EskiTürkler

Eski Türklerde devlet geleneği ve teşkilatı şu şekilde özetlenebilir: Devlet Anlayışı: Devlet, "el" veya "il" olarak adlandırılırdı ve "töre" (yazılı olmayan kanun) ile birlikte düşünülürdü. Devletin Unsurları: Devlet, "halk", "ülke", "hâkimiyet" ve "teşkilat" unsurlarından oluşurdu. Yönetim: Kağan, devletin başıydı ve iç-dış siyaset, savaş ve barış kararları alırdı. Teşkilat: Devlet, ikili teşkilata göre yönetilirdi; asıl hükümdar doğuyu, kardeşi yabgu ise batıyı yönetirdi. Ordu: Ordu, onlu sisteme göre örgütlenmişti ve herkes savaşa hazırdı. Sosyal Yapı: Sınıflı bir yapı yoktu, herkes askerdi ve "kul" kelimesi devlete hizmet anlamında kullanılırdı.

Eski Türklerde ölü gömme işlemi şu şekilde yapılırdı: 1. Defin Merasimi: Ölüm ve defin arasında hazırlıklar yapılırdı. 2. Çadırda Bekletme: Ölü, bir çadıra konulurdu. 3. Yas Tutma: Ölünün akrabaları çadırın önünde yüzlerini keserek ağlarlardı. 4. Kurban Kesme: Ruhunu teskin etmek için kurbanlar kesilir ve çadırın önüne bırakılırdı. 5. Gömme: İlkbaharda ölenler sonbaharda, kışın ölenler ise ilkbaharda gömülürdü. 6. Defin Eşyası: Ölü, eşyaları, atları ve bazen balbal adı verilen taş heykellerle birlikte gömülürdü. 7. Yakma: Ölüden korkulduğunda, ölünün ve eşyalarının yakılması da uygulanırdı. Önemli Notlar: Mumyalama, cenazenin bozulmaması için yapılırdı. Mezar üzerine bir yapı inşa edilip, duvarları ölü ile ilgili resimlerle bezelenirdi. Yuğ veya yoğ adı verilen törenlerde kurban kesilir ve yemekler ölüye ikram edilirdi.

Eski Türklerde bereket tanrıçası Umay'dır. Ayrıca, Etügen de bir bereket tanrıçası olarak kabul edilir. Bunların yanı sıra, Kübey doğum ve çocuk tanrıçası olarak doğum yapan kadınları korur ve çocuklara ruh verir.

"Toy adam" ifadesi iki farklı bağlamda kullanılabilir: 1. Tarihî bağlamda, Eski Türklerde "toy" kelimesi, devletin yasama organı olan meclisi ifade eder ve bu meclise katılan kişilere "toygun" denirdi. Dolayısıyla, "toy adam" bu mecliste yer alan ve devlet işlerine katılan kişi anlamına gelebilir. 2. Genel dilde, "toy adam" ifadesi, genç ve deneyimsiz kişiyi tanımlamak için de kullanılır.

Eski Türkler'de askeri teşkilat şu özelliklere sahipti: Düzenli Ordu Yapısı: Ordu, onlu sisteme göre düzenlenmişti. Süvari Hakimiyeti: Ordunun ana unsurunu süvariler oluşturuyordu; yayalar daha yardımcı bir roldeydi. Ücretli Olmayan Ordu: Türk ordusu, devletin doğal savunma gücü olarak kabul edilirdi. Daimi Ordu: Herkes her an savaşa hazırdı; askeri eğitim, günlük hayatın bir parçasıydı. Kadın Savaşçılar: Kadınlar da savaşlara katılabilir ve birliklere komuta edebilirdi. Önemli askeri unvanlar arasında "sü-başı" (ordu komutanı) ve "binbaşı" bulunuyordu.

Eski Türklerde dil, "Eski Türkçe" olarak adlandırılan dönemde (7-12. yüzyıllar) yazı dili olarak kullanılmaya başlanmıştır. Köktürkçe, "Türk" adının tarihî kaynaklarda ilk geçtiği dönemdir. Uygurca, Maniheizm ve Budizm'in etkisiyle farklı alfabelerin (Uygur, Mani, Brahmi, Estrangelo, Tibet) kullanıldığı bir yazı dili olmuştur. Eski Türkçe, ilk dönemlerinde yabancı etkilerden uzak ve yalın bir dil iken, Uygur döneminde yabancı dillerden etkilenerek zenginleşmiştir.

Eski Türklerde giyilen kıyafetlerden bazıları şunlardır: Kaftan. Çapan, şapan veya çapkıt. Pantolon veya çakşır. Çizme ve çarık. Şalvar. Cepken. Börk. Bürüncük ve yaşmak. Dizlik. Eldiven, mendil ve havlu. Eski Türklerde kıyafetlerin yapımında deri, kürk, kendir, koyun ve keçi yünü gibi malzemeler kullanılırdı.

Eski Türklerde tamu, cehennem anlamına gelen bir kelimedir. Tamu, kötü kişilerin, öldükten sonra kaynar katran kazanlarına atıldığı bir yer olarak tanımlanır. Tamu kelimesinin diğer varyantları şunlardır: tamağ; tamuk; tamug. Moğollar tam derler. İslam inancıyla birlikte tamu hakkında geniş betimlemeler yapılmış ve nasıl bir yer olduğu hakkında değişik fikirler ileri sürülmüştür. Tüm görüşlerdeki ortak nokta, tamu'nun ateş ile ilgili olduğudur. Eski Türkler (Oğuzlar, Chou Türkleri ve diğer Gök Tanrı'ya tapan Türkler) tamu'nun yeraltında olduğuna inanırdı. Tamı Han adlı bir tanrı, Hakaslarda cehennemi yönetirdi. Altay Türklerinde, ölenler tamu/tamağ'da cezasını çektikten sonra Yayuçı tarafından göğün üçüncü katına götürülürdü. Kazırgan sözcüğü de Türk ve Altay halk inancında ve mitolojisinde cehennem çukuru anlamında kullanılır. Tamu kelimesi, özellikle Osmanlı Türkçesi ve halk ağzında karşımıza çıkan, genellikle "misafir" anlamına gelen bir kelimedir.

Eski Türklerde töreyi kağanlar, kurultay ve toplum koyar. Kağanlar: Tanrıdan aldıkları "kut"un getirdiği sorumlulukla kağanlar, yasama girişimleriyle töre koyardı. Kurultay: Beylerin aldığı kararlar da törenin bir kaynağı olarak kabul edilir. Toplum: Toplum içinde kendiliğinden, yavaş yavaş oluşan gelenek-görenek kuralları da töreyi oluşturur.

Eski Türklerde ant içme töreni şu şekilde gerçekleştirilirdi: 1. Kan karıştırma: Ant içecek kişiler, bir kaba kanlarını karıştırırdı. 2. Silah daldırma: Kaba pala, ok, balta ve mızrak gibi silahlar batırılırdı. 3. İçki: Kaba şarap, kımız veya süt eklenirdi. 4. İçme: Ant içen kişiler, kabdaki karışımdan içerdi. 5. İleri gelenler: Törende bulunan ileri gelenler de bu karışımdan içerdi. Bu ritüel, bireyler arasında veya boylar ile devletler arasında yapılabilirdi.

Eski Türklerin giydiği kıyafetlerde kırmızı, yeşil, sarı, mavi ve siyah renkler öne çıkmaktadır. Kırmızı (al): Göktürklerde al kaftan ve cübbe hakanlık simgesiydi. Yeşil: Kaşgarlı Mahmud'un XI. yüzyıl için kaydettiğine göre, ağırbaşlı kızlar kırmızı, cilve yapmayı bilen kızlar ise yeşil giyerlerdi. Sarı: Sarı, dünyanın merkezi olarak kabul edilirdi. Mavi: Mavi atlar doğuda, kırmızı atlar ise güneyde yer alırdı. Siyah: Türkler, felaketi hatırlattığı için siyahı sevmezlerdi. Eski Türklerin giyim tarzı, göçebe yaşam ve hayvancılıkla uğraşmaları nedeniyle dayanıklı ve genellikle deriden yapılmış kıyafetlerden oluşuyordu.

Şad ve yabgu eski Türk devletlerinde kullanılan unvanlardır. Yabgu, eski Türk devletlerinde hükümdar anlamında kullanılan bir unvandır. Şad ise, Türk ve Uygur Kağanlıklarında en yüksek askerî-idarî unvanlardan biridir. 9. yüzyıldan sonra "yabgu" yerine "kağan" kullanılmaya başlanmıştır.

Eski Türklerin "merhaba" yerine kullandığı bazı ifadeler şunlardır: Esenlik. Afiyet. Esenleş-. Bol-. Ayrıca, eski Türkler selam verirken genellikle ellerini göğsüne koyarak "salamunaleykum" veya "merhaba" derlerdi.

Eski Türklerde 5N1K kuralının nasıl olduğuna dair bir bilgi bulunamamıştır. Ancak, 5N1K kuralının kökeni, M.Ö. 2000'li yıllara dayanmaktadır. 5N1K soruları şunlardır: Ne. Niçin/Neden. Nasıl. Nerede. Ne zaman. Kim.

Eski Türklerde tek eşle evlilik yaygındır. Ancak, bazı durumlarda levirat tipi çok eşlilik görülmüştür. Çok eşliliğin yaygın olarak görüldüğünü iddia eden araştırmacılar, bunun nedenini kadın sayısının erkek sayısından fazla olmasına dayandırmaktadır. Müslüman Kırgızlarda ve Doğu Türkistan Türklerinde görülen çok eşlilik ise Arap ve Acemlerdeki çok eşlilikten farklıdır ve Türklere özgü bir adet olarak kabul edilir. Eski Türklerde çok eşliliğin varlığına dair etnografik araştırmalar bulunmamaktadır.

Eski Türklerde konçuy, kağan kızlarına ve soylu kızlara verilen bir unvandır. Ayrıca, önemli devlet adamlarının kızlarına ve evlendikleri eşlerine de konçuy ismi verilirdi. Günümüzde kız çocuklarına isim olarak da kullanılmaktadır.

Eski Türklerin dövme yaptırma nedenleri arasında şunlar bulunmaktadır: Soyluluk ve statü: Alp, soylu veya savaşta kahramanlık gösteren kişiler yüzlerine ve vücutlarına dövme yaptırırlardı. Şamanizm inancı: Şaman rahipler, müritlerine dövme yaparak kötülüğün ve uğursuzluğun bedenden uzaklaştırıldığına inanırlardı. Tılsım ve koruma: Dövmelerin tılsım etkisi gösterdiğine ve kötü tılsımlara karşı koruyucu olduğuna inanılırdı. Kimlik bilgisi: Güneşin, ayın, yıldızın kutsallığına inanılan dönemlerde, bu anlamları ifade eden işaretler kimlik bilgisi olarak kullanılırdı. Ayrıca, dövme Türk kültüründe bir yaşlı adeti olarak da devam etmiştir.

Eski Türklerin üç ana sembolü şunlardır: 1. Ay-Yıldız (Kün-Ay): Güneş ve hilal halindeki Ay'dan oluşur ve yeniden doğuşu, toprağın uyandığı günü, yani ilkbahar ekinoksunu simgeler. 2. Çift Başlı Kartal: Hakimiyet ve kudreti temsil eder. 3. Bozkurt: Hür yaşamı ve Türk soyunun kılavuzunu simgeler.

Eski Türklerde "urug" kelimesinin bazı anlamları: Soy, nesil. Tane, tohum. Aileler birliği. "Urug" kelimesi, "Divanü Lûgat-it-Türk"te "tane, tohum" anlamlarında kullanılmış, ayrıca "hısım" anlamında da "uruğ turığ" şeklinde benzetme yoluyla kullanılmıştır. Tuva Türkçesinde ise "urug" kelimesi "soy, nesil, çocuk" ve "kız çocuğu" anlamlarıyla yaşamaktadır.

Eski Türk kültüründe ölünün yanına çeşitli nesneler konulurdu: Giysiler ve eşyalar: Ölü, en iyi giysileri giyerek ve kemeri, yayı takılarak hazırlanırdı. Yiyecek ve içecekler: Ayağının ucuna rakı, peynir, et, tereyağı gibi yol yiyecekleri ve eyer konulurdu. At: Ölüyle birlikte atları da gömülür veya kesilirdi; atın başı, derisi, ayakları ve kuyruğu sırıklara asılırdı. Balbal: Eğer kişi savaşçıysa, öldürdüğü kişi sayısı kadar balbal adı verilen taş heykeller dikilirdi. Diğer nesneler: Kurganlara, çanak çömlek ve bazen de şarap gibi nesneler bırakılırdı. Bu uygulamalar, atalar kültüne ve ölümden sonraki yaşama olan inançlara dayanıyordu.