Hortum öngörülmesi zor, unutulması imkansız bir doğa olayıdır. Hortumlar bulut şeklini alabilir, yağmur cephesinin arkasına saklanabilir, hatta kar fırtınası sırasında bile ortaya çıkabilir. Hortumların nasıl ortaya çıktığına ve bunlarla ilgili ne tür efsaneler dolaştığına bakalım. Bu arada, en güncel hava tahminleri için her zaman Yandex Hava Durumu'na başvurabileceğinizi de hatırlatalım.

Hortum nedir?

Hortum, fırtına bulutlarının içinde oluşan, hızlı dönerek kocaman bir huni şeklinde gökten yere doğru inen bir kasırda türüdür. Bu huninin alt kısmının ortalama çapı 400 metreye ulaşabilir fakat hortumun geçtiği arazi türüne göre önemli ölçüde değişir (su üzerinden geçerken çapı 5 - 30 m, karadan geçerken 1,5 - 4 km olabilir). İngilizcede hava hortumlarına genellikle "tornado" denir, fakat "twister", "whirlwind", "landspout", "waterspout" gibi birtakım diğer isimler de kullanılır.

Hortum nasıl oluşur?

Bilim insanları hortumların kesin nedenleri konusunda hala hemfikir değiller. Hortumların çoğunun, soğuk ve sıcak hava kütlelerinin birleştiği yerlerde oluşan mesosiklonlarda, fırtına bulutları tabanının altında bulunan ve yağışın görülebildiği kısmın arkasından başka bir bulut oluştuğunda meydana geldiğine inanılıyor.

Bu bulutta yukarıya ve aşağıya doğru hareket eden çok şiddetli hava akımları nedeniyle içindeki parçacıklar çok hızlı hareket eder. Kasırganın içinde sıcak hava aşağıya doğru inerken, dış kısmı spiral şeklinde hareket eden soğuk hava ile sarılır.

Hortumun içinde düşük basınç alanı oluşur ve yere doğru inen kasırga elektrikli süpürge gibi çalışarak altında kalan her şeyi yukarıya doğru emmeye başlar. Yukarı çıkan soğuk su akımlarıyla birlikte içine karışan hava nemi ise gözle görülür hale gelerek yoğunlaşma hunisini, yani hortumun "gövdesini" oluşturur.

Bazı durumlarda hortumların oluşması hava sıcaklığı farkına bağlı olmayabilir. Hortumun içindeki hava akımının hızını ölçmek mümkün değildir. Gözlemlerden bu hızın genellikle 50 m/sn.'yi aşmadığı, ancak nadir de olsa 100 m/sn.'ye kadar çıkabildiği bilinmektedir. Hortum, bağlı olduğu fırtına bulutuyla birlikte hareket eder. Tarihte en uzun süren kasırga olarak bilinen Tri-State Tornado 3,5 saat sürmüş ve bu süre zarfında 350 km yol kat etmiştir. Hortumun alt kısmının kara veya su yüzeyiyle buluştuğu yerde, yukarıya doğru yükselen bir toz, döküntü veya sprey sütunu şeklinde bir çağlayan oluşabilir. Emilen objeler ve parçacıklar belirli bir yüksekliğe çıktıktan sonra tekrar yere düşer. Dışarıdan bakıldığında kasırga bir ipe, kamçıya veya sürünen bir buluta benzeyebilir. Yağmur cephesinin arkasına gizlenen veya gece ortaya çıkan hortumlar özellikle tehlikeli sayılır. Bunlar yalnızca çıkardıkları sesten ve meteorolojik radarlar kullanılarak tespit edilebilir. Hortum hunisinin rengi altındaki yüzeye göre değişir: Karadan geçerken boz veya beyaz, sudan geçerken beyaz veya lacivert olur. Normalde her kıtada ve ülkede ortaya çıkabilen hortumlar en çok ABD, Arjantin ve Bangladeş'te, Rusya'da ise genellikle Avrupa kısmında ve yaz aylarında ortaya çıkar. Hortum türleri

Görünüme göre hortumlar:

• Kamçı şeklinde (ince, uzun ve çoğu zaman kıvrımlı bir huniye sahip).
• Tüylü bulutlar şeklinde olan "dağınık" (bu tür hortumların çapları uzunluklarına kıyasla çok daha fazladır).
• İki veya daha çok kasırganın ortadaki bir kasırganın etrafında döndüğü "birleşik" (veya "çoklu girdap") hortumlar.

Oluşum şekillerine göre hortum türleri:

• Su hortumları (deniz veya göl yüzeyinin üzerinde oluşur).
• Alev hortumları (yangın veya yanardağ patlaması esnasında belirli koşulların bir araya gelmesiyle oluşur).
• Kar hortumları (çok şiddetli kar fırtınası koşullarında ortaya çıkabilir).
• Mesosiklonla ilişkisi olmayan hortumlar (kümülonimbus bulutlarında, su sıcaklığı bulutun üzerindeki hava sıcaklığını büyük ölçüde aştığında ortaya çıkar).
• Bulut hunileri (yoğunlaşmış su damlacıklarından oluşur).
• "İyi hava hortumları" (bulut durumuyla alakalı olmayanlar: bulutun altındaki bir soğuk ve kuru hava kütlesi, kara yüzeyine yakın sıcak ve nemli bir hava kütlesiyle bir araya geldiğinde ortaya çıkar).
• "Buhar şeytanları" (su sıcak, hava ise çok soğuk olduğunda su kütlelerinin üzerinde oluşur).
  Hortumların şiddetlerini karşılaştırmak için dünyada birkaç farklı derecelendirme ölçeği kullanılır. Bunlardan en yaygını Fujita ölçeğidir. Buna göre en zayıf hortumlar F0 ve EF0 kategorilerine atfedilir. Bir binayı temelinden koparabilecek, hatta bir gökdelene zarar verebilecek en şiddetli hortumlar için F5 ve EF5 kategorileri kullanılır. Avrupa ülkelerinde, skalası T0 ile T11 arasında değişen TOPPO ölçeği kullanılır.

Hortumlarla ilgili efsaneler ve yanlış fikirler

Yıkıcı bir etkiye sahip olan hortumlarla ilgili olarak insanlar arasında çeşitli spekülasyonlar ve efsaneler dolaşmaktadır. Bunlardan bazıları:

• Gökyüzünün yeşil renge dönmesinin, hortum çıkacağının işaretçisi olduğuna inanılır. Bu olay kötü hava koşullarıyla bağlantılı olabilse de, bilim insanları bunun özellikle hortum oluşmasıyla ilişkili olmadığını tespit etmişlerdir.
• Pencereleri açmanın evdeki olası hasarı azaltabileceğine inanılır. Hava basıncının hortumun içinde önemli ölçüde düştüğü bir gerçektir. Bu basınç farkının büyük zarara yol açma ihtimali düşüktür. Aslında pencerelerin açık bırakılmasının hasarı artırabileceği düşünülür. Çok şiddetli bir hortum, pencereler açık olsa da olmasa da bir evi yıkabilir.
• Genel inanışın aksine, hortumlar yalnızca açık arazilerde değil, şehirlerde de meydana gelebilir: 1999 yılnda Salt Lake City'de ortaya çıkan hortum bunun bir kanıtıdır. Hortum çıktığında bir otoyolun altına saklanmanın da hiçbir anlamı yoktur: Yine 1999 yılında ABD'nin Oklahoma eyaletinde meydana gelen bir hortum, yolun altına saklanmaya çalışan birçok kişinin ölümüne neden oldu.
• Aslında büyük doğal objeler bile güçlü bir hava hortumuna karşı yeterli bir koruma sağlayamaz. Hortumların büyük nehirleri geçip dağlara bile tırmanabildiği bilinmektedir.