Meteorologlar geçmişte neden kızıl kadın saçına ihtiyaç duyuyordu?
Meteorologlar geçmişte neden kızıl kadın saçına ihtiyaç duyuyordu?
Sadece insan sağlığı değil, çeşitli gıdaların saklanması, raf ömrü, tarlaların verimi ve çok daha fazlası havadaki neme bağlıdır.
Nemin dünyayı nasıl etkilediğini ilk düşünenler Çinlilerdi. 3 bin yıldan uzun bir süre önce, Shang Hanedanı zamanında saray bilim adamlarının, bir avuç dolusu toprak ve kömür parçaları alıp bu malzemeleri önce kuruttukları, ardından da bir süre nemli ortamda beklettikten sonra tarttıkları bilinmektedir. Bu deneylerin sonuçları kaplumbağa kabukları üzerine kaydediliyordu. İncelenen nesnelerin ağırlığında saptanan değişiklikler nem oranındaki değişiklikleri yansıtıyordu. Bu şekilde elde edilen bilgilerden tüccarlar, inşaatçılar, çiftçiler ve hayvancılıkla uğraşanlar başta olmak üzere pek çok kişi faydalanıyordu.
Leonardo olmadan olmaz
Zamanla Avrupa'da da nem değerlerine dikkat edilmeye başlandı. Avrupa'da, havadaki nem miktarını ölçen bir cihaz yapmaya çalışan ilk mühendis elbette ki Leonardo da Vinci idi. Bu tür cihazlara "higrometre" veya "nem ölçer" adı verilir.
Da Vinci'nin 15. yüzyıl sonlarında organik maddelerin farklı nem koşulları altında büzülmesi, genleşmesi ve ağırlıklarındaki değişiklikler ile ilgili çeşitli deneyler yaptığı biliniyor. Leonardo havadaki nem miktarını ölçmek için, hassas bir şekilde dengelenmiş, bir tarafında su geçirmez bir balmumu plakası, diğer tarafında ise su geçiren bir pamuk parçası içeren bir terazi kullanmaya karar verdi. Bu pamuk parçası, havadaki nem oranı arttığında nemi emerek ek ağırlık kazanıyor ve dengeyi kendi yönüne doğru bozuyordu. Fakat bu cihazın ölçüm hassasiyeti yeterince iyi değildi.
"Cherchez la femme rousse" (Fransızca: Kızıl saçlı kadın)
Havadaki nemin ölçülmesinde beklenen atılım Da Vinci'den ancak 300 yıl sonra gerçekleşti. İsviçreli fizikçi Horace Bénédict de Saussure 1783 yılında kendi nem ölçerini icat etti. Şaşırtıcı bir şekilde, kendi geliştirdiği ölçüm cihazında havadaki nemi emecek organik malzeme olarak insan saçı kullanmaya karar verdi!
Neden insan saçı? İnsan saçı higroskopiktir. Başka bir deyişle, havadaki nemi kolayca emerek tutabilir, nem miktarı arttıkça belirgin şekilde uzar, azaldıkça da kısalır. Bu özellik, saçın bileşimindeki keratin adı verilen özel bir tür proteine bağlıdır. Keratin havadaki nemi etkili bir şekilde emebilir. Bu sayede nemli havada insan saçı havadaki suyu emmeye başlar, ağırlaşır, saç tellerinin yapısı değişir. Saçlar daha esnek olmaya, kıvrılmaya ve uzamaya başlar.
De Saussure ne icat etti? De Saussure saç germe prensibiyle çalışan bir tür nem ölçer icat etti. Saç teline küçük bir ağırlık bağlayarak teli gergin hale getirdi ve bu sisteme nemdeki değişikliklikleri gösterecek iğneli bir gösterge ekledi. Saç teli havadaki nem miktarı değişikliğine bağlı olarak uzayıp kısalıyor, gösterge iğnesi ise bu değişikliklerin büyüklüğünü gösteriyordu.
De Saussure'ün geliştirdiği saç telli nem ölçer. Kaynak: Museo Galileo https://catalogue.museogalileo.it/gallery/SaussureHairHygrometer.html
Fakat her saçın havadaki nemi emme kapasitesi aynı değildir. Kızıl saçlar, bileşimlerinde feomelanin pigmenti bulunması nedeniyle en higroskopik (nemi en çok emen) saçlardır. Bu pigment, telleri çok gözenekli ve dolayısıyla dış etkenlere açık hale getirir ve saç tellerine nispeten daha fazla nem emme kapasitesi sağlar. Kızıl saçlılar arasında da özellikle kadınların saçları genetik olarak nemi emmeye daha yatkındır.
200 yıl önce Saussure ve takipçilerinin elbette bundan haberi yoktu. Fakat yaptıkları deneyler sonucunda kızıl kadın saçına ihtiyaç duyduklarını keşfettiler.
Bu sayede, meteorolojiye bir deyim yerleşti: Kaliteli nem ölçer yapmak istiyorsan "cherche la femme rousse" (Fransızca: kızıl saçlı bir kadın bul).
Teknolojik gelişim
Zamanla meteoroloji aletleri gelişmeye devam etti: Nem ölçerlerde at kılı, balina kemiği, sığır bağırsağı ve nihayet sentetik lifler kullanılmaya başlandı. Saç teli içeren nem ölçerler 1990'lı yıllara kadar birçok ülkede üretilmeye ve kullanılmaya devam etti. Buna paralel olarak, yoğuşmalı nem ölçer fikri de gelişiyordu. Yoğuşma prensibiyle çalışan aletler yardımıyla, atmosferdeki buharın su damlacıkları halinde yoğunlaştığı hava sıcaklığı olan yoğuşma noktası belirlenerek bağıl nem yüzdesi belirleniyordu.
Nem ölçerlerin (higrometrelerin) başka bir türü de psikrometredir. Bunlar bir haznesi devamlı ıslak tutulan iki termometreden oluşur. Bu iki termometrenin gösterdiği değerler arasındaki fark baz alınarak özel formüllerle bağıl nem hesaplanır. Bu yöntem daha doğru sonuçlar verir.
- ve 20. yüzyıllarda farklı prensiplerle çalışan birçok nem ölçer türü icat edildi. Ve elbette ki bugünlerde en çok kullanılan nem ölçer türü elektronik olanlardır.
