Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Sınırsız Tarih" adlı belgesel serisinin bu bölümü, İran ve İsrail arasındaki ilişkileri tarihsel bir perspektiften incelemektedir. Belgeselde Şah Rıza Pehlevi, Ayetullah Humeyni, Saddam Hüseyin gibi önemli tarihi şahsiyetlerin rolleri ele alınmaktadır.
- Video, Birinci Dünya Savaşı sonrası İngiltere'nin Ortadoğu'yu bölüştürmesi ve İsrail'in kuruluşu ile başlayıp, İran'daki Yahudi cemaatinin tarihsel durumunu anlatmaktadır. Ardından 1979 İran İslam Devrimi sonrası iki ülke arasındaki ilişkilerin değişimi, İran-Irak Savaşı sırasında İsrail'in İran'a silah desteği ve 1990'lardan sonra ilişkilerin gerilimli dönemine girmesi kronolojik olarak incelenmektedir.
- Belgesel ayrıca İran'ın nükleer programı, Hizbullah gibi Şii örgütlerle işbirliği, İsrail'in bölgedeki stratejik hedefleri ve İran'ı çevreleme politikaları hakkında bilgiler sunmaktadır. Güney Azerbaycan, Kuzey Irak'taki Kürtlerle ilişkiler ve 2020'de Kasım Süleymani'nin öldürülmesi gibi güncel olaylar da ele alınmaktadır.
- 00:07İran ve İsrail'in Ortak Bildirisi
- İran ve İsrail, ortak çıkarlarını görüşmek üzere bir araya gelerek hemfikir olarak ayrıldılar.
- İsrail, İran'a silah satışını devam ettirecek, daha fazla silah yardımında bulunacak ve İran ordusunu yeniden eğitecek.
- İsrail, İran gizli servisine destek sağlayacak ve İran rejimine muhalif Filistin'deki unsurları yakalayıp İran'a teslim edecek.
- 01:12Videonun Gerçekliği
- Okunan haberler zayıftan alınmamış, yalan veya uydurma bilgi verilmemiş.
- Duyulan her şey, tarihin başka bir dönemine ait ve tamamen doğrudur.
- Videoda bir tarih yolculuğuna çıkılarak bu durumun nasıl mümkün olduğu incelenecek.
- 02:16Kral Lear Hikayesi
- William Shakespeare'in Kral Lear eseri, videonun anlatacağı belgeseliyle bağlantısı sebebiyle önemlidir.
- Kral Lear, yaşlılığı sebebiyle krallığını üç kızı arasında paylaşmak ister ve onlardan sevgilerini söylemesini ister.
- Kızları ona kötü davranır, Kral Lear aklını yitirir, Cordelia ile barışır ancak savaşı kaybedip esir düşer ve Cordelia'nın ölümü üzerine üzüntüden ölür.
- 04:16Ortadoğu'nun Tarihi
- Ortadoğu, üç semavi dine ev sahipliği yapmış, sayısız medeniyetin kurulduğu ve yıkıldığı bir bölgedir.
- Bölgede Yahudi, Hıristiyan ve Müslümanların birbiriyle çekiştiği savaşlar yaşanmıştır.
- Yavuz Sultan Selim'in seferleriyle Osmanlı İmparatorluğu'nun egemenliğinde istikrarı yakalayan bölgenin kaderi Birinci Dünya Savaşı ile değişecekti.
- 05:36İngiltere'nin Ortadoğu Stratejisi
- Birinci Dünya Savaşı sonrası İngiltere, Osmanlı Devleti'nin zayıflığını fırsat bilerek Arapları bağımsız devlet vaadiyle kandırarak isyana teşvik etmiştir.
- İngiltere, Kral Lear hikayesinde olduğu gibi Ortadoğu'yu üç çocuğu arasında bölüştürecekti.
- İngiltere'nin ilk çocuğu Araplar, ikinci çocuğu İran'daki Şii nüfusu, üçüncü çocuğu ise henüz doğmamış olan İsrail'di.
- 06:41Belfor Deklarasyonu ve İsrail'in Kuruluşu
- 1917 yılında Belfor Deklarasyonu'nda İngiltere, Filistin'de Yahudiler için bir milli yurt kurulmasını uygun karşıladığını belirtmiştir.
- 14 Mayıs 1948 yılında İsrail Devleti resmen kuruldu ve bölge halkının gözünde Haçlı devletinin yeniden dirilmesi olarak görüldü.
- Yahudilerin kadim tarihinde sürekli sürülen, aşağılanan ve zulme uğrayan bir halk oldukları belirtilmiştir.
- 09:17İran'ın Tarihi ve Yahudiler
- İran'da uzun yıllara dayanan büyük bir Yahudi nüfusu bulunmaktaydı ve Yahudi tarihinin başlangıcı antik çağın son zamanlarına rastlar.
- İran'daki Yahudilerin tarihi, Babil sürgününe dayanmaktadır ve Sasani döneminde Yahudilere karşı yaklaşım dostaneydi.
- Kaçar hanedanlığı zamanında Yahudiler pis sayılıp ayrı bölgelerde yaşamak zorunda, şiddete maruz kalıyor ve zimmi statüsüne sahiptiler.
- 12:56Pehlevi Dönemi Yahudileri
- Pehlevi hanedanı döneminde modern reformlar yürürlüğe sokuldu ve Yahudilerin yaşamı büyük ölçüde iyileşti.
- Şah Rıza Pehlevi, Yahudilerin topluca din değiştirmesini ve Yahudilerin saf olmadığı inancını yasakladı.
- Modern İbranice Yahudi okulların müfredatına girdi, Yahudi gazeteleri basılmaya başladı ve Yahudilere devlet memuru olma hakkı verildi.
- 13:30İslam Cumhuriyeti Dönemi Yahudileri
- 1979'daki devrimden sonra İran İslam Cumhuriyeti'nde yaşayan Yahudiler en kötü dönemlerini yaşamaya başladılar.
- Yahudi cemaatinin onursal lideri Habib Elganyan, yolsuzluk ve İsrail ile temasta olma gibi suçlamalarla tutuklanıp idam edildi.
- 14:04İran-İsrail İlişkileri
- İran-İsrail ilişkileri 1979 İran İslam Devrimi öncesinde oldukça yakın bir ilişkiye sahipti.
- İran'ın önemli bir petrol üreticisi olması ilişkilerin gelişmesinde katalizör görevi yapmıştır.
- İran'da yapılan petrol ticareti El-Atla-Aşk arasında inşa edilen bir petrol boru hattıyla gerçekleşmiştir.
- 14:58Ayetullah Humeyni'nin Muhalefeti
- Şahlık döneminin en önemli muhaliflerinden biri Ayetullah Humeyni, İran'da siyasi sürgün hayatı yaşamaktaydı.
- Humeyni, İsrail'i İslam düşmanı ve küçük şeytan olarak ilan ederek Şah rejimine karşı muhalefetini sürdürdü.
- 1978 yılında Şah'ın ısrarı üzerine Irak lideri Saddam Hüseyin Humeyni'yi Irak'tan sınır dışı etti.
- 15:46Humeyni'nin Eleştirileri
- Ayetullah Humeyni hutbelerinde Şahlık yönetimine ağır eleştiriler yapıyordu.
- Humeyni, İran halkının Şah'a karşı kıyam etmenin sebeplerinden birinin onun gasıp İsrail'i desteklemesi olduğunu belirtti.
- Müslüman İran halkı ve diğer Müslümanların İsrail'i resmi olarak tanımadığını, Filistinli ve Arap kardeşlerine destek olacaklarını söyledi.
- 16:36İran İslam Devrimi
- İran'da Şahlık rejimine karşı artan muhalefet sonunda bütün ülkeye yayıldı.
- 1 Şubat 1979'da Ayetullah Humeyni İran'a inerek İran İslam Devrimi'nin başladığını ilan etti.
- İsrail-İran ilişkileri ve Ortadoğu hiçbir zaman eskisi gibi olmayacaktı.
- 18:04Devrim Sonrası İlişkiler
- İran İslam Devrimi'nin gerçekleşmesiyle İsrail'in petrol sağlama sıkıntısı daha farklı bir boyut kazandı.
- Humeyni tarafından küçük şeytan ilan edilen İsrail'in Tahran'daki büyükelçiliği devrimin ilk günlerinde boşaltıldı.
- Yeni yönetimin ilk işi Batı ile tüm ilişkilerini keserek "bundan sonra ne Batı ne de Doğu" sloganıyla tam bağımsız bir politika izlemeyi deklare etmek oldu.
- 19:52İsrail'in İlişkiler Stratejisi
- İsrail açısından İran'ın kaybedilmesi kolay hazmedilecek bir husus olmadığından İran iktidarı İsrail'i kestiğini beyan etse de İsrail mollalarla ilişki kurmaya çalıştı.
- Bu ilişki İran'da yaşayan ve İsrail dışındaki en büyük Yahudi nüfus olan İran Yahudileri üzerinden yapılmaya çalışıldı.
- Devrim sonrası ilişkiler kopmuş gibi görünse de perde arkasında özellikle askeri ilişkiler artarak devam etti.
- 20:37İran-İrak Savaşı
- Devrimden kısa bir süre sonra Humeyni'nin devrimi başka ülkelere yayma söylemi ve Saddam Hüseyin yönetimindeki İrak'ın bunu tehdit olarak algılaması sonucu 1980 yılında İran-İrak savaşı patlak verdi.
- İsrail, İran'ın karşı cephesinde bulunan ılımlı Arap ülkeleri ile yakınlaşmasına rağmen, İrak'ı daha potansiyel düşman olarak görmesi nedeniyle İran yanında konum aldı.
- İsrail 1982 yılının ortalarına kadar stratejik nedenlerle İran'a askeri destek sağlamıştır.
- 21:59İran'ın Savaş Zorlukları
- İslam Devrimi'nin üstünden çok az bir süre geçmesine rağmen İrak'ın İran'daki iç karışıklıklarından faydalanmak istemesi ve diğer Sünni Arap devletleri ve Batılı ülkelerin teşvikiyle 1980 yılında başlayan İran-İrak Savaşı'nın ilk yıllarında durum İran açısından iyi görünmüyordu.
- Şah döneminden itibaren İran ordusunun silah ihtiyacının %90'ının ABD ve İsrail'den sağlanıyor olması ve devrim sonrası İslam rejiminin bu ilişkileri kesmesi nedeniyle ordusunun silah, cephane ve diğer ikmal malzemeleri neredeyse tamamen tükenmişti.
- İsrail, İran ordusunun sıkıntısını fark ederek küçük bir iyilik karşılığında İran'a ihtiyaç duyduğu silahların bir kısmının temin edilmesi teklifini sundu.
- 24:17İsrail-İran İlişkilerinin Devamı
- İsrail'de İran İslam Devleti el altından gayet iyi anlaşıyorlardı.
- İsrail 1989 yılında hem Lübnan'ı işgali sırasında esir düşen üç İsraili mahkumun güvenliğini sağlamak hem de zor durumda olan İran ekonomisine destek amacıyla İran'la toplam tutarı 36 milyon dolar olan 2 milyon ton varillik bir petrol alım anlaşması yapmışlardı.
- Humeyni'nin radikal anti-Siyonist söylemlerine rağmen uygulamada İsrail'le ilişki kurulduğunun, Filistinlilerin sorunlarını çözmek için değil, şii devrimi'nin yaygınlaştırılması ve İslam dünyasında lider ülke konumuna gelme arzusu olduğu ortaya çıktı.
- 25:291990'lı Yılların Siyasi Gelişmeleri
- 1995 yılında ABD Başkanı Bill Clinton'ın Monica Lewinsky ile ilişkisi ve yalan söyleme iddiası aziz sürecine girmesine neden olmuştur.
- 1990'lı yıllar İsrail-Iran ilişkilerinin en gerilimli dönemine dönüşmüştür.
- Bu dönemde Sovyetler Birliği'nin Afganistan'dan çekilmesi, İran-Irak Savaşı'nın sona ermesi ve Irak'ın Kuveyt'i işgal etmesi üzerine ABD'nin müdahalesiyle gerçekleşen Birinci Körfez Savaşı sonrasında Irak'ın defacto olarak üçe bölünmesi ve Saddam Hüseyin'in etkisizleştirilmesi olmuştur.
- 26:06Güç Dengelerinin Değişimi ve İran'ın Yeni Düşmanı
- Sovyetler Birliği'nin dağılması ve komünizmin çöküşü, bölgedeki güç dengelerini alt üst etmiştir.
- ABD için artık etkisiz hale gelen Sovyet rejimi ve Saddam yerine yeni bir düşman yaratılması gerekmekteydi.
- İsrail'in bölgesel çıkarlarına ters düşse de ABD'nin İran'a karşı uyguladığı yeni politikaya iştirak etmekten başka çaresi kalmamıştır.
- 27:11İran'ın Nükleer Programı
- İran'ın nükleer konusu ayrı bir konu teşkil etmektedir.
- İran'ın bu teknoloji elde etme girişimleri 1950'li yıllara kadar uzanır ve 1957'de ABD ile sivil bir nükleer işbirliği antlaşması imzalamıştır.
- Şah Rıza Pehlevi zamanında gelişmeye devam eden nükleer çalışmalar, 1979 İran İslam Devrimi sonrasında tamamen durulmuştur.
- 27:44İran'ın Nükleer Programının Yeniden Hayata Geçirilmesi
- İran Devrimi lideri Ayetullah Humeyni, nükleer silahların İslamî öğreti ile bağdaşmadığını düşünmüştür.
- Nükleer faaliyetlerin durdurulmasının ardından bu alanda çalışmalar yapan İranlı bilim adamları yurtdışına göç ettiler.
- İran-Irak Savaşı sırasında Irak'ın İran ve Kürtlere karşı kimyasal silah kullanması ve dünyanın bu olaylara görmezden gelmesi, İran'daki liderliğin nükleer programı tekrar hayata geçirmesine sebep olmuştur.
- 28:30İran'ın Nükleer Politikası ve Uluslararası İlişkileri
- İran, nükleer silahların yayılmasını önleme antlaşmasına taraf olduğunu belirterek, antlaşmanın dördüncü maddesi çerçevesinde barışçıl amaçlar doğrultusunda nükleer teknolojisini geliştirmenin hakkı olduğunu söylemektedir.
- İran, uluslararası atom enerjisi kurumunun kendi tesislerini denetlemesine müsaade etmiştir.
- İran, İsrail'e karşı uygulamaya koyduğu strateji her zaman gayri nizami harplerle savaşmak ve İsrail'i kendi sınırları içinde meşgul etmek olmuştur.
- 29:13İran'ın İsrail'e Karşı Stratejisi
- İran'ın devrimci ve emperyalist siyonist karşıtı niteliği, aynı zamanda İsrail'e uzak mesafeli konumu İran'ın böyle bir politikayı izlemesine imkan sağlamıştır.
- İran, Lübnan Şii'lerinden ve nüfuzu altında olan Filistinli gruplardan yararlanarak İsrail karşıtı politikasını yürütmüştür.
- 1982'de kurulan Lübnan Hezbollah ile İslam Cihat ve Hamas gibi Filistinli gruplar İsrail'e karşı İran'ın elinde büyük bir kozdur.
- 30:07İsrail'in İran'a Karşı Stratejisi
- İsrail, İran'ın kendi sınırları dışındaki şiirleri kullanarak bölgede güçlü hale gelmesini ve İsrail'e karşı faaliyette bulunmasını kendi güvenliğine tehdit olarak görmüştür.
- İsrail, Lübnan Hezbollah'ı İran'ın Lübnan'daki uzantısı olarak görmekte ve İran Devrim Muhafızlarının öncü bir kolu olarak değerlendirmektedir.
- İsrail Savunma Kurumları, 2006 yılında İsrail ve Hezbollah arasında yaşanan çatışmayı İran-İsrail savaşı'nın başlangıcı olarak görmüştür.
- 31:37İran'ın Türk Nüfusu ve Azerbaycan İlişkileri
- İran'da büyük bir Türk nüfusu yaşamaktadır ve bu bölgeye Güney Azerbaycan denilmektedir.
- Bağımsız Azerbaycan ise Kuzey Azerbaycan olarak bilinir ve burada yaşayan Azerbaycan Türklerinin en büyük ideali, uzun zaman önce birbirinden ayrılmış güney ve kuzeyi yeniden kavuşturup büyük Azerbaycan'ı kurmaktır.
- İran, Azerbaycan'ı sürekli baskı altında tutmaya çalışırken, Azerbaycan bu baskıyı kırmak için İsrail'e işbirliği yapmaktadır.
- 32:30İran'ın Kürtlerle İlişkileri ve Son Gelişmeler
- İran, Lübnan'da Hezbollah'ı desteklerken, İsrail'de Kuzey Irak'ta Kürtlerle işbirliği yaparak İran'ı engelleme çabasındadır.
- 3 Ocak 2020'de Irak'ın başkenti Bağdat'ta gayri nizami harp veren İranlı komutan Kasım Süleymani'nin bombalı saldırı ile öldürülmesi ilişkileri iyice gerdi.
- Son dönemlerde İran ve İsrail arasındaki gerilim hat safhaya yükseldi ve İran'ın Irak'taki Amerikan üslerine saldırmasıyla bölgede savaş tantanları çalınmaya başladı.