Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Türkiye'nin haber klasiği 32'nin sunduğu, Kıbrıs'ın tarihsel gelişimini anlatan bir belgeseldir. Belgeselde Dr. Fazıl Küçük, Rauf Denktaş, Fatin Zorlu, Rıza Vuruşkan, Vehbi kardeşler, Rüştü Zorlu, Averof ve Adnan Menderes gibi önemli siyasi figürlerin rolleri ele alınmaktadır.
- Belgesel, Kıbrıs'ın milattan önce dördüncü asırdan beri paylaşılamayan bir toprak olduğunu anlatarak başlıyor ve Osmanlı İmparatorluğu'nun 377 yıl yönettiği Kıbrıs'ın İngiltere'nin 1914'te mülkiyetini ele geçirmesiyle devam eden tarihsel süreci kronolojik olarak ele alıyor. 1950'lerde Rumların "Enosis" mücadelesi, Türk toplumunun yaşadığı zorluklar, Türk Mukavemet Teşkilatı'nın (TMT) kuruluşu ve Londra-Zürih anlaşmalarının süreci detaylı şekilde anlatılıyor.
- Belgeselde ayrıca Kıbrıs Türk ve Rum toplumları arasındaki çatışmalar, İngilizlerin iki toplumu birbirinden ayırmaya çalışması, Türkiye'nin "ya taksim ya ölüm" sloganıyla Kıbrıs sorununa yaklaşımı ve 16 Ağustos 1960'da imzalanan anayasanın Türkiye'nin Kıbrıs'taki garantisini sağladığı vurgulanmaktadır.
- 00:47Kıbrıs Sorunu ve Önemi
- Kıbrıs, Türkiye'nin ve dünyanın gündeminde yaklaşık kırk yıldır tartışılan bir konudur.
- Yabancılar için Kıbrıs, Türkiye'nin istilası altındaki masum küçük bir ada olarak bilinirken, Türkiye'de özellikle genç kuşaklar bu konuyu iyi bilmiyor.
- Kıbrıs'ta bir yol kavşağına yaklaşıldığı için bu belgeselde Kıbrıs'ın hikayesi anlatılacaktır.
- 02:31Kıbrıs'ın Tarihi Geçmişi
- Kıbrıs, sadece 21 bin kilometrekare büyüklüğünde, Konya ilinin büyüklüğünde bir adadır ve MÖ 4. asırdan beri paylaşılamamıştır.
- Osmanlı İmparatorluğu 1571'den 1878'e kadar tam 307 yıl adayı yönetmiştir.
- İngiltere 1914'te tek yanlı bir kararla adanın mülkiyetini üstlenmiştir, o dönemde Osmanlılar perişan yaşam kavgası içindeydi.
- 03:30İngiliz Yönetimi ve Rum Muhalefeti
- İngilizlerin devraldığı Kıbrıs 500 bin nüfuslu, 400 bin'i Rum, yüzde 20'si Türk asıllıydı.
- İngiltere, Akdeniz ve Ortadoğu'daki hakimiyetini pekiştirmek için büyük bir askeri üs kurdu.
- 1930'lardan itibaren İngiliz İmparatorluğu zayıflamaya ve kolonilerini kaybetmeye başladı, Kıbrıs'a da bağımsızlık rüzgarları sıçradı.
- 04:16Enosis Hareketi
- 1947 yılında kiliselerin duvarlarına "Enosis" (Yunanistan ile birleşme) yazısı yazıldı.
- Rum Ortodoks Kilisesi, Kıbrıs'ı Yunanistan'a bağlamanın tam zamanı olduğunu gördü.
- 1954'te Rum Ortodoks Kilisesi'nin başına Enosis taraftarı genç bir papaz başpiskopos olarak seçildi.
- 05:48EOKA'nın Kuruluşu ve Faaliyetleri
- 1954'te Saint George adlı bir kayıkla adaya Yunanistan'dan ilk defa silah ve bir askeri lider yollandı.
- EOKA'nın hedefi Kıbrıs'ın Yunanistan'a bağlanması, siyasi lideri Başpiskopos Makarios, askeri lideri Grivaz'dı.
- Rumların Enosis mücadelesi İngiltere'yi rahatsız etti, 1950'li yıllarda adada her gün patlama, gösteri veya EOKA'nın suikast girişimi yaşanıyordu.
- 07:11İngilizlerin Karşı Koşusu
- İngilizler Rumlara sokağa çıkma yasağı ve para cezaları koyarak dağdaki EOKA'cıları yakalamaya çalıştılar.
- Rum muhbirler, İngilizlere EOKA gerillalarının yerlerini göstererek bu kampanyaya büyük katkıda bulundu.
- Anti-terörist kampanyanın tek amacı EOKA lideri Grivas'ı yakalamaktı, ancak İngilizler onu yakalayamadılar.
- 08:31Türk Toplumunun Durumu
- Türk toplumu bu gelişmeleri çaresizlikle izlerken, kimse onların fikrini sormuyordu.
- Türkiye o dönemde Yunanistan ile iyi ilişkiler içindeydi, Marshall Yardımı ve NATO'ya alınma vaadleri nedeniyle.
- Dr. Fazıl Küçük, Bayrak gazetesiyle Türkiye'yi uyandırmaya çalışırken, Rauf Denktaş gibi genç Türk savcılar da mücadele ediyordu.
- 10:45Türk Toplumunun Müdahalesi
- Türkiye'de yaşayan Kıbrıslıların desteğiyle Kıbrıs Türk dernekleri kuruldu, köylerde şubeler ve Türk okulları açıldı.
- İngilizler adaya ek polis kadrosu getiremeyince ihtiyaçlarını Türk toplumundan karşılamaya başladılar.
- Türk toplumu, "Türk toprağındayız, İngiliz çıkarsa Türk gelecek" diyerek EOKA'ya karşı durdu.
- 12:29Türk ve Rum Çatışması
- 1 Nisan 1955'te Türk ve Rum toplumları büyük bir çatışmaya girdi, tutuklamalar ve gözaltına almalar birbirini kovaladı.
- EOKA'ya göz yuman Makarios tutuklandı ve Seyşel Adaları'na sürüldü.
- Türkiye, Yunanistan ile kavga çıkartmamak için işin içine pek girmiyordu, ancak İngiltere'den ayrılsaydı adanın Türkiye'ye verilmesi gerektiğini savunuyordu.
- 14:32Kıbrıs'ın Türklerle Rumlar Arasında Savaşının Başlangıcı
- Türkiye giderek ilgisizliğini bıraktı ve 1957 yılından itibaren Kıbrıs'a ağırlığını koydu.
- EOKA'nın hedefi artık sadece İngilizler değildi, Enosis'e hayır diyen Türkler de hedefti.
- 1958'in Ocak ayından itibaren EOKA Türk köylerine karşı saldırılarını arttırınca, Türk toplumu silahlanmaktan başka çare kalmadığını anladı.
- 16:10Kıbrıs'ta Silah Sorunu
- Köylüler silah istiyor ve federasyonun silah verdiğini, ancak üç kişi gideceğini söylüyorlar.
- İngilizlerin ablukası altındaki bir depodan silah almak tehlikeli olabilir çünkü yakalanırsa idam edilebilir.
- İngilizler önce kendileri hedefken, şimdi Rumlarla Türkler arasında hakem durumuna girmişlerdi.
- 17:21Türklerin Savunma Zorunluluğu
- Yunanistan'dan gelen silahlar ve EOKA'nın saldırıları Türkleri yerlerinden göç ettirmeye ve daha büyük anklavlara kendi savunmalarını örgütlemeye zorluyordu.
- Türklerin tek çaresi ev yapımı silah imalatıydı, örneğin Pehlivan adlı Gön Ovası'ndaki bir Türk'in üç ayaklı sehpa üzerindeki muazzam silahı.
- O sıralarda Türk toplumu tam anlamıyla savunmasızdı, Volkan adlı gizli kuruluş dışında.
- 18:46TMT'nin Kuruluşu
- Para toplamak ve silah satın almak gerekiyordu, ancak bu konuda kuşkular vardı.
- Denktaş, Kıbrıs'ta Türkiye'siz hiçbir adım atılamayacağını düşünerek, örgütün Türkiye'ye bağlanması konusunda kararlıydı.
- Sonuçta Kıbrıs Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT) böyle kuruldu ve Denktaş ile küçük Ankara'ya giderek Dışişleri Bakanı Fatin Zorlu'yu ikna ettiler.
- 19:59İlk Silah Sevkiyatı
- 1958'in sonlarına doğru Türkiye'den gelen Rıza Vuruşkan (gerçek adı Ali Conan) ve yardımcıları TMT'yi örgütlü verdi.
- Birkaç ay sonra Türkiye'nin adaya ilk silah sevkiyatı gerçekleşti: 24 Takarrof marka, 12 Marka tabanca ve bin kadar mermi.
- İlk sevkiyatı Vehbi kardeşler adı verilen bir aile hayatlarını tehlikeye atarak küçük kayıklarıyla gerçekleştirmişlerdi.
- 21:46Kıbrıs'ta Artan Gerilim
- Kıbrıs kaynıyordu, EOKA bastırdıkça Türkler köylerini bırakıp daha kolay savunabilecekleri anklavlara göç ediyordu.
- İngilizler ya başa çıkamıyorlardı ya da iki toplumun çatışmasını kendi politikalarına uygun görüyorlardı.
- İngilizler adanın tamamını elinde tutamayacağını anlamış, iki büyük üs alıp kavgadan sıyrılmanın yollarını arıyordu.
- 22:19Birleşmiş Milletler'de Kıbrıs Sorunu
- Kıbrıs Türkiye'nin de gündemine tüm ağırlığıyla girmiş, Hürriyet gazetesinin "Kıbrıs Türk'tür, Türk kalacaktır" kampanyası toplumu hareketlendirmişti.
- 1958'in sonunda Yunanistan beklenmedik bir tutumla konuyu Birleşmiş Milletler'e taşıdı ve Kıbrıs halkının kendi kaderini kendisi tayin etmesini istedi.
- Atina hatasını geç anladı, Türkiye tutumunu değiştirdi ve Başbakan Menderes dışişleri direktifini verdi: "Bu işe bir çözüm bulacaksınız artık."
- 23:32Taksim Fikri
- Fatin Rüşoğlu Bey, Birleşmiş Milletler'de Yunanlıların Kıbrıs'a sert determinasyon verilmesi fikrine karşı çıkarak "Kıbrıs'ta iki cemaat vardır: Türkler ve Rumlar" dedi.
- "Taksim veya ölüm" sloganı birleşti ve Türkiye artık "Taksim" diyordu.
- Türkiye'nin taksim tezine ilk itiraz Kıbrıs'ın genç başpiskoposu Makarios'tan geldi, o da basın toplantısında sert konuştu.
- 25:14Kıbrıs Sorunu ve Taksim Fikri
- Kıbrıs'ın geleceği ile ilgili İngiltere'nin Türkiye'ye veto hakkı tanıdığı sürece sorunun çözümü zorlaşır.
- Kıbrıs'ta taksim düşünülemez ve uygulamaya kalkıldığında felaketle sonuçlanır.
- Kıbrıs sorunu sadece Kıbrıslıları ve İngilizleri değil, tüm dünya toplumunu ilgilendirir.
- 26:19Birleşmiş Milletler'de Kıbrıs Tartışmaları
- Birleşmiş Milletler toplantısında sadece Kıbrıs tartışıldı ve Türk dışişleri bakanı Rüştü Zorlu ile Yunan dışişleri bakanı Averof karşı karşıya geldi.
- Yunanistan'ın kazanması Kıbrıs'ın Türkiye için kaybı demekti, ancak İngiltere ve Amerika'nın Türkiye'nin yanında olmasıyla Atina'nın isteği reddedildi.
- Oylama sonrası Zorlu, Averof'a elini uzatarak tebrik etti ve bu ani hareketle buzlar çözüldü.
- 28:13Kıbrıs Anlaşmasının İlk Adımları
- Zorlu, Yunan dışişleri bakanına "Kıbrıs'ta bir azınlığın yaşadığı tek toplum değil iki ayrı toplum olduğunu kabul ederseniz anlaşabiliriz" dedi.
- İki bakan, Cumartesi sabahı Birleşmiş Milletler'in barında buluşup, sigara paketi üzerine Kıbrıs haritası çizerek anlaşmanın ilk tuğlasını attılar.
- Bu süreçte Kıbrıs Türk toplumunun liderleri Dr. Fazıl Küçük ve Rauf Denktaş'ın kaderleri de belirleniyordu.
- 30:09Anlaşmazlıklar ve Çözüm Süreci
- Rauf Denktaş, anlaşmada Türkiye'nin garantisi ve asker unsuru olmadığı için memnun kalmadı.
- Anlaşmada asker kontenjanı konusunda Türkiye ve Yunanistan arasında anlaşmazlık çıktı; Türkiye 650, Yunanistan 150 asker istiyordu.
- Türkiye'nin asker kontenjanı 150'den 650'ye, Yunanistan'ın kontenjanı 650'den 950'ye çıkarılarak denge kuruldu.
- 33:30İmza Törenindeki Sürpriz
- İmza töreni için Londra'da buluşan taraflar, Kıbrıs Rum lideri Makarios'un anayasanın bazı bölümlerinin yeniden müzakere edilmesi talebiyle karşılaştı.
- Yunanistan başbakanı Karamanlis, Makarios ile görüşerek anlaşma imzalanmadığı takdirde Yunanistan'ın elini yıkayıp bu işten çekileceğini söyledi.
- Makarios için evet demekten ve anlaşmayı imzalamaktan başka bir çıkış yolu kalmamıştı.
- 35:46Kıbrıs'ın Bağımsızlığı ve Sonrası
- Kıbrıs, 16 Ağustos 1960'da iki toplum lideri tarafından imzalanan anayasa ile resmen bağımsızlığını kazandı.
- 570 bin nüfusunun %80'i Rum, %20'si Türk olduğu devletde iki topluma eşit muamele edilmesi ve aynı haklardan yararlanılması öngörüldü.
- Türkiye garanti oldu, gerektiğinde müdahale hakkı elde etti ve İngiltere adada iki üs elde edip kuvvetlerini çekti.
- Rumlar anlaşmayı kabul etmedi ve kısa sürede silahlara yeniden kurşun sürülmeye başladı.