Ahlak

Mübah, İslami bir terim olup, yapılmasında veya terkinde dinî yönden hiçbir mahzuru bulunmayan, yani mükellefin yapıp yapmamakta tamamen serbest olduğu işleri ifade eder. Mübah olan işlere bazı örnekler: yemek yemek, içmek, uyumak gibi günlük aktiviteler; can tehlikesi gibi durumlarda içki içmek veya haram bir şeyi yemek; cihada hazırlık amacıyla spor ve beden eğitimi yapmak. Mübah bir eylemin iyi niyetle ve ibadet kastıyla yapılması durumunda sevap kazanılabilir, ancak kötü niyetle yapılması günah sayılır.

Kınalızâde Ali Efendi'nin ahlak anlayışı, temel olarak felsefe ve dini birleştirerek ahlaki değerleri temellendirmeye dayanır. Temel ilkeleri: Dört temel erdem: Hikmet, adalet, iffet ve şecaat. İtidal ve orta yol teorisi: Erdemler, iki uç (ifrat ve tefrit) arasında orta yolu temsil eder. Dini referanslar: Ahlaki erdemler, sık sık dini referanslarla desteklenir; ayetler, hadisler ve peygamber sözleri sıkça alıntılanır. Ahlaki eğitimde dini prensipler: Dini prensipleri, ahlaki olgunlaşmanın ilk adımı olarak görür. Kınalızâde, ahlaki değerlerin hem doğal eğilimlerden hem de insanlar tarafından konulmasından kaynaklanabileceğini savunur.

Riya ve riyakârlık arasındaki fark şu şekilde açıklanabilir: Riya, kişinin, başkalarının beğenisini kazanmak, saygınlık ve çıkar sağlamak amacıyla, inandığından farklı davranışlarda bulunmasıdır. Riyakârlık ise, riya ile ilgili olan veya riya yapan kişinin durumunu ifade eder; yani riyakâr, olduğundan başka türlü görünen, ikiyüzlü kimsedir. Özetle, riya bir eylem, riyakârlık ise bu eylemi yapan kişinin sıfatıdır.

"Güzel düşünen, güzel akıl sahibi" ifadesi, Bediüzzaman Said Nursi'nin "Güzel gören güzel düşünür. Güzel düşünen hayatından lezzet alır" sözüyle ilişkilendirilebilir. Güzel düşünen bir insanın özellikleri arasında, sui zandan ve kusur aramaktan uzak durmak, iç alemine yönelip tevbe ve istiğfar ile meşgul olmak, Kur'an okumak ve salih insanların sözlerinden öğüt almak yer alır. Ancak, "güzel düşünen, güzel akıl sahibi" hakkında spesifik bir tanım veya nitelik belirtilmemiştir.

"Kral Bozguncunun yerine ne geldi?" sorusuna yanıt bulunamadı. Ancak, "Kral Bozguncu" ifadesiyle ilgili bazı bilgiler mevcut: Kral Bozguncu, futbol maçlarını canlı izlemek için kullanılan, illegal yayın yapan bir web sitesi veya platformdur. Kral Bozguncu adında, canlı skor, futbol sonucu ve fikstür sunan bir mobil uygulama da bulunmaktadır.

Kayıp Cennet'in sonunda, Adem ve Havva, yasak meyveyi yedikten sonra cennetten kovulurlar. Ayrıca, Şeytan da cehenneme geri döner ve Dünya'yı günah ve ölümle kirletir.

Edep, Arapça kökenli bir kelime olup, "toplum töresine uygun davranma", "iyi ahlak", "incelik", "terbiye" ve "nezaket" gibi anlamlara gelir. Edep, İslam kültüründe hayatın her yönünü kapsayan görgü ve ahlak kurallarını ifade eder. Ayrıca, "edep" kelimesi "bir toplumda örf, âdet ve kural hâlini almış iyi tutum ve davranışlar" için de kullanılır.

İyiliğin ve kötülüğün kaynağı farklı inanç ve felsefi görüşlere göre değişiklik gösterir: Dinî ve felsefi görüşler: Maniheist ve İbrahimi kültürlerde kötülük, iyinin zıttı olarak algılanır ve yok edilmesi gerekir. Modern görüşler: İyilik, genellikle yaşam, hayırseverlik, süreklilik, mutluluk, sevgi veya adaletle ilişkilendirilir. Toplumsal ve kültürel bakış açısı: İyilik ve kötülük tanımları, toplumdan topluma ve bireyden bireye değişebilir.

"Kış Uykusu" filmi, Türk modernleşmesinin bireyler üzerindeki etkilerini ve aydın kavramının açmazlarını ele alır. Filmin bazı temaları: Sorumluluk ve gerçekle yüzleşme: Aydın karakteri, sorumluluk almaktan ve gerçeklerle yüzleşmekten kaçınan bir entelektüel portresi çizer. Evlilikte yalnızlık: Aydın'ın genç eşi Nihal, kocasının baskısı altında olduğunu hisseder ve bu döngüyü kırmaya çalışır. Tembellik: Aydın'ın en büyük sorunu olarak tembellik gösterilir. Sınıf farklılıkları: Filmde, üst ve alt sınıf temsilcileri arasındaki ilişkiler ve bu ilişkilerin dinamikleri incelenir. Ayrıca, film insan zihninin karmaşıklığını ve doğruların parçalanmış yapısını eleştirel bir dille anlatır.

Kıbrıslı Zenon'un felsefesi, MÖ 3. yüzyılın başlarında Atina'da kurduğu Stoa Okulu'nun temel düşüncelerini içerir. Başlıca görüşleri: Erdem ve Doğa Uyumu: Erdem, bütünlüğe ve dinginliğe ulaşmış bir zihin durumu olarak her zaman yararlıdır; erdemsizlik ise huzursuz ve kötü bir zihin durumudur. Felsefenin Bölümleri: Felsefeyi mantık, fizik ve ahlak olmak üzere üçe ayırmıştır. Dış Etkenlere Kayıtsızlık: İnsan, mutluluk için dış etkenlere bağlı olmamalı, kendi tutumunu kontrol ederek mutlu olmayı öğrenmelidir. Gerçek Değerler: İnsan, tutku ve isteklerine köle olmamalıdır; erdemin dışındaki değerler gerçek değildir. Tanrı ve Evren: Evren, aktif bir akılla yönetilir; bu akıl, maddedeki hareket ve nefesle ilişkilidir. Zenon, Sokrates'in ve Kiniklerin öğretilerinden etkilenmiş, ancak daha sonra kinik öğretiden uzaklaşarak felsefesini bilimsel bir temele oturtmuştur.

İnsanın gazabı, genellikle nefsin elem duyduğu kimseden öç almak isteme duygusuyla ilişkilendirilir. Gazap, akıl ve idrakin yerine heyecan, dürüstlüğün kaybı ve doğru olmayan davranışların ortaya çıkması anlamına gelir. İslam inancında ise gazap, Allah'a izafe edildiğinde, O'nun kulları arasındaki haksızlıklardan ötürü suçluyu cezalandırması olarak yorumlanır.

İndeterminizm (belirlenmezcilik), determinizm anlayışını reddeden ve evrende meydana gelen her olayın değişmez yasalarla açıklanamayacağını savunan felsefi bir akımdır. İndeterminizmin temel ilkeleri: İnsanların eylemleri hiçbir etki tarafından belirlenemez. İnsanlar ahlaki eylemlerinde bulunurken özgürdür. İnsanlar iradelerini tamamen kendileri kullanır. Kişiler ahlak yasalarına uyup uymamaya özgürce karar verir. Kişilerin özgür tercihleri onlara sorumluluk yükler. İndeterminizm, aynı zamanda fizikte, özellikle kuantum teorisinde, hiçbir olayın kesin olarak tahmin edilemeyeceği ve her sonucun olasılık temelli olduğu inancını da ifade eder.

Nifakın üç temel özelliği şunlardır: 1. Yalan söylemek. 2. Sözünde durmamak. 3. Emanete hıyanet etmek. Bu özellikler, münafıkların ahlaki zaaflarını ve samimiyetsizliklerini ortaya koyar.

Amel çeşitleri genel olarak şu şekilde sınıflandırılabilir: Farz ameller: İslam'da zorunlu olan ibadetler ve davranışlar. Vacip ameller: Farz amellerden sonra gelen yükümlülükler. Nafile ameller: Farz ve vacip olanların dışında, isteğe bağlı olarak yapılan iyilikler. Bazı amel örnekleri: Salih ameller: Kuran okumak, öğrenmek ve öğretmek, Allah'ın emirlerini yerine getirmek, tevbe etmek, hastayı ziyaret etmek, misafire ikramda bulunmak, iyiliği emretmek, kötülüğü nehyetmek, infak etmek, sadaka vermek, temiz olmak, sözünde durmak, emanetlere riayet etmek, yetimlere yardım etmek, ana-babaya iyilik ve itaat etmek, kötülüklerden uzak durmak. En faziletli ameller: Allah'a iman ve Allah yolunda cihad. Amellerin en önemli özelliklerinden biri, sevap hesabı yapmak yerine Allah'ın rızasını kazanmak olmalıdır.

Dürüst olmayan kişiye şu isimler verilebilir: Sahtekâr; Yalancı; Kötü yumurta (İngilizce: a bad egg). Ayrıca, bu tür kişiler için "güvenilmez" ve "manipülatif" tanımlamaları da kullanılabilir. Dürüstlük, tüm toplumlarda aranan bir özelliktir ve dürüst olmayan davranışlar hiçbir toplumda kabul görmez.

Mübah olan şeyler, İslam dininde mükellefin yapıp yapmamakta serbest olduğu fiillerdir. Mübah olan şeylerin yapılmasının bazı nedenleri: İyi niyetle yapıldığında sevap getirmesi. Hayatın gereklerinin yerine getirilmesi. Yasakların bulunmaması. Ancak, bir fiilin mübah olması, sürekli ve ölçüsüz şekilde işlenebileceği anlamına gelmez.

İnsanlar çeşitli kriterlere göre ikiye ayrılabilir: İman durumu: İnsanlar, iman edip takva sahibi olup olmamalarına göre müminler ve kâfirler olarak ikiye ayrılır. Karakter ve ahlak: İnsanlar, ahlak ve karakter özelliklerine göre güzel ahlak sahibi olanlar ve kötü olanlar olarak ayrılabilir. Bilgi düzeyi: Bilgi sahibi olup olmama durumuna göre de insanlar farklı gruplara ayrılabilir. Ayrıca, Kur'an'da insanların boylar ve kabileler halinde yaratılmasının, birbirlerini tanımaları için olduğu, ancak bu farklılıkların üstünlük vesilesi olarak kullanılmasının reddedildiği belirtilir.

Jose Saramago'nun "Ölüm Bir Varmış Bir Yokmuş" adlı romanı, ölümün ortadan kalkmasıyla insanlığın içine düşeceği durumu sorguluyor. Kitapta, ölümün yok olmasının ardından yaşanan olaylar şu temalar etrafında şekilleniyor: Toplumsal düzen: Ölümün ortadan kalkması, devlet, mafya ve medya gibi kurumların arasındaki ilişkilerin ortaya dökülmesine neden oluyor. Ekonomik etkiler: Cenaze, sigorta ve bakım endüstrisi gibi ölümle ilgili sektörler büyük bir kriz yaşıyor. Demografik sorunlar: İnsanlar yaşlanıp hareket edemez hale geliyor, bakıma muhtaç kişilerin sayısı artıyor. Psikolojik etkiler: Öleceğini bilen insanlar bohem bir hayata veya depresyona yönelirken, ölüm işareti almayan insanlar ise sürekli ölüm korkusuyla çalışamaz duruma geliyor. Saramago, bu senaryoyla ölüm düşüncesinin insanlar üzerindeki etkisini ve ölüm olgusunun toplumsal, politik ve ekonomik boyutlarını hicvediyor.

Ahlâkın yaptırımı manevidir çünkü ahlaki kurallara uymamanın yaptırımları genellikle bireyin içsel dünyasında yaşadığı olumsuz duygular ve toplum içindeki ilişkileri üzerinden ortaya çıkar. Ahlâkın manevi yaptırımlarından bazıları şunlardır: Vicdan azabı ve suçluluk duygusu. Toplumsal itibarın zarar görmesi. Dışlanma ve izolasyon. Kişisel gelişimde engellenme. Aile ilişkilerinin bozulması.

Ahlak ve etik arasındaki temel farklar şunlardır: Kapsam: Etik, evrensel felsefi prensipleri incelerken, ahlak bireysel ve toplumsal değer yargılarını ve normları ifade eder. Kişisellik: Ahlak, kişinin içsel değerleri ve vicdanı ile ilişkilidir. Değişkenlik: Ahlak, kültürel, dini ve toplumsal faktörlerden etkilenir ve farklı toplumlarda farklı olabilir. Kaynak: Ahlak, dine dayanırken, etik felsefeye dayanır.