Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu belgesel, Cumhurbaşkanı Turgut Özal'ın Körfez Savaşı'ndaki rolünü ve Türkiye'nin bu süreçteki siyasi kararlarını anlatmaktadır. Videoda Özal, Başbakan Yıldırım Akbulut, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Doğan Güreş ve Necip Toruntay gibi dönemin önemli siyasi ve askeri figürleri yer almaktadır.
- Belgesel, 1990 yılında Özal'ın Amerika ziyareti ve Bush ile yaptığı görüşmelerden başlayarak, Kuveyt işgali sonrası Türkiye'nin aldığı önlemleri, Irak Savaşı'nda Türkiye'nin aktif rol alması kararını ve sonrasında yaşanan siyasi gelişmeleri kronolojik olarak anlatmaktadır. Savaşın 42 gün sürdüğü, Irak'ın 25 Şubat'ta Kuveyt'ten çekilmesi ve sonrasında Türkiye'nin yaşadığı ekonomik ve siyasi zorluklar ele alınmaktadır.
- Videoda ayrıca, Özal'ın Irak başkan yardımcısı Taha Yasin ile yaptığı görüşmeler, Kerkük-Yumurtalık boru hattının kapatılması, 3 Aralık'ta gerçekleşen ve Toruntay'ın istifasına yol açan zirve toplantısı, Kuzey Irak'taki gelişmeler ve PKK meselesi gibi önemli olaylar da detaylı şekilde sunulmaktadır. Belgesel, 12 yıl sonra Irak'ta ikinci krizin patlak vermesiyle sona ermektedir.
- 00:36Körfez Savaşı'nın Başlangıcı
- 1991 yılında Körfez Savaşı gecesi, Türkiye'de sakin başlamış, Çankaya Köşkü ekonomik değerlendirme toplantısına ev sahipliği yapmıştı.
- Gece yarısı Beyaz Saray'ın arayışıyla Cumhurbaşkanı Turgut Özal'a, Bağdat bombardımanının bir buçuk saat sonra başlayacağı haberi verildi.
- Özal, başdanışmanı Engin Güner'i arayıp kriz masası kurulmasını emretti.
- 01:55Kriz Masası Kurulması
- Cumhurbaşkanı makam odasına yerleşirken, başdanışmanı devletin zirvesini köşke davet etti.
- Kriz masasına Başbakan, Savunma Bakanı, Dışişleri Bakanı, Genelkurmay Başkanı Kemal Yamak ve diğer yetkililer katıldı.
- CNN'nin canlı yayını üzerinden, Bağdat bombardımanı izlendi.
- 03:51Hava Koridoru Tartışması
- Amerika'nın Ankara elçisi Abramovis, İngiltere'den kalkan uçakların Türkiye'nin hava sahasından geçiş izni alması gerektiğini bildirdi.
- Özal, hava koridoru açılmasını önerirken, Başbakan Yıldırım Akbulut izin vermemeyi savundu.
- Köşktekiler o gece televizyon başında sabahladılar ve Incirlik ertesi gün meclisten yetki alındıktan sonra kullanıma açıldı.
- 06:04Özal ve Bush'un Görüşmesi
- Cumhurbaşkanı Özal, Körfez Savaşı'ndan bir yıl önce ABD'ye sağlık kontrolü için gitmiş ve Başkan Bush ile Beyaz Saray'da görüşmüştü.
- Bush, Kaddafi'nin yerine Saddam Hüseyin'in bölgenin en tehlikeli adamı olduğunu ve Türkiye'ye bu konuda dikkatli olmalarını söyledi.
- Özal'ın isteği üzerine eski Bağdat ve Kuveyt Büyükelçileri Saddam'ı anlattılar.
- 07:30Bağdat Büyükelçisinin Raporu
- Bağdat Büyükelçisi Sönmez Köksal, 6 Mart 1990 tarihinde Ankara'ya önemli bir rapor gönderdi.
- Raporda Kuveyt'in iç durumundaki gelişmelerin Irak'ın bu ülkeyle ilişkilerini yakından izlenmesi gerektiğini belirtti.
- Bu raporun yazılmasından dört ay sonra Irak, Kuveyt sınırına yığınağı başlattı ve Özal'ın Beyaz Saray'ı uyarması Bush nezdinde inandırıcılığını artırdı.
- 09:15Kuveyt İşgali ve Telefon Diplomasisi
- 2 Ağustos sabahı BBC'den Irak kuvvetlerinin Kuveyt'e girdiği haberi geldi.
- Özal, Ankara'ya döndü ve Milli Güvenlik Kurulu'nu topladı.
- Özal ve Bush arasında yoğun telefon diplomatik ilişkisi başladı, haftada bir, bazen günde iki kez telefonlaştılar.
- 11:41Irak Başkan Yardımcısının Ziyareti
- Kuveyt'in işgalinden üç gün sonra Ankara, Irak Başkan Yardımcısı Taha Yasin Ramazan'ı ağırladı.
- Ramazan, Özal'a Saddam Hüseyin'in özel mesajını getirdi ve üniforma ve tabancasıyla geldi.
- Özal, Saddam'a Kuveyt'i ona yedirmezler dedi ve Kuveyt'ten evvel çıkmasını tavsiye etti.
- 13:06Kerkük-Yumurtalık Boru Hattı
- İşgalden beş gün sonra Birleşmiş Milletler Irak'a yaptırımı alır almaz Türkiye, Kerkük-Yumurtalık boru hattını kapattı.
- Özal, Amerikan Dışişleri Bakanı James Baker'ın Türkiye'ye gelişinden önce kararı aldırmıştı.
- Özal, boruların dış baskıyla kapatıldığı görüntüsünü engellemek istemişti.
- 13:50Özal'ın Irak Savaşı Politikası
- Özal, Baker'ın gidişinin ertesi günü meclisten saldırı halinde silahlı kuvvetleri kullanma izni aldırdı ve krizin Türkiye için büyük şans olduğunu düşünüyordu.
- Özal, Amerika'nın kuzeyden cephe açma fikrine sıcak bakıyor, Saddam sonrası oluşumda hem Irak hem de Musul-Kerkük üzerinde Türkiye'nin de söz sahibi olması gerektiğini savunuyordu.
- Özal, Türkiye'nin yeni gelişmelerde seyirci kalamayacağını, kurulacak masada Türkiye'nin de yer almasının milli menfaatler açısından uygun olduğunu düşünmekteydi.
- 15:46Özal'ın Politikasıyla İç Muhalefet
- Cumhurbaşkanının bu şahin tavrı muhalefeti ayağa kaldırmıştı; Demirel ve İnönü, Özal'ı ülkeyi maceraya sürüklemekle suçluyordu.
- Özal'a bizzat başbakanı da muhalifti; her ne kadar başbakan Yıldırım Akbulut anayasaya göre sorumlu olsa da, yabancı devlet adamlarının ve dünya televizyonlarının muhatabı Özal'dı.
- Eylül ayı başında Cumhurbaşkanı ile başbakan arasındaki gerginlik doruk noktasına vardı; Özal hükümetten ülke dışına asker göndermeye hazır olmasını isterken, Akbulut bunun için meclisin yetki vermesi gerektiğini söylüyordu.
- 16:41Özal'ın Tek Başına Politika Yürütmesi
- Özal, bakanlar kurulu toplantısına baskın yaptı ve yetkinin hükümette olduğunu, meclise gitmeye gerek olmadığını savundu.
- Özal, başbakanın, dışişleri bakanının, milli savunma bakanının, bakanlar kurulunun ve askerin karşı çıkmasına rağmen tek başına bir politika yürütüyordu.
- Bu gerginlik 1990 yılı boyunca sürdü ve yıl sonuna gelindiğinde artık savaş da kapıya dayanmış, Cumhurbaşkanı kuzeyden bir cephe açılması için asker üstündeki baskısını yoğunlaştırmıştı.
- 18:57Savaşın Yaklaşması ve Türkiye'nin Rolü
- Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi 29 Kasım günü Irak'a Kuveyt'ten çekilmesi için 15 Ocak'a kadar süre tanıdı, o tarihe kadar çekilmezse güç kullanılarak çıkarılacaktı.
- Amerika zaten altı aydır tarihinin en büyük askeri yığınaklarından birini yapıyordu; Riyad'da kurulan karargaha 500 bin Amerikan askeri, 4.700 tank, 900 helikopter, 1.800 uçak ve 205 gemi verilmişti.
- Özal, Köşk'te düzenlediği toplantılarla Türkiye'nin bu savaşta aktif rol alması gerektiğini, kuzeyden bir cephe açılmasını ve Amerika ile birlikte Irak'a müdahale edilmesini istiyordu.
- 20:35Asker ve Özal Arasındaki Farklılıklar
- Özal askerleri kuzey Irak'a müdahale konusunda sıkıştırmaya başlayınca, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Necip Toruntay Cumhurbaşkanından farklı düşünüyordu.
- Toruntay, Amerikalıların Irak'a Körfez Harekatı'nı gerçekleştirmek için altı ay yığınak yaptığını, ancak onun gerisinde otuz yıla yakın bir hazırlık olduğunu belirtti.
- Toruntay, Savunma Düzenini almış bir Türkiye'nin böyle bir taarruz harekata geçmek için üç günde, beş günde tamamlayamayacağını savunuyordu.
- 24:31Toruntay'ın İstifası
- 1 Aralık günü saat 11'de toplanan savaş zirvesine başbakan, milli savunma bakanı, dışişleri bakanı çağrılmış ama Genelkurmay Başkanı davet edilmemişti.
- Toruntay, Irak'a girmeye karşı çıktığı için dışlandığını düşündü, randevu alıp kendisi de Çankaya'ya çıktı ve savaş konusunda hükümetin siyasi direktifini bekledi.
- Beklediği direktif o gece saat 21'de geldi, ancak gelen belge başbakanlık müsteşarı'nın imzaladığı bir kapak yazısıyla buna ekli imza haneleri boş bir bakanlar kurulu kararıydı; Toruntay o an istifa etmeye karar verdi.
- 27:29Genelkurmay Başkanı'nın İstifası
- Necip Toruntay, Körfez Savaşı öncesinde Genelkurmay Başkanlığı'ndan istifa etti, bu Türkiye tarihinde ilk kez bir Genelkurmay Başkanı'nın savaş arifesinde istifa etmesiydi.
- Toruntay, istifa ettiğinde Akbulut ve Özal'a veda gitti, ancak Özal istifasını üstünde durmadı ve Toruntay'a ayak uyduramayan gider havasındaydı.
- Özal, Toruntay'ı savaşa girmeye çekindiği için Yüce Divan'a vermeyi düşündüğünü ancak vazgeçip yerine Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Doğan Güreşi'ni atayacağını söyleyecekti.
- 29:11Körfez Savaşı ve Sonuçları
- Körfez Savaşı 17 Ocak'ta başladı ve 42 gün sürdü, Çöl Fırtınası adı verilen harekât boyunca müttefik güçler Irak'ın savunma sistemini çökertti.
- Kara harekatı yalnızca 100 saat sürdü, Irak birliklerinin çoğu savaşmadan teslim oldu ve Irak 25 Şubat'ta Kuveyt'ten çekilmeyi kabul etti.
- Savaş durduğunda Irak 100 bin aşkın ölü verirken, çok uluslu güçün kaybı 234 ölüydü.
- 30:42Savaşın Sonu ve Türkiye'nin Durumu
- Amerika öncülüğündeki müttefik güçler, Bağdat'a yürüyerek Saddam'ı devirmek yerine durup savaşa son vermeyi tercih etti.
- Özal, savaşın ardından Camp David'de Başkan Bush'a "Bağdat'a niye girmediniz?" diye sordu, Bush ise Vietnam sendromu ve kamuoyu baskısı nedeniyle cevap verdi.
- Savaşın ardından Türkiye hem ekonomik hem siyasi açıdan zor durumda kaldı, ekonomik zarar 4,5 milyar dolar olarak açıklanırken, statükocuları savaşa müdahil olmaya ikna edememişti.
- 32:16Savaşın Ekonomik ve Siyasi Etkileri
- Kerkük-Yumurtalık petrol boru hattının kapatılması, sınır ticaretinin durdurulması ve turizm gelirlerinin düşmesi ekonomiye büyük darbe vurmuştu.
- Amerika, Suudi Arabistan ve Birleşik Kuveyt 4 milyar dolarlık bir fon oluşturdu, ancak Türkiye'nin tüm zararları tazmin edilmedi.
- Siyasi açıdan Türkiye hem Bağdat rejimi ile düşman olmuş hem de Kuzey Irak'ta sorunlu bir bölge ile baş başa kalmıştı.
- 33:18Kürt Mülteciler ve PKK Sorunu
- Savaştan sonra Birleşmiş Milletler 36. Paralelin üstünü güvenli bölge ilan etti, Saddam da Kürtleri ve Türkmenleri bu sınırın kuzeyine göçe zorladı.
- Nisan 1991'den itibaren 400 bin Iraklı Kürt Türkiye'nin sınırına yığıldı, bunlar Türkiye topraklarına alındı.
- PKK silahları ile giren mülteciler, Türkiye'nin terörle mücadelesinde beş sene geriye attı ve Kuzey Irak'ta Kürtlerin daha organize hale gelmesine neden oldu.
- 35:16Türkiye'nin Kuzey Irak'a Girmemesi Tartışması
- Körfez Savaşı sırasında Kuzey Irak'a girmesi düşünülen ordunun komutanı Orgeneral Kemal Yavuz, Amerikalıların güneyden girdiği zaman Türkiye'nin kuzeyden girmesi gerektiğini söyledi.
- Yavuz, Kerkük'e kadar olan 200 kilometre mesafeyi zırhlı birliklerle 4-5 günde gidilebileceğini ancak bölgeyi işgal etmekten daha önemli olan kontrolü sürdürmek gerektiğini belirtti.
- Yavuz'a göre, altyapısı olmayan ve halkın büyük çoğunluğu Türkiye'ye karşı olan bir bölgede asayişi sürdürebilmek için çok sayıda kuvvet gerekecekti.
- 37:23Körfez Savaşı'nın Sonuçları ve Mirası
- Körfez Savaşı'nın ardından Irak dosyası 12 yıl sonra yeniden açıldı, bu kez Amerika Irak'ta var olduğunu öne sürdüğü kitle imha silahlarını gerekçe gösterdi.
- Bazıları, Türkiye'nin Körfez Savaşı sırasında Kuzey Irak'a girmesi gerektiğini ve böylece PKK meselesinin daha öne alınacağını savunuyor.
- Körfez Savaşı'nın ardından Türkiye'de yaşanan acılar ve dramlar, yüzbinlerce insanın Bağdat'tan Türkiye'ye geçişinden kaynaklanmıştı.