleri köyünü bastı, yakalanıp dövdükten sonra ellerini kestiğini anlatıyor.
- 18:49Ruh Askerlerinin Çocukları Kullanımı
- Ruhun liderleri, örgüte zorla kattıkları çocukları birer ölüm makinesi haline getirdi.
- Kamboçya'da Pol Pot'un başında bulunduğu Kızıl Kimerlerin yaptığı gibi kabul edilmez yöntemlerle gerçekleştirilen cinayetlerin önemli bir kısmını uyuşturucu müptelası yapılan çocuklar işledi.
- Ruh güçleri, insanları robotlaştırarak köyleri yağmalayıp ateşe verdi, kadınlara tecavüz etti.
- 19:28Uyuşturucu Kullanımı ve Savaşın Etkileri
- Ruh askerleri, çocuklara zorla uyuşturucu enjekte ediyor, para ve kokain veriyor, beyinlerini yıkıyorlardı.
- Kimse ne yaptığının farkında olmadan sadece savaşıyorlardı.
- Şehri kuşatmalarının üzerinden sekiz gün geçtiğinin farkında bile değildiler.
- 19:56Kolunun Kesilmesi
- Bir gün çiftliğe giderken Ruh askerleri tarafından vuruldu ve yere düştüğünde etrafını sardılar.
- Onlara katılmaya zorladılar, silah kullanmayı bilmediğini söylediğinde askerlerden biri ma çetesini çıkardı ve kolu kesti.
- Beni öylece olduğum yerde bırakıp gittiler.
- 21:06Savaşın Mültecileri
- Ruhun yarattığı dehşet ve korku sonunda binlerce Sierra Leone'nin Gine ve Liberya kaçmasına neden oldu.
- Hala 50 bine yakın Sierra Leoneli bu ülkelerde zor şartlar altında mülteci olarak yaşıyor.
- Savaş bitmesine rağmen bu mülteciler ülkelerine dönemiyor çünkü Sierra Leone yönetimi çökmüş bir ekonomiye sahip ülkeye binlerce mültecinin bir anda geri dönmesinin dengeleri bozacağı endişesini taşıyor.
- 21:44Mültecilerin Yaşadıkları Zorluklar
- 1997'de Sierra Leone'deki iç savaştan kaçıp gelen bir kişi, Free Town'daki çatışmalarda çok sayıda arkadaşını ve ailesinin önemli bir kısmını kaybettiğini anlatıyor.
- Annesi ve babası elmas madenlerinin yakınında yaşıyordu, en şiddetli çatışmaların olduğu yerde, bir gün çıkan çatışmada ikisi de hayatını kaybetti.
- Evleri savaş sırasında yıkıldı, geri dönmeleri yük getirecek diye hükümet ağır davranıyor, şimdilik belirsizlik içinde yaşıyorlar.
- 22:29Savaşın Devamı ve Birleşmiş Milletler'in Seyirci Kalması
- Kırsal kesimlerde evleri yakılan halkın bir bölümü büyük şehirlerin varoşlarına göç edip zor şartlarda ölüm korkusuyla yaşamak zorunda kaldı.
- Artık başkent Free Town'un etrafını çeviren Ruh askerleri diğer büyük şehirleri de kontrol etmeye başladı.
- Sierra Leone'de yıllarca süren katliam devam ederken Birleşmiş Milletler'in seyirci kalması, tıpkı Ruanda'da olduğu gibi.
- 23:06Köyün Bastırılması ve Sakatlanma
- Bir anda köyü yüzlerce Ruh askeri bastı, etrafa ateş açıyor ve herkese bağırıp hakaret ediyorlardı.
- Kaçmaya çalışırken vücuduna üç kurşun isabet etti, gözünü açtığımda dört askerin bacağını kesmeye çalıştıklarını gördü.
- Onlara yalvardım ama gözü dönmüş caniler ağaç dalı keser gibi gözlerini kırpmadan bacağını kesti.
- 23:36Savaşın Sonrası ve Yaşam Zorlukları
- İyileştikten sonra iş bulmak istedi, ofiste çalışabileceğini düşünerek daktilo kursuna gitmek istedi ama güzel giysileri ve daktilosu olmadığı için geri çevrildi.
- Şimdi karısı ormanda odun topluyor, kendisi taş kırıyor, kazandıkları para sadece karnlarını doyurmaya yetiyor.
- Savaşın neden çıktığını bilmediğini, savaş için sadece yerinde olmayan bacağının olduğunu söylüyor.
- 24:04Birleşmiş Milletler'in Yardımı
- Birleşmiş Milletler'in yardım amaçlı gönderdiği az sayıdaki sivil ekip, ancak Rus askerleri tarafından kolu bacağı kesilenlerden hastaneye ulaştırılabilenlerin tedavisi ile uğraştı.
- Böyle bir imkana sahip olmayanlar da kan kaybından hayatını kaybetti.
- Savaş sırasında ailemle beraber Boğu'da yaşıyordu, çatışmalar artınca Moyanba'ya göç ettik ama savaştan kurtulamadık.
- 24:36Bacağının Kesilmesi ve Sonrası
- Bir gün Ruh askerleri tarafından yakalandım, kendilerine katılmamı istediler, hayır deyince de bacağımı kestiler.
- Korkunç bir acıydı, dayanılacak gibi değildi, askerlere beni öldürmeleri için yalvardım ama öldürmediler, böylece yolun ortasında bırakıp gittiler.
- Sürünerek ormana gittim, iki gün boyunca bağırıp ağladım, ormanda ölmeyi beklerken yaşlı bir kadın beni buldu ve hastaneye götürdü.
- 25:30Savaşın Sonuçları
- Ruh askerleri Liberya ve Libya'dan aldığı destekle katliamlarını sürdürürken ve Birleşmiş Milletler'de olup bitenlere seyirci kalırken, dönemin devlet başkanı Ahmet Tejan Kabbah, çatışmaların son bulması için Batı Afrika ülkeleri askerlerinden oluşan Ekomo Gücünden yardım istedi.
- Ancak çoğunluğunu Nijeryalı askerlerin oluşturduğu 11 bin kişiyle Sierra Leone'ya giren Ekomo Gücü, kısa bir süre sonra Ruh militanı sivil ayrımı yapmaksızın önüne çıkan herkesi öldürmeye başladı.
- Bu kaos ortamında on binlerce insan boş yere katledildi.
- 26:09Savaşın Etkileri ve Birleşmiş Milletler'in Müdahalesi
- Savaştan önce güzel bir hayatımız vardı, o zamanlar Batı Afrika'daki en gelişmiş ülkelerden biriydi.
- İç savaşın nasıl olup da başladığını bilmediklerini, kendilerini bir anda insanların vahşice öldürüldüğü ya da sakat bırakıldığı bir savaşın içinde bulduklarını anlatıyor.
- Birleşmiş Milletler'in bu kadar can alan bir iç savaşa 12 yıl sonra müdahale etmesi biraz geç sayılmaz mı sorusuna bazı kişilerin uluslararası topluma müdahale ederek yıkımı durdurmak konusunda geç kaldığı yönünde görüşü olduğunu belirtiyor.
- 27:16Sierra Leone Savaşı ve Uluslararası Müdahale
- Uluslararası toplumun Sierra Leone'deki zulüm hakkında yeterli bilgiye sahip olmadığı ve müdahale edemediği görüşü vardır.
- Bazılar, Afrika'nın sosyal yapısına bağlı olarak olup bitenlerin normal olduğunu düşünürken, bir başkasının kolunu bacağını kesmek normal bir şey değildi.
- Barış gücü savaşı bitirdi ancak geç kalındı; Sierra Leone halkı, Nijerya komutasındaki ECOMOC askerlerinden çatışmaların durdurulmasını beklerken, onların ölüm kusan namlularının hedefi oldu.
- 28:016 Ocak 1999 Katliamı
- Free Town bölgesinde Kongo Geçidi Köprüsü üzerinde 6 Ocak 1999'da yaşanan katliam, Sierra Leonelilerin belleklerinde tazeliğini koruyor.
- Nijerya askerlerinin öldürdüğü yüzlerce kişinin daha sonra birer çöp torbası gibi aşağıya atılmasını izleyenler, yaşananlara hala inanmak istemiyor.
- Savaş bittikten sonra öldürülen sivillerin anısına köprünün adı Barış Köprüsü olarak değiştirilmiş.
- 28:43Savaşın Tanıkları
- Bir ruh askeri, Benguba'daki askeri üsten cephane çalıp ormana gittiğini ve Free Town'u kuşatmak için dört koldan şehri kuşattıklarını anlatıyor.
- Komutanlarının öldürülmesiyle dağıldıklarını ve kuşatmayı kırmak için her yolu denediklerini, ancak başarısız olduklarını belirtiyor.
- Kongo Köprüsü'nde ECOMOC gücüyle ruh militanları karşı karşıya geldiğinde, birliklerinde bulunanların çoğu öldürüldüğünü, en çok da sivillerin öldüğünü, çünkü ECOMOC askerleri önüne gelene ateş açtıklarını söylüyor.
- 30:06Liberya Savaşı ve Kanlı Elmaslar
- Altı milyon nüfuslu Sierra Leone'de çatışmalar devam ederken, Batı Afrika'nın diğer ülkesi Liberya'da da kan dökülüyordu.
- 1989'dan 2003 yılına kadar süren Liberya'daki savaşın Sierra Leone'deki savaşı tetiklediğini savunanlar, ikisinin de temelinde elmas ve diğer kıymetli madenlerin ele geçirilme mücadelesinin yattığını söylüyor.
- Birleşmiş Milletler müdahale etme yerine işi Batı Afrika ülkeleri askerlerine bıraktı.
- 30:456 Ocak Olayları ve Kanlı Elmaslar
- 6 Ocak, isyancıların Free Town'a ilk kez fiilen girdikleri tarih; şehre büyük zarar verdiler, birçok binayı yıktılar, birçok insanı öldürdüler ve insanların kollarını, bacaklarını kestiler.
- Birleşmiş Milletler, kirli savaşın elmas madenlerinden kaynaklandığını sanki yeni öğrenmiş gibi 2002 yılında aldığı bir kararla bu ülkelerde çıkarılan elmasın adını "kanlı elmas" olarak belirledi.
- Kanlı elmaslar, yüzbinlerce cana mal olan savaşta kullanılan silahların alımı için Libya ve Liberya üzerinden çoktan dünya piyasalarına girmişti bile.
- 32:20Savaşın Ekonomik Etkileri
- Sierra Leone'de savaş biteli henüz üç yıl olmuş, ancak savaşın toplum üzerinde bıraktığı izler aynen devam ediyor.
- Savaşın çökerttiği ekonominin yarattığı yoksulluk adım başı göze çarpıyor; her dört kişiden üçü işsiz.
- İş bulabilenlerin bazıları da ekmeğini taştan çıkartmaya çalışıyor; iş bulabilen bir kişinin aylık otuz dolara çalıştığı Sierra Leone'de savaşın bedelini çok ağır ödeyen binlerce insan var.
- 33:24Savaş Mağdurları
- Kolu bacağı kesilmiş savaş mağdurları her köşe başında insanın karşısına çıkıyor.
- Uluslararası yardım kuruluşları ve yeni hükümetin iş birliği ile şehir dışında kurulan bazı köylerde yaşayan insanların neredeyse tamamı sakat; kiminin kolları, kiminin hem kolu hem bacağı, kiminin ise iki bacağı kesik.
- Savaş mağdurları, hiçbir şey bilmediklerini, savaşmayı reddettiğini, vurulduğunu ve kolu kesildiğini, hayatta kalmayı başardığını ve Free Town'a getirildiğini, hastanede tedavi olduktan sonra Juia'daki evsizlerin bulunduğu kampta kaldığını anlatıyor.
- 34:35Savaşın Sonuçları
- Savaş mağdurları, hükümetin varlığımızın farkında bile olmadığını, hiçbir destek vermediğini, en azından kendi ülkelerinin ilgisini hak ettiklerini söylüyor.
- Taş ve odun kırabilirlerse günde bir dolar kazanabiliyorlar; bir doları kazanabilmek bile şans onlar için.
- Birçoğu tek kolla, tek bacakla bir lokma ekmek için sabahtan akşama kadar taş kırıyor, bazıları dileniyor; çoğu çocukları var, ailelerine bakmak zorunda.
- 35:26Savaşın Kaybedenleri
- Bu savaşı kim kazandı bilmiyorum ama kaybeden Sierra Leone halkı oldu; insanlar bu savaşta evlerini, hayatlarını, bedenlerinden parçaları kaybettiler.
- Savaş mağdurları, yapacak bir şeyi ya da hayata dair hiçbir umudu kalmadığını, kimsenin umurunda olmadığını, ne kendi hükümetinin ne de dünyanın onları umursamadığını söylüyor.
- Savaş mağdurları, yürüyebilmek için koltuk değneği almak zorunda olduklarını, bunun için dilenmek zorunda olduklarını belirtiyor.
- 36:44Savaşın Sonuçları ve Yardım
- Sierra Leone'de kanlı elmas yüzünden çıkan savaştan geriye kalanlar kaybedilmiş; yüzbinlerce insanın bıraktığı acı ve sakat bırakılmış on binlercesinin yaşadığı trajedi şu anda iki elinizde yok.
- Bir savaş mağduru, elleri kesildikten sonra sınır tanımayan doktorların tedavisini üstlendiğini, ailesiyle birlikte kaldığı evi Norveç Göçmen Konseyi'nin verdiğini anlatıyor.
- Elleri olmadığı için yapabileceğim hiçbir iş olmadığını, günlük yaşantısını bile ailesinin yardımıyla sürdürebildiğini, Dünya Gıda Programı'nın uzun süre yiyecek yardımı yaptığını ancak yardımların yavaş yavaş kesildiğini söylüyor.
- 37:51Sierra Leone'deki İç Savaşın Sonuçları
- Tehdit edilerek, korkutularak, işkenceye maruz bırakılarak ve uyuşturucu müptelası yapılarak savaştırılan binlerce genç ruhsal bozukluk yaşıyor ve işlenen cinayetlerin yatanı yaslanı.
- Savaş bittikten sonra hükümetin aldığı kararla ruh askerlerinin bir kısmı orduya alınmış, önemli bir kısmı da toplum içinde serbestçe dolaşıyor.
- Ruh sağlıkları normal olmayan ve o kötü günleri hatırlamak bile istemeyen bu gençlerin çoğu işsiz ve neden ve kime karşı savaştığını bilmiyor.
- 40:46Sierra Leone'deki Barış Süreci
- Sierra Leone halkı, yaşadığı kötü geçmişiyle yüzleşmekten başka bir seçeneğinin olmadığını kabul etmiş ve sokaklarda dolaşan insanlar arasında kimin ruh askeri olduğu hemen hemen biliniyor.
- Hükümet, ruh tarafında savaşan birçok kişiyi silahsızlandırdı ve topluma kazandırmaya çalışıyor, bazıları düzenli ordusunda görev yapıyor.
- Bazı kişiler isyancıları topluma kazandırmaya karşı çıktı, ancak uzlaşmasaydık ve affetmeseydik devam etmemiz mümkün değildi.
- 42:11Centilmenlik Anlaşması ve Sonrası
- Sierra Leone hükümeti, ruh ve diğer savaşan gruplarla bir centilmenlik anlaşması imzaladı, ancak anlaşma imzalanır imzalanmaz sivil toplum bir yürüyüş düzenledi.
- Ruh isyancıları mahkeme salonunda masum sivillerin üzerine ateş açtı ve birçoğunu öldürdü, bu da centilmenlik anlaşmasını anlamsız hale getirdi.
- Birleşmiş Milletler ve Sierra Leone hükümetinin ortak kararıyla kurulan savaş suçları mahkemesi'nde yaşanan vahşetin sanığı olarak ruhun sadece beş yöneticisi yargılanıyor.
- 43:31Savaş Suçlularının Yargılanması
- İç savaş boyunca işlenen suçlardan birinci derece sorumlu olanları yargılamak üzere özel mahkeme kuruldu.
- İç savaşı destekleyenlerin başında Liberya'nın eski devlet başkanı Charles Taylor geliyordu, şimdi sürgünde ve kırmızı bültenle aranıyor.
- Nijerya hükümeti, Taylor'ı Liberya'nın adil yargılama sözünü verdiği takdirde iade edebileceğini söylüyor.
- 45:07Sierra Leone'deki Yıkım ve Gelecek
- Sierra Leone'de yaşananları anlatmaya kelimeler yetmiyor, kirli savaş biteli üç yıl olmuş ama geride bıraktığı yıkımın derin izleri devam ediyor.
- Sokaklar kolu bacağı kesilmiş insanlarla dolu, onlar iç savaşın neden çıktığını bilmedikleri halde çocuk yaşta en ağır bedeli ödeyip şimdi de kaderlerine terk edilenler.
- Çatışmalar Sierra Leone'ya sadece kaybettirmiş, ülke elmas gibi kıymetli yeraltı zenginlikleriyle dolu ama yer üstünde insanlar açlık sınırında yaşıyor.