Çalıkuşu romanının ana fikri, gerçek aşkın araya giren engellere rağmen asla unutulamayacağı ve bireyin ülkesine hizmet etme azmi olarak özetlenebilir. Ayrıca eserde, kadın kimliği, Anadolu gerçeği, toplumsal baskılar ve fedakarlık gibi temalar da işlenmektedir.