Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Ülke Belgeselleri" serisinin bir parçası olan bu video, Kazakistan hakkında kapsamlı bilgiler sunan bir belgeseldir.
- Belgesel, Kazakistan'ın coğrafi konumu, tarihi, etnik yapısı, doğal kaynakları ve ekonomik durumu ile başlayıp, kültürel özelliklerine geçmektedir. İlk bölümde ülkenin Türk tarihinin atası olarak kabul edildiği, 16 milyon nüfusu ve 2,729 km² yüzölçümü olduğu, 1991'de bağımsızlığını ilan ettiği anlatılırken, ikinci bölümde sanayi kuruluşları, ulaşım sistemi, dini inançlar ve Kazak halkındaki gelenekler ele alınmaktadır.
- Belgeselde ayrıca Kazakistan'ın 1932-1933 yıllarındaki büyük kıtlık felaketi, eğitim sistemi, çocuk doğumu ve büyüme evreleri ile ilgili gelenekler (kalja, betaşar), Kazak giyim kuşamı ve beslenme kültürü hakkında detaylı bilgiler verilmektedir. Kazakların göçebelik döneminden günümüze kadar uzanan kültürel gelenekleri ve milli kimliklerinin belirleyici unsurları olan gelenekler ve görenekler vurgulanmaktadır.
- 00:02Kazakistan'ın Genel Bilgileri
- Kazakistan, Orta Asya'da yer alan, geleneklerine sahip çıkan nadir bir Türk devletidir.
- Ülke, Türk tarihinin atası olarak kabul edilir ve Türk devletlerinin en zengini olarak anılmaktadır.
- Kazakistan, 2,729 km² yüzölçümüyle dünyanın dokuzuncu en geniş ülkesi olup, Türk devletlerinin hem en genişi hem de en zengini ülkesidir.
- 00:59Kazakistan'ın Coğrafi Konumu
- Kazakistan'ın kuzeyinde Rusya, batısında Hazar Denizi, güneyinde Türkmenistan, Özbekistan ve Kırgızistan, doğusunda ise Çin'e bağlı Doğu Türkistan Özerk Bölgesi bulunmaktadır.
- Hazar Denizi kapalı bir deniz olduğu için Kazakistan etrafı kara ile çevrili en büyük ülke olarak kabul edilir.
- Kazakistan'ın başkenti Astana'dır ve yönetim biçimi cumhuriyettir.
- 01:36Kazakistan'ın Tarihi ve Etnik Yapısı
- Kazakistan'ın toplam nüfusu 16 milyon 195 bin kişidir ve etnik yapı çeşitlilik gösterir.
- Kazak adı, Kazakların göçebe kültürünü yansıtan eski bir Türkçe sözcük olan "gezinmek" anlamına gelir ve Farsça olan son eki "stan" ise arazi veya yer anlamına gelir.
- Kazakistan'da 130 ülke vatandaşı yaşamaktadır; nüfusun %66'sını Kazaklar, %21'ini Ruslar ve geri kalan %13'ünü ise Ukraynalılar, Özbekler, Almanlar ve Tatarlar oluşturur.
- 02:00Kazakistan'ın Bayrağı ve Sembolleri
- Kazakistan bayrağı, mavi zemin üzerine altın sarısı güneş ve güneşin altında bir kartal figüründen oluşur.
- Mavi renk, Türk dünyasında gökyüzünü ve Türklerin manevi değerlerini simgeler, aynı zamanda Kazakistan halkının barış, sabır ve huzur gibi özelliklerini temsil eder.
- Altın sarısı güneş ise ülkenin zenginliğini, ilerlemesini ve bağımsızlığını temsil eder.
- 02:30Kazakistan'ın Kültürel Özellikleri
- Kazakistan, doğal kaynakları ve hızlı ekonomik büyüme sayesinde bölgedeki diğer ülkelerle rekabet edebilecek bir konuma gelmiştir.
- Kazakistan, pek çok değişik milliyette ve inanca sahip olan kişilerin ortak tarihsel kaderi ile birleşmiştir.
- Kazakistan Cumhuriyeti, gelenek, geçmiş ve dil çeşitliliğine son derece değer vermektedir ve Kazakistanlılar bu çeşitlilikten gurur duymaktadırlar.
- 03:28Kazakistan'ın Dil Yapısı
- Kazakistan'ın resmi dili Kazakça'dır, ancak genç nesil hızla üç dil konuşur hale gelmektedir.
- Devlet daireleri ve diğer kuruluşlarda hem Kazakça hem de Rusça kullanılmaktadır.
- Kazakça ataların dili olarak değerlendirilmekte, Rusça yaygın olarak kullanılmakta ve İngilizce büyüyen popülerliği ile özellikle iletişim ve yabancılarla konuşmak üzere kullanılmaktadır.
- 03:52Kazakistan'ın Coğrafi Yapısı
- Kazakistan topraklarının beşte biri dağlarla kaplıdır, diğer kısmı düzlükler, tepelik ovalar ve platolardan meydana gelir.
- Hazar Çöküntüsü, Ural Platosu ve Mugot Jartepeleri geniş Turan Ovasından ayrılır.
- Kurumuş ırmakların önceleri taşıdığı kumlar, güneyde Kızılkum Çölü, orta kesimde Karakum Çölü, kuzeyde Büyük ve Küçük Barsuki Çöllerini meydana getirmiştir.
- 04:50Kazakistan'ın İklim Özellikleri
- Kazakistan'da kuraklık süresi ve sıcaklık farkları büyüktür.
- Yazın ortalama hava sıcaklığı kuzey bölgelerinde 20 Celsius, güney bölgelerinde ise 30 Celsius'tur.
- Kışın ortalama hava sıcaklığı kuzey bölgelerinde -20 ila -22 Celsius, güney bölgelerinde -4 ila -8 Celsius'tur ve yıllık metrekareye düşen yağış miktarı ortalama 250-350 milimetreküptür.
- 05:23Kazakistan'ın Doğal Kaynakları
- Kazakistan bol miktarda erişilebilir mineral ve fosil yakıt kaynaklarına sahiptir.
- Petrol, doğalgaz ve maden çıkarımlarının geliştirilmesi, 1993 yılından bu yana Kazakistan'da 40 milyar doları aşan yabancı yatırımın çoğunu çekmiştir.
- Kazakistan, dünyanın ikinci en büyük uranyum, krom, kurşun ve çinko rezervlerine, üçüncü en büyük manganez rezervine ve beşinci en büyük bakır rezervine sahiptir.
- 06:19Kazakistan'ın Doğal Yaşamı
- Kazakistan topraklarının büyük bölümünü kaplayan çöllerde pelin otu ve ilgın yetişir.
- Altay ve Tanrı Dağları ormanlarla kaplıdır ve ormanlarda ve çöllerde çok sayıda av hayvanı yaşar.
- Kazakistan'da büyük yerleşim bölgeleri dışında hala eski göçebe özelliği sürdürülmektedir; halkın çoğu geçimini hayvancılıkla sağladığı için yazın çaylav dedikleri yaylalara gitmek, kışın da kıştav dedikleri kıştaklarında barınmaktadırlar.
- 07:05Kazakistan'ın Eğitim Sistemi
- Kazakistan'da eğitim 7-17 yaş arasında mecburi ve parasızdır.
- Nüfusun az olduğu bölgelerde ortaokul çocukları için yatılı okullar bulunur ve mesleki eğitim veren okulların sayısı oldukça fazladır.
- Kazakistan'da ilk üniversite 1934'te Kirow'da kurulmuştur ve 1948'de Kazak İlimler Akademisi teşkil edilmiştir.
- 08:09Kazakistan'ın Tarihi Sorunları
- Tarihte Rus hükümeti Kazakların milli şuurunu kaybetmesi için çeşitli çalışmalar yaptı; Stalin döneminde Kazakça'dan Arapça ve Farsça kelimeler çıkarılarak bunların yerine Rusça kelimeler konuldu.
- Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından bağımsızlığını kazanan Kazakistan, 1990'ların başında pek çok problemle karşılaşmıştır.
- 1920'lerde Kazakistan'da yaşanan kıtlık özellikle 1932-1933 yıllarında büyük bir felakete dönüştü ve bu kıtlık Sovyetler Birliği'nin kolektivizasyon politikaları nedeniyle meydana geldi.
- 09:12Kazakistan'ın Kıtlık Felaketi
- Kıtlığın başlıca nedenleri arasında tarım ürünlerine el konulması ve yerel halkın geleneksel yaşam tarzının zorla değiştirilmesi yer alıyordu.
- Yaşanan büyük açlık felaketinde insanlar ne yapacağını bilmiyordu, etrafta yiyecek bir ot dahi bulmak çok zordu ve açlıkla mücadele eden insanlar böcek, kuş, bitki kökleri gibi bulduklarını yemek zorundaydılar.
- Bu kıtlık sırasında yaklaşık 1,5 ila 2,5 milyon Kazak hayatını kaybetti ve bu durum Kazak nüfusunun önemli bir kısmının yok olmasına ve Kazakların kendi ülkelerinde azınlık durumuna düşmesine neden oldu.
- 10:59Kazakistan'ın Ekonomik ve Ulaşım Yapısı
- Kazakistan'da başlıca sanayi kuruluşları demir, çelik, çimento, gübre, şeker, un, konserve ve ilaç fabrikalarıdır.
- Kazakistan'da ulaşım kara, demir ve hava yoluyla sağlanır; demiryolu ağı 21.400.000 kilometre, karayollarının uzunluğu ise 189.000 kilometredir.
- Kazakistan'da birçok şehirde havaalanı bulunmaktadır.
- 11:23Kazakların Dini İnançları ve Gelenekleri
- Kazakların büyük kısmı Müslüman olup, dindarlık derecesi bölgelere göre değişmektedir; Kazakların çoğunlukta bulunduğu bölgelerde dini inanç daha güçlüdür.
- Kazak halkında çocuğun doğumu ve büyüme evreleri ile ilgili pek çok gelenek vardır; evlenme sürecinde sırrga sau küpe takmak, kelin tusiriv gelin getirmek, betaşar, duvak açma gibi gelenekler yerine getirilir.
- Kazak kültüründe akrabalar annenin ve gelinin hamile olduğunu öğrendiklerinde anne ve çocuğun sağlığı ön plana çıkar; hamile kadına aşerdiği şeyler hemen verilir ve kalja için koyun beslenip kesime hazırlanır.
- 13:11Kazak Gelenekleri ve Düğün Gelenekleri
- Betaşar, temizliğin, saflığın ve asaletin simgesi olup, Kazaklarda göçer konar döneminden günümüze kadar uzanan bir gelenektir.
- Betaşar düğün günü gerçekleşir; gelin önce ayrı bir odada yüzünü kapatıp kimseye göstermezler, sonra yengeleri yar yar şarkısı eşliğinde gelinin başına sau elle ( Kazak kızlarının milli şapkası) takıp yüzünü duvakla kapatıp misafirlerin önüne çıkartırlar.
- Akın ozan çağrılır, gelin, damat ve akrabaları hakkında doğaçlama şarkı söyler; şarkıları karşılığında ona körüm dik (hediye) verirler.
- 15:01Kazak Giyim Kuşamı
- Kazak çobanları kışın tuan denilen kalın napa giyer, bellerine kalın kemer takar ve başlarına tumak denilen deri şapka takarlar.
- Kazakların baş süsleri oldukça zengindir; erkeklerin şapkaları yöreden yöreye değişiklik gösterir; İll bölgesinde Kazak kabilesinden Kazaklar yazın yuvarlak ve beyaz renkli yün şapka tercih eder.
- Kazak kadınların giyim ve süsleri de rengarenktir; evlenmemiş Kazak kızları başta mor olmak üzere parlak renkli giysiler giyer, elbiselerinin önüne ve omuzlarına gümüş süslerde takarlar.
- 16:30Kazak Beslenme ve Mutfak Kültürü
- Kazak Türklerinin beslenme ve mutfak kültürü, yüzlerce yıl öncesine dayanan göçebelik dönemindeki yaşam biçimini, hayvancılık ve tarıma dayalı ekonomik etkinliklerini, tarih içerisinde karşılaştıkları komşu kültürlerle etkileşimlerine ve milli kimliklerinin belirleyici ögesi olan gelenek görenekleri ile dini inançlarına göre şekillenmiştir.
- Kent kültürünün süratle geliştiği ortamda Kazak beslenme sistemi ve mutfak kültürü kendi asli unsurlarını büyük ölçüde korumuştur; bunun en önemli nedeni kültürel kimliğe sahip çıkma, ulusal aidiyet duygusunun güçlülüğüdür.
- Kazakların en popüler yemeği kazak yöntemiyle pişirilen ettir; hayvanın uygun yerlerinden büyük parçalar halinde haşlanarak hazırlanan etler sofraya bütün olarak getirilir.