Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Şah İsmail serisinin ilk bölümü olup, tarihsel bir anlatım formatında Safevi Devleti'nin kuruluşunu konu almaktadır. Serinin üç bölümden oluştuğu belirtilmiş ve ikinci bölümün beğenilerinize göre kısa süre sonra yayınlanacağı ifade edilmiştir.
- Video, Safiyüddin İshak'ın hayatı ve Safeviyye tarikatının kuruluşundan başlayarak, Şeyh Cüneyt ve Şeyh Haydar'ın yükselişini, Sultan Ali'nin Akkoyunlular tarafından öldürülmesini ve 12 yaşındaki İsmail'in Anadolu'ya yönelmesini kronolojik olarak anlatmaktadır. İsmail'in Kızılbaşların desteğini toplaması, Şirvan ve Bakü'yi fethetmesi, Elvend Mirza ile mücadelesi ve 1501 yılında Tebriz'e girerek Safevi Devleti'nin kurucusu olması detaylı şekilde ele alınmaktadır.
- Videoda ayrıca Safevilerin Akkoyunlu ve Osmanlı gibi devletlerle olan ilişkileri ve siyasi oyunları da anlatılmaktadır. Serinin ikinci bölümünün "Şah İsmail'in Yükselişi" adlı bir bölüm olacağı belirtilmektedir.
- Şah İsmail Serisi Hakkında Bilgilendirme
- Şah İsmail serisi üç bölümden oluşacak: ilk bölüm Safevi Devleti'nin kuruluşu, ikinci bölüm Şah İsmail'in yükselişi ve üçüncü bölüm Çaldıran Muharebesi.
- İkinci bölüm beğenilerinize göre ilk bölümün yayınından kısa süre sonra yayınlanacak.
- Videoları paylaşmanız serinin devamı için önemlidir.
- 00:31Safevi Tarikatının Kuruluşu
- Safevi tarikatı, Moğolların İran'da egemen olduğu yıllarda Erdebil'de dünyaya gelen Safiyüddin İshak tarafından kuruldu.
- Safiyüddin, Zahid Gilani'nin şeyhi olup, Gilani'nin ölümünden sonra onun postuna oturdu ve tarikat Safeviyye olarak anılmaya başladı.
- Safiyüddin İshak'in kökeni tartışmalı olsa da, onun ve soyundan gelenlerin konuştuğu dilin Azerbaycan Türkçesi olduğu bilinmektedir.
- 01:48Safevi Tarikatının Yayılması
- Safiyüddin İshak, fikirleriyle ve bilgeliğiyle pek çok kişinin dikkatini çekti ve Safevi tarikatı Anadolu'nun batısından Horasan'a dek geniş kitlelerce benimsendi.
- 1334-1447 yılları arasında tarikatın başına Safiyüddin'in soyundan gelen Sadreddin Musa, Hacı Alaaddin ve Şeyh İbrahim geçti.
- Safeviye tarikatı, İlhanlilar, Celayirliler, Çobanoğulları, Altın Ordalılar, Timurlular ve Karakoyunlular gibi siyasi aktörlerin Azerbaycan'a hakim oldukları müddetçe Erdebil şeyhleriyle iyi ilişkiler kurmaya gayret ettiler.
- 03:13Şeyh Cüneyt'in Siyasete Soyunması
- Safeviyye tarikatının militarize olması ve siyasallaşması, 1447'de Şeyh Cüneyt'in posta geçmesiyle belirgin bir şekilde gün yüzüne çıktı.
- Karakoyunlu hükümdarı Cihan Şah, Şeyh Cüneyt'in siyasete soyunmasını rahatsız ederek onu posttan alaşağı etti ve yerine Cüneyt'in amcası Cafer'i getirdi.
- Erdebil'den çıkarılan Şeyh Cüneyt, Osmanlılar ve Karaman Beyleri'den destek bulamayınca, Hz. Ali soyundan geldiğini iddia ederek kırsaldaki heterodoks eğilimli Türkmen aşiretlerin arasından destek aradı.
- 04:51Şeyh Cüneyt'in Kızılbaş Hareketini Kurması
- Şeyh Cüneyt, etrafında toplananlara gaza vaat ederek, sünni itikatta olmasına rağmen kitlesinin eğilimlerine uyum sağlayıp adım adım Şiiliğe meyletti.
- Anadolu'da gezip 5-10 bin kişilik bir güç toplayan Cüneyt, Canik üzerinden Trabzon'a saldırdı ve kale önünde büyük başarılar elde etti.
- Şeyh Cüneyt, 1458'de Akkoyunlu Uzun Hasan'ın kardeşi Hatice Begüm'ü evlendirdi ve 1460'ta Derbent geçitlerine yöneldiği sırada Şirvanşah ve Karakoyunlu ittifak ordusu tarafından durdurulup öldürüldü.
- 06:29Haydar'ın Erdebil'de Şeyhlik Postuna Oturması
- Şeyh Cüneyt'in ölümü etrafındakileri dağıtmadı; Uzun Hasan, ölümünden bir ay sonra Hatice Begüm'den doğan oğlu Haydar'ı himaye etti.
- Uzun Hasan 1469'da Karakoyunluları yenip tarih sahnesinden sildikten sonra küçük yeğeni Haydar'ı Erdebil'deki şeyhlik postuna oturttu ve Trabzon Rum prensesinden doğan kızı Alemşah Begüm ile evlendirdi.
- Şeyh Haydar, takipçilerine oniki püsküllü kırmızı bkler giydirerek onları diğer Türkmen gruplarından ayırdı ve böylece kızıllık olgusu giderek belirginleşti.
- 08:08Şeyh Haydar'ın Güçlenmesi ve Ölümü
- Şeyh Haydar 1483 ve 1487 yıllarında Çerkezler üzerine gazaya çıkıp ganimet ve çok sayıda esirle geri döndü, bu başarıları duyan Türkmenler Erdebil'de sokakları doldurdu.
- Şeyh Haydar 1488'de üçüncü kez Çerkezler üzerine sefere çıktı, ancak hedefini Şirvanşahların başkenti Şemahi'ye çevirdi ve şehri düşürdü.
- Şirvanşah Ferruh Yesar, Sultan Yakup'tan yardım istedi ve Akkoyunlu-Şirvanşah ittifakı, Haydar'ı Derbent'e yakın bir yerde sıkıştırdı; Tabersaran Muharebesi'nde Haydar 28 yaşında öldü ve kesik başı Tebriz'e yollandı.
- 09:22Safevi Tarikatının Yeniden Sahneye Çıkışı
- Kızılbaşlar şeyhlerinin ölümüne rağmen, Alemşah Begüm'den olan üç küçük oğlu Ali, İbrahim ve İsmail'in etrafında toplandılar.
- Sultan Yakup, Safevilerin tarih sahnesindeki rollerini sonlandırmak için kız kardeşi ve üç yeğenini yakalayıp Şiraz'daki bir kaleye hapsettirdi.
- Sultan Yakup'un 1490'daki ölümüyle Akkoyunlu mirzaları taht için birbirlerinin gözünü oymaya başladılar; 1492'de Tebriz'de tahtta oturan Rüstemşah, rakibi Baysungur'u alt etmek için Kızılbaşları kullanmak istedi.
- 10:48Sultan Ali'nin Sonu ve İsmail'in Kaçışı
- Rüstemşah, Sultan Ali'yi kontrol etmek için Tebriz'deki sarayında konuk etmiş, ama asıl amacı onun müritleriyle bağlantısını koparıp katletmekti.
- Sultan Ali, durumun tehlikeli olduğunu kavrayınca küçük kardeşi İsmail'i varis gösterip, kendisi Akkoyunlu ordusuyla muharebeye tutuşmuş.
- 1493'te yapılan muharebeyi Akkoyunlular kazanmış, Sultan Ali'nin kellesi Tebriz'e yollanırken, İsmail ve kardeşi İbrahim gizlice kaçmışlar.
- 12:02Akkoyunlu İmparatorluğunun Çöküşü
- Anne tarafından Fatih Sultan Mehmet'in torunu olan Akkoyunlu Mirzası Göde Ahmed, İstanbul'un yönlendirmesiyle Tebriz tahtı için harekete geçmiş ve 1496'da tahtı ele geçirmiş.
- Göde Ahmed'in bir sene sonra ölmesiyle taht kavgası yeniden başlamış, Akkoyunlu otoritesi kalmamış.
- Mirzalar ve komutanlar dört bir tarafa dağılıp kendi sancaklarını açmış, ülke 1499'da genç Elvent ve Murat Mirzaları arasında üleştirilmesine rağmen iç savaş bitmemiş.
- 12:52İsmail'in Yükselişi
- 1499'da 12 yaşında olan İsmail, kendi devrinin başladığını düşünerek on iki dilimli başlığını taktı ve gizlice Gilan'dan ayrıldı.
- Erdebil'den Anadolu'ya yönelen İsmail, Karabağ üzerinden Erzincan'a vardı ve burada Kızılbaşlar onun yanına koştular.
- İsmail, Şeyh II. Bayezid'e mektup yazıp Osmanlı topraklarındaki müritlerinin geçişine izin verilmesini istedi, bu durum Osmanlı ve Safevi arasında büyük bir çıkar çatışması başlattı.
- 14:11İsmail'in Dini Kimliği ve Gücü
- İsmail'in en büyük avantajlarından biri, köklü bir tarikatın lideri olmasıydı; halk nezdinde sıradan bir lider değil, beklenen kurtarıcı peygamber gibi görüyordu.
- Uzun süredir yapılan propaganda neticesinde İsmail, ölümsüz bir varlık olarak görülenler dahi çıkıyordu.
- Etrafına savaşabilecek yedi bin kadar asker toplayan İsmail, 1500 yılında Şirvan'ı hedef alıp sefere çıktı ve Şemai yakınlarındaki Cebani Muharebesi'nde Ferruh Yesar'ı yendi.
- 15:30Tebriz'e Yolculuk ve Safevi Devleti'nin Kuruluşu
- Elvend Mirza tehlikenin kendisine sıçrayacağını anlayıp ordusunu toplayıp kuzeye yöneldi, İsmail de on bin kadar askeriyle Azerbaycan'a indi.
- İki ordunun 1501'deki Şerur'daki cenginden galip çıkan Kızılbaşlar oldu, Elvend Mirza Diyarbakır'a çekilirken Tebriz yolu genç İsmail'e açıldı.
- İsmail, 1501'in ortalarında Tebriz'e girerek Akkoyunlu Sultanlarının tahtına oturdu, hükümranlığını ilan edip adına para bastı, on iki imam ve kendi adına hutbe okuttu, sarık taca "Şeyh Şah"a dönüştü ve böylece Safevi Devleti kuruldu.