Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir röportaj formatında olup, sunucu ve fizikçi olan belgesel yönetmeni Yasin arasında geçen sohbeti içermektedir. Yasin, "Zamanın Anlattıkları" ve "Zamanın Anlatamadıklarına" adlı belgesellerini yapan bir belgesel yapımcısıdır.
- Röportajda, Düzce-Adapazarı bölgesindeki Çerkezlerin kültürel ve geleneksel hayatları, kaybedilen değerleri ve yaşlıların anıları ele alınmaktadır. Belgesellerin yapım süreci, 1920'lerden 1965'e kadar süren tarihsel olaylar, Çerkezlerin eğitim almalarının engellenmesi, köy isimlerinin değiştirilmesi ve Türkleştirme politikaları gibi konular detaylı olarak incelenmektedir.
- Belgesellerde Cankat Hoca, Saadet Amca, Jane Teyze gibi ilginç karakterlerden bahsedilmekte ve 1928 Düzce Rüştiyesi'nin kapatılması, 1937 Düzce Belediyesi'nin yasakları, 1943 Köprübaşı Ömer Efendi Köyü'ndeki ilkokulun inşası, 1962'de 65 köy isminin değiştirilmesi gibi tarihsel olaylar gazete kayıtları ve tarihsel belgeler üzerinden anlatılmaktadır. Belgesellerin temel amacı, Çerkezlerin hafızasını canlandırmak ve aidiyet duygusunu uyandırmaktır.
- 00:31Çerkez Geleneğine Dair Düşünceler
- Konuşmacı artık bazı şeylere tahammül edemediğini belirtiyor.
- Vaktiyle gördüğü ve yaşadığını bildiği şeylerden dolayı kolay kolay hayat yaşamak isteyenlerin olduğunu ifade ediyor.
- Konuşmacı "biz çerkez gelene" diyerek bir gelenek veya kültürden bahsediyor.
- 00:54Zamanın Anlattıkları Belgeseli Hakkında
- Programın ana konusu "Zamanın Anlatamadıkları" olup, bunun öncesi "Zamanın Anlattıkları" belgeseli.
- Belgeselde daha çok kültürel meselelere eğilmiş ve Çerkezlerin hikayelerini anlattıkları ve anlatamadıklarının peşine düşmüştür.
- Belgesel, Çerkezlerin geleneksel hayatlarındaki kayıpları ve unutulanları toparlamayı amaçlamaktadır.
- 01:43Belgeselin Başlangıcı
- Belgeselin başlangıcı, 2008'de vefat eden dedesine gösterilen bir Shark (Çerkezlerin başına taktıkları atkı) hikayesinden kaynaklanmıştır.
- Dedesi, Shark'ı saramadığı için unuttuğu ve bu tür kayıpların toparlanması istenmiştir.
- Cankat Hoca, belgeselde gösterilen önemli kişilerden biri olup, Çerkezler'de "tamertelik" kavramının temsilcisi olarak görülür.
- 05:32Belgeselin Yapım Süreci
- Belgesel, fizikçi olan Yasin'in amatörce başladığı, eğitim almadan ve küçük bir kamera ile köylere giderek kayıtlar topladığı bir projedir.
- Ankara'da Murat Duman'ın yardımıyla Avrupa Birliği projesi haline getirilmiş ve ulusal ajansa başvurularak kabul edilmiştir.
- Hafta sonları yaklaşık altı ay boyunca profesyonel bir şekilde, konuyu genişleterek ve belli başlı başlıklar haline getirerek çalışılmıştır.
- 07:35Belgeseldeki Kişiler ve Hikayeler
- Belgeselde yaşlılarla yapılan görüşmelerde, kendilerini yaşlı görmeyen ve "yaşlı demek"in biraz sıkıntı yaratabileceği belirtilmiştir.
- Saadet Tanrıça, 80 yaşında olmasına rağmen evini kendisi yapmış, hiç evlenmemiş, elektrik kullanmıyor ve suyu kuyudan çekiyor gibi geleneksel hayata devam eden bir kişidir.
- Saadet Tanrıça, "Köyde yaşayıp Çerkez'in içinde yaşayanlar çarşıya gitme hevesiyle köylerini, tarlalarını sattılar, şimdi çarşıda Çerkezli'yi kurtarmaya çalışıyorlar" diyerek bir felsefe oluşturmuştur.
- 10:33Belgeselin Sonuçları ve Önemi
- Toplam yaklaşık 50 kişiyle görüşülmüş, ancak belgeselde 38 kişi yer almıştır.
- Belgeselde 106 yaşındaki Jane teyzenin "nefes alamıyorum" diyerek kameraya bakarak son sözlerini söylemesi, yaşanmışlıkların hazin bitişini göstermektedir.
- Belgeselden sonra çekimleri olan dört büyük kişi vefat etmiş, bu da yapılan işin ne kadar değerli olduğunu göstermektedir.
- 12:20Kültürel ve Politik Önemi
- Belgesel sadece Düzce-Adapazarı bölgesinden Çerkezlerin yaşanmışlıklarını derlemeye çalışırken, Türkiye'nin geri kalan kısmında da birçok ilde Çerkezler bulunmaktadır.
- Kültürel ve politik sözlü tarih çalışmaları daha yaygın bir şekilde yapılsa, 50 yıl sonra elimizde kalacak tek şey bu kayıtlar olacaktır.
- Gösterimlerden sonra genç arkadaşlardan fikir danışanlar olmuş, bu da bireysel inisiyatifle birçok kurumun yapamadığı şeyleri yapabileceğimizi göstermektedir.
- 13:38Çeçenistan İlk Savaşı'nda Bir Çerkez Aydının Mektubu
- Çeçenistan İlk Savaşı'nda bir Çerkez aydın, yazar ve romancı, dünyanın devlet başkanlarına yazdığı mektupta Çerkez-Çeçenlerin durumunu anlatıyor.
- Mektup, Kafkasya tarihi bütünlüğü içerisinde ve Çeçenlerin 1990'larda yaşadıkları haksızlıkları ve bunların bugünü nasıl etkileyebileceğini öngörerek yazıyor.
- Diaspora kurumlarının yapamadığı bir şeyi bir kişi yapıyor; karar vermek ve yapmaya karar vermek.
- 14:46Belgeselin Gösterimleri ve Destekleri
- Belgesel yaklaşık yirmi dernekte, üniversite gruplarında gösterildi ve dernekler kişi bulmada ve proje yazımında büyük destek oldu.
- Ankara Çerkez Derneği, İstanbul Bağlarbaşı Sakarya Kafkas Kültür Derneği ve Düzce Adige Derneği destekçi oldu.
- Gösterimler oldukça ilgi gördü, bazı dernekler birkaç defa gösterim yaptı ve belgesel bir buçuk saat sürüyor.
- 18:00Belgeselin Etkisi ve Kültürel Bağlar
- Belgeselde hüzün ve eğlence bir arada bulunuyor, bu da 150 yıllık tarihsel bağın hala koparmadığını gösteriyor.
- Madina Padova'nın makalesinde, Kafkasya'da söylenen anaate tuvaletler, tarlada ekin ekerken söylenenler, yaralıya yapılan şarkılar ve gündelikte söylenen hıbzelerin diaspora'da da söylendiği belirtiliyor.
- Diaspora ve Kafkasya arasındaki meselede, her iki tarafta da unutulmaya yüz tutan şeylerin derinden üzücü olduğu vurgulanıyor.
- 20:18Belgeselin Ekonomik Etkisi ve Yeni Proje
- Belgeselin CD'leri Kafkas derneklerinde satılıyor ve geliri TJK Misafirhanesi'ne gidiyor, bu misafirhane Maykop'ta trafik kazasında kaybedilen İlkay abisinin adıyla yapılmış.
- Yeni bir belgesel projesi olan "Zamanın Anlatamadıklarına" Adapazarı ve Düzce'de çekilecek.
- Bu belgesel, Çerkezlerde artık klişe haline gelmiş, "anlatılmaz" ve "konuşulmaz" olarak görülen bazı konuları anlattırmaya yönelik olacak.
- 22:32Düzce'de Anlatılmayan Olaylar
- 1928'de Düzce Rüştiyesi'nin kapatılması, 1937'de Düzce Belediyesi'nin umumi yerlerde Türk milli dili yerine yabancı dili kullananların cezalandırılması yasaklarını yayınlaması gibi olaylar var.
- 1943'te Köprübaşı Ömer Efendi Köyü'ndeki ilkokulu köylülerin kendileri yapması, 1962'de Düzce'de 65 köy isminin değiştirilmesi gibi olaylar anlatılıyor.
- 1964'te Düzce'de dernek açabilmek için gerekli olan yedinci kişinin bir Tatar olması ve eski hükümet konağındaki çınar ağaçlarının kesilmesi gibi olaylar da belgeselde ele alınacak.
- 25:37Çerkez Öğrencilerin Eğitim Almasını Engelleyen Yasaklar
- 1973'te yayınlanan bir araştırma yazısında, Düzce Ortaokulu'nun Çerkez öğrencilerin okumaması için okul müdürü tarafından gizli bir raporla kapatıldığı belirtilmektedir.
- Zekai Konrapa'nın "Bolu Tarihi" adlı eserinde, 1923-1926 ders yıllarında Düzce'nin ilk-orta mektebi müdürü olarak bulunan Konrapa, Maarif Vekili Mustafa Necati Bey'in garip bir düşüncesiyle Düzce mektebinin lağvedildiğini anlatmaktadır.
- 1937 yılında Düzce Belediyesi'nin Cumhuriyet gazetesinde yayınlanan "Umumi yerlerde Türk milli dili yerine yabancı dil kullananların cezalandırılması" yasa tasarısı, Çerkezlerin eğitim almaması için bir hukuki gerekçe oluşturmuştur.
- 27:36Yasa Tasarısının İçeriği ve Uygulanması
- Yasa tasarısının ilk maddesine göre, Türk devleti tabiatında olup da milli ve ırkı lisanlarından gayrı bir ecnebi lisanlı milli Türk dili yahut ırkı dili yerine konuşanlar 24 saatten bir haftaya kadar hapsolunabilir veya 10 liradan 100 liraya kadar nakdi para cezası ile mahkum edilebilir.
- Bu nakdi cezanın yarısı cürmü bulan memurlara mükafat olarak verilir, bu da günümüzde de tartışılan "junerleme" meselesini yansıtmaktadır.
- Bu hukuki gerekçelerin fiiliyata yansımaları çok daha vahşi olabilmektedir; jandarma evlerinde ve okullarda Çerkezce konuşanların şikayet edilmesi gibi psikolojik baskılar yaşanmıştır.
- 30:18Köy İsimlerinin Değiştirilmesi
- 1943 yılında Köprübaşı Ömer Efendi köyünde (Haenzziye) Çerkezler kendileri ilkokulunu inşa etmiş ve ilk hocalığını da kendileri yapmışlardır.
- 29 Ocak 1960 tarihli Yeni Düzce gazetesinde "Düzce'de bazı köy isimlerinin değiştirilmesi lazımdır" başlıklı bir haber yayınlanmıştır.
- 30 Aralık 1961 tarihli İstiklal gazetesinde "İlçemizde bazı köylerin isimleri değiştirildi" başlıklı bir manşet yer almıştır.
- Köy isimlerinin değiştirilmesi, Çerkez Taşköprü, Laz Yazlık, Gürcü Hasanoğlu gibi milliyetçilik fikrini ortaya çıkaran isimlerin değiştirilmesi şeklinde gerçekleşmiştir.
- 33:42Çerkez Taşköprü ve Çerkezce İsimler
- Çerkez Taşköprü adlı köyde büyük bir tabela yapılmış, ancak köyün resmi adı Çerkez Taşköprü olup olmadığı belirsiz.
- Çerkezce ismi taşıyan sadece Saguç (Shaguç Köprüsü) ve Aydınpınar olarak geçiyor.
- 34:28Düzce'de Dernek Kurma Süreci
- 1964 yılında Düzce'de dernek açmak için Rıza Devrim (Cankat Hoca'nın babası) ilk başkanlığı yapmış.
- Yedinci kişiyi ararken Terzi Faik Menekay bulunmuş, ancak başlangıçta ikna edilememiş.
- Menekay, Çerkezlerin karşı çıkmayacağını düşünerek kendisini listeye yazmalarını istemiş.
- 36:01Korku ve Çerkezlerin Yaşadığı Zorluklar
- Afer Tütüncüoğlu, Düzce'de belediye başkanlığı yapmış ve 2013 Temmuz ayında 90 yaşında vefat etmiş.
- Tütüncüoğlu'nun babası asılmaya götürülenlerden biri olmuş.
- Düzce'de saygın bir kişiliğe sahip olmasına rağmen, bazı olayları anlatamamış.
- 37:40Çerkezlerin Yaşadığı Benzer Hikayeler
- Okulda Çerkezce konuşması yasaklananların hikayeleri birbirine benziyor.
- Bir kişi, babasının katı sert olmasına rağmen kendisine bir fiske bile vurmadığını, ilk dayakının öğretmeninden geldiğini ve Türkçe bilmediği için sopa yediğini anlatıyor.
- Bu hikayeler sadece Çerkezlere has değil, Lazlarda ve Kürtlerde de benzer olaylar yaşanmış.
- 38:40Dernek Kurma Sürecindeki Zorluklar
- 1993 yılında dernek kurmaya çalışan insanlara yaşlılardan "başımızı belaya mı sokacaksınız" diye tepkiler gelmiş.
- Yaşlılar ikna edildikten sonra dernek kurma süreci gecikmiş.
- 1960'larda yasalar gazete küpürlerine yansıyor ve etkileri hala devam ediyor.
- 39:19Asılanların Yakınlarının Yaşadığı Zorluklar
- Asılanların birinci dereceden yakınları da çileyle karşı karşıya kalmış.
- Bir kişinin emekli maaşı kesilmiş ve verdiği madalya geri alınmış.
- Asılanların yakınları, gösterdikleri kahramanlıktan dolayı aldıkları madalyaları kaybetmişler.
- 40:09Çerkezler Arasındaki İktidar Mücadelesi
- 1919-1924 dönemi Çerkezlerin iktidar mekanizmaları içerisinde saf tutmaları ve birbirlerini kırmaları dönemiydi.
- Çerkezler arasında Ankara hükümetçisi ve İstanbul hükümetçisi olmak üzere iki farklı iktidar bloğu vardı.
- Ethem Bey'in astığı birçok kişi Düzce'de, Hendek'te katledilen Koseko Mahmut Bey de Çerkezler arasında.
- 42:04Çerkezler Arasındaki Çatışmalar
- Çerkezler arasında birbirini kırar halde, ancak bugün de farklı bir durum değil.
- 105 yaşında Bazarkal isimli bir adam, istemediği adamların evlerini yaktırıyordu.
- Çerkezler arasında birbirlerini kırar halde, ancak bugün de farklı bir durum değil.
- 43:59Belgeselin Amacı
- Belgeselin temel amacı aidiyet duygusu uyandırmak.
- Çerkezlerin yaptığı okul artık kültür evi olarak açılmış, ancak eğitim görenlerin okulun dedelerinin yaptığını bilmesi gerekiyor.
- Asılan Çerkezlerin çınarları kesilmiş, kesilen sadece çınar ağacı değil, bir milletin aidiyet duygusu da kesilmiş.