Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu belgesel, Makedonya'nın tarihini, siyasi durumunu ve Türk azınlığın yaşadığı zorlukları ele almaktadır. Belgeselde Birleşmiş Milletler bölge temsilcisi Frod Morring, rehber Erkan İdrisi, Türk Demokratik Partisi'nin eski yöneticisi Enver Hamdi Bey, Türk milletvekilleri Kenan Hasip ve Gayyur Saraç ile çeşitli esnaf ile röportajlar yapılmaktadır.
- Video, Makedonya'nın Osmanlı İmparatorluğu'ndan bağımsızlığını kazanmasından günümüze kadar olan tarihsel sürecini, ülkenin ekonomik durumunu, işsizlik sorununu ve etnik çatışmaları anlatmaktadır. Ayrıca Makedonya'daki Türk azınlığın kimlik sorunları, nüfus sayımlarındaki manipülasyonlar ve siyasi durumu da incelenmektedir.
- Belgesel, Üsküp'ün batı ve doğu yakasındaki farklı yaşam koşullarını, Osmanlı mirasını ve günümüzdeki zorlukları göstererek, Makedonya'nın Türkiye ile olan tarihsel bağlarını vurgulamaktadır. Gelecek bölümde Makedonya'daki Türk, Makedon ve Arnavut gençliğinin durumu, eğitim sistemi ve Türkiye'nin önemi anlatılacağı belirtilmektedir.
- 00:01Sınırların Ötesindeki Komşular
- Bol seyahat edenler için New York, Paris, Londra komşu kapısı gibi görünürken, akrabalarımızın yaşadığı kentler Selanik, Üsküp, Bakü, Bosna, Halep hiç ziyaret edilmemişlerdir.
- Sınırlar paylaştığımız, bizden kopan insanların yaşadığı komşu ülkeler ilgimizi çekmez.
- Bu program, sınırlar arasında bir zamanlar aynı ülkenin topraklarını paylaşanlar olarak bir araya gelerek, bu ülkelerden küçük haberler, öyküler ve yaşam hikayeleri getirecektir.
- 01:10Makedonya'nın Tarihi
- Makedonya yüz yıl önce Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde en rahat dönemindeydi, Osmanlı farklı dil ve dayatması yapmadı, tek kültür içinde eritmedi.
- Asırlar boyu farklı dil ve dindeki insanlar bu topraklarda dostça geçirdiler, sonra karmaşa başladı.
- Makedonya ilk olarak Türkiye tarafından tanındı ve adı Makedonya olarak kabul gördü, ancak başka devletler Yugoslavya'nın eski cumhuriyeti olan Makedonya olarak anıyor.
- 03:03Makedonya'nın Demografik Yapısı
- Makedonya'da Makedon çoğunun yanı sıra Arnavut, Türk, Torbaş, Ula, Sırp, Boşnak ve Çingene azınlıklar yaşıyor.
- Nüfusun yarıdan fazlası Makedon, herkesin üç-dört dil konuştuğu, değişik dil, din ve geleneklerin birbiriyle dans ettiği ya da kavga ettiği bir ülkedir.
- Makedonya, Yugoslavya'dan ayrılan cumhuriyetlerin en fakiri olmasına rağmen, özellikle Üsküp'ün batı yakası giderek çoğalan yabancı işyeri isimleri ve tüketilen yabancı markalarla dikkat çekiyor.
- 06:22Üsküp'ün İki Yüzü
- Üsküp'te yerel yönetim çalışmaları hızla ilerliyor, her yerden yeni yapılar ve iş makinaları fırlıyor, ancak bu durum daha çok kentin batı yakası ile ilgili.
- Üsküp'ün doğusu, Türklerin yaşadığı Makedonya'nın doğusu gibi yolsuz, susuz, okulsuz, ihmal edilmiş, geçmişte kalmış, bakımsız ve çok sessiz.
- Doğu'daki azınlıklar belediye hizmetlerinden, eğitimden, tahsisatlardan en az pay alanlar ve sessiz kalanlar.
- 07:44Türk Çarşısı ve Esnafın Dertleri
- Türk Çarşısı'nın başı Halil Bey, çarşı'nın eski esnafı, bir Arnavut kahvehanesine arkadaşlarına götürüyor.
- Son on yılda komünist rejiminden demokrasiye geçişte işsizlik çok büyük oldu, vergiler bakımından zorluklar yaşanıyor.
- Yugoslavya bir zamanlar yirmiüç milyon bir devletken, bugün sekiz parçaya bölünmüş, iki özerk bölge ve yedi cumhuriyet haline gelmiş.
- 09:22Fabrikaların Satılması ve Çarşı Durumu
- Fabrikalar satıldı, özelleştirildi, kimisi kendi şahsi durumları için çok ucuz paralara fabrikaları satın aldılar.
- Çarşıda işler kesat, dükkanlar kapanıyor, en gözde iş Türkiye'den bavul ticareti.
- Eskiden burada saraçlık, hambelere mahmutlar hayvanlar için çarıklar yapardı, köylüler için şeyler, şimdi ise işler çok zorlaşmış.
- 11:12Köprü ve İki Yüz
- Köprünün başına geldiğimizde Davut Paşa Hamamı ile karşılaşıyoruz, o bizden gözlerini kaçırıyor.
- Köprünün bir tarafı doğu, bir tarafı batı, geçmiş ve gelecek siyah ve beyaz, para ve yokluk kadar keskin bir ayrım bu.
- Köprüden karla buradan bit pazar, pazardan daha o şeye kadar, bu Serova'ya kadar ikibinbeşyüz tane dükkan var.
- 12:36Makedonya'nın Tarihi
- Yüzyıl başında bu topraklarda Bulgar, Sırp ve Rum komitaları Makedonya'yı Osmanlı'dan koparmak için kıyasıya bir mücadele veriyorlardı.
- 1903 yılındaki soykırımda beş bin Türk öldürüldü, yüzdoksansekiz kasaba yıkıldı, yetmişbir bin kişi evsiz kaldı.
- 1912'de Osmanlı İmparatorluğu savaş ilan etti, Balkan Harbi başlamıştı ve harbin sonunda Osmanlı Devleti Makedonya'yı kaybetti.
- 14:04Yugoslavya Dönemi
- Sadece yirmibeş yıl geçmiş aradan bir büyük dünya savaşı daha sardı Balkanları, açlık, kargaşa ve işgaller sonucu bu kez doksan bin kişi yer değiştirdi Türkiye'ye ve diğer komşu ülkelere göç etti.
- 6 Nisan 1941'de Hitler orduları Yugoslavya'ya girdiler, önce Üsküp düştü.
- Savaş bittiğinde Yugoslavya bir derin nefes aldı ve Tito başkanlığında kurulan hükümetle Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti ilan edildi.
- 15:10Makedonya'nın Bağımsızlığı ve Sonrası
- 1980'de Tito'nun ölümüyle yeniden kargaşa başladı, Yugoslavya zengin bir ülke olma yolundaydı ve bu Batının istahini kabartıyordu.
- 1991'de Slovenya ve Hırvatistan'ın ardından Makedonya bağımsızlığını ilan etti.
- Makedonya 1991'de bağımsızlığını kazanır kazanmaz Batılı güçlerin ekonomik müdahalesi ile karşılaştı, tüm fabrikalar özelleştirildi ya da kapatıldı, işsizlik yüzde yüz arttı, ülke on yılda on kat fakirleşti.
- 16:51Makedonya'da Türk Kimliği
- Rehber Erkan İdrisi, 2001'de çatışmaların ilk patlak verdiği Kalkandelen'de (Tetova) oturuyor ve akşam Türk Demokratik Partisi'nin eski yöneticilerinden Enver Hamdi Bey'e götürüyor.
- Enver Hamdi Bey, kendisini Türk olarak tanımlıyor ve yaşamında her an Türk olduğunu, milliyetçilikten yoksun insanların içinde Türkler de olduğunu belirtiyor.
- Nüfus sayımlarında Türk nüfusunun sürekli değiştiği, 1961 sayımlarında 250 bin, 1974 sayımlarında 220 bin, 1991 sayımlarında 101 bin Türk olduğu ancak sayımların ertelenmesiyle 91 bin'den 74 bine düşürüldüğü belirtiliyor.
- 20:07Makedonya Meclisi ve Türk Milletvekilleri
- Makedonya'da mecliste 62 milletvekili Makedon, 35'i Arnavut ve 3'ü Türk olup, Türk milletvekilleri arasında iki partiye bölünmüşler.
- Kenan Hasip ve Gayyur Saraç, Makedonya için birlik koalisyonuyla ilk kez iktidarda yer alan Türk milletvekilleri ve Enver Hamdi'nin bir zamanlar içinde yer aldığı Türk Demokratik Partisi'nin milletvekilleri.
- Makedonya'da hukuken iki Türk partisi var ama pratikte bir Türk partisi var; Türk Demokratik Partisi resmi koalisyon kurdu ve on partili bir koalisyonda yer aldı.
- 22:19İşsizlik ve Toplumsal Durum
- Makedonya'da 400 bin kişi işsiz olup, bunların 86 bin Arnavut, 5.600 Türk ve 500 bin Makedon olduğu belirtiliyor.
- Türklerin yaşadığı bölgeler Makedonlara göre daha kötü durumda, doğuda daha çok Türk var ve onların durumu bir felaket.
- Devlet organlarında çalışanların sayısı 125 bin iken, bunları 80 bine indirmek ve küçük toplumlara yer açmak için süreç gerekiyor.
- 24:37Türkiye'nin Yardımları ve Etnik Politika
- Türkiye kısıtlı imkanlarla Makedonya'ya büyük sayılabilecek yardımlar yapıyor, hem devlet hem de kişisel yardımlar hatırı sayılır boyutta ama tatmin edici değil.
- Etnik politikada azınlıkların kimliklerinin değişken olması, nüfus sayımlarında Türk'ün Arnavut, Arnavut'un Türk, Torbeş'in Makedon yazılması gibi ilginç durumlar var.
- Nüfus sayımında kapısına gelen memura "ben Arnavutum" diyen Türk, bazı ahvalde daha kolay iş bulabiliyordu; Makedon olup "ben Türk'üm" diyen öğrenci, Türk azınlığa ait üniversite kontenjanından yararlanabiliyordu.
- 28:07Balkanlar ve Türkiye'nin Rolü
- Üsküp'te Osmanlı yadigarı bir parkta eski kültür bakanı Güner İsmail, Balkanlar'ı medeniyetlerin sınırlarından biri olarak tanımlıyor.
- Makedonya sanki iki uluslu bir devlet oldu; Makedon ve Arnavutlar dominant ulus olarak görülüyor ve siyasi aramalar bunların çıkarları üzerine yapılıyor.
- Türkiye burada çok az görülürken, Yunanistan organize şekilde sermayesini ve Avrupa Topluluğundan fonları kullanarak Makedonya'nın sanayi, heyetinde ve diğer kuruluşlarda yer alıyor.
- 31:00Tiyatro ve Gelecek
- Akşam karmakarışık, bunalımlı bölgeye yakışır bir oyun seyrediliyor.
- Tiyatroda Arnavut ve Makedon konuşuluyor, gümrük memurları ve siyasi gözlemciler annenin babanın yatağa gitmesini engelliyor.
- Gelecek hafta Makedon, Türk, Arnavut gençliğini, eğitimi, Türkçe okulların hali, gençlerin umutlarını ve kabuslarını, Türkiye'nin onlar için ne kadar önemli olduğunu anlatacaklar.