Tüm makalelerTümüHava tahmini

Doğanın en yıkıcı gücü tsunamiler

Kıyı şeridindeki şehirleri yerle bir edebilecek ve okyanuslarda jet hızında ilerleyebilecek bir dalga hayal edin. Bu bir bilim-kurgu senaryosu değil, doğanın en yıkıcı güçlerinden biri olan tsunamilerin korkutucu gerçeği.

Tsunami nedir?

Bazen gelgit dalgalarıyla da karıştırılan tsunami, çok büyük hacimli su kütlelerinin aniden yer değiştirmesiyle tetiklenen okyanus dalgalarıdır. Rüzgardan kaynaklanan ve okyanusun sadece yüzeyini etkileyen dalgalardan farklı olarak tsunamide okyanus yüzeyinden tabanına kadar su hareketi vardır.

Japonca bir kelime olan "Tsunami" kelimesi "liman dalgası" anlamına gelir. Orijinal anlamıyla tam olarak örtüşmese de bu yıkıcı doğa olayı için bu kelime yerleşmiştir.

Tsunami oluştuğunda, açık okyanusta saatte 800 km gibi inanılmaz hızlara ulaşabilir; bu da yaklaşık olarak bir jet uçağının hızıdır. Ancak, tsunami dalgaları derin sularda belirgin bir etki yaratmaz (genellikle sadece 30-60 cm yükselmeye neden olur). Tsunami daha sığı olan kıyı kesimlere yaklaşıkça hızı düşerken yüksekliği artar ve potansiyel olarak 30 metre yüksekliğe ulaşır.

Tsunamilerin yıkım gücü şaşırtıcıdır. Tsuanmiler 1998 - 2017 yılları arasında dünyada 250.000'in üzerinde ölüme yol açtı; bunların 227.000'inden fazlası 2004 yılında Hint Okyanusu'nda meydana geldi. 2011'de Japonya'da meydana gelen Tohoku tsunamisi 40,5 metre yüksekliğe ulaşarak ve 10 km kara içine girerek geniş bir yıkıma ve büyük bir nükleer felakete yol açtı.

Tsunamiler neden olur?

Tsunamilerin en yaygın sebebi suyun altındaki depremlerdir. Okyanusun altındaki fay hatları boyunca tektonik plakalar kaydığında devasa miktarda su yer değiştirerek tsunamiyi harekete geçirir. Bununla birlikte, tsunami şunlarla da tetiklenebilir:

• Su altı toprak kayması
• Kıyı şeridinde meydana gelen ve büyük miktarda kara parçasının suya düşmesine neden olan toprak kaymaları
• Volkanik patlamalar
• Meteor etkisi (nadir olmakla birlikte mümkündür)

Tsunami dalgası nasıl meydana gelir?

Tsunami akıllara durgunluk veren bir işleyişe sahiptir. Açık okyanusta neredeyse gözle görülemeyen bu oluşum kıyıya yaklaştıkça potansiyel olarak yıkıcı bir güce dönüşür. Tsunaminin başlangıcından kıyıdaki etkisine kadar yolculuğunu inceleyelim:

• Tetikleme: Su altında deprem, toprak kayması veya volkanik patlama gibi bir olay meydana geldiğinde çok büyük miktarda suyun yer değiştirmesine neden olur. Bu yer değiştirme okyanus tabanının genellikle 1 metreden az, fakat çok geniş bir alanı kapsayan dikey hareketinden kaynaklanır. Devasa hacimde suyun yer değiştirmesi, kaynağından tüm yönlere doğru yayılan bir dizi dalga yaratır.
• Oluşum: Tsunami dalgaları açık okyanusta fark edilemeyecek kadar küçük olabilir. Ancak, tsunamileri benzersiz kılan şey, dalga tepeleri arasında 200 km kadar uzayabilen inanılmaz uzun dalga boyudur. Bu uzun dalga boyu (dalgalar arası mesafe), okyanusun en derin yeri olan deniz tabanından yüzeyine kadar tüm su kütlesinin hareket halinde olduğu anlamına gelir. Uzun dalga boyu, tsunaminin yüksek hızlara ulaşmasına da katkıda bulunur.
• Gelişim: Her dalganın bir tepesi bir de çukuru bulunur. Bazen tsunaminin çukuru tepesinden önce kıyıya ulaşır. Bu durum, suyun normalden yüzlerce metre daha geri çekilmesine neden olur. Bu çekilme dalganın tepesi kıyıya ulaşmadan önce yaklaşık 6 dakika sürer.
• Yaklaşma: Tsunami daha sığ olan kıyıya doğru yaklaştıkça davranışı büyük ölçüde değişir. Dalga hızı sürtünme nedeniyle düşerken dalganın enerjisi neredeyse sabit kalır. Sığlaşma olarak bilinen bu süreç dalga yüksekliğinde ciddi bir artışa yol açar.
• Etki: Tsunami kıyıya ulaştığında devasa bir su duvarı olarak kendini gösterebilir veya aşırı hızlı akan bir nehir gibi su seviyesini hızlıca yükseltebilir. Tsunamiler normal dalgalar gibi kıyıya vurup geri çekilmezler. Her şeyi önüne katarak birkaç dakika boyunca kara içine doğru ilerlemeye devam edebilirler.

Tsunaminin gücünü ölçme

Tsunamilerin büyüklüğünü ve etkisini ölçmekte kullanılan birkaç ölçek ve yöntem bulunmaktadır:

Tsunami yoğunluk ölçekleri

• Sieberg-Ambraseys ölçeği: Tsunaminin fiziksel etkilerini tanımlayan 6 aşamalı bir ölçektir. Ancak, günümüz için yeterince ayrıntılı olmadığı konusunda ⦁ eleştiriliyor.
• Papadopoulos-Imamura ölçeği: Tsunaminin şiddetini daha ayrıntılı ve hassas ölçmeyi sağlayan 12 aşamalı daha yeni bir ölçektir. Deprem ölçeklerine benzer şekilde, tsunaminin insanlar, nesneler ve binalar üzerindeki etkilerine bağlıdır.

Tsunami büyüklük ölçekleri

• Soloviev-Imamura ölçeği: Bu ölçek, büyüklük değerini hesaplamak için maksimum dalga yüksekliğini kullanır.
• Abe büyüklük ölçeği: Katsuyuki Abe tarafından geliştirilen bu ölçek tsunaminin enerjisini deprem şiddeti ve merkezden uzaklık ile ilişkilendirir.

Diğer ölçüm ve tanımlama yöntemleri

• Taşkın ve yükselme: Bunlar sırasıyla tsunaminin kara içine ne kadar girdiğini ve deniz seviyesinin ne kadar üzerine çıktığını ölçer.
• Akış derinliği: Tsunami sularının kara üzerinde farklı konumlardaki derinliğini ifade eder.
• DART sistemleri: Tsunamilerin derin okyanus değerlendirmesi ve raporlaması anlamına gelen bu sistemde, tsunamilerin geçişini tespit edebilen ve ölçebilen derin su şamandıraları kullanılır. Bunlar uyarı sistemlerine gerçek zamanlı veri sağlarlar.

Tsunami hasarını azaltma

Tsunamilerin potansiyel yıkım gücü düşünüldüğünde erken uyarı sistemlerinin ne kadar önemli olduğu daha iyi anlaşılıyor. NASA gibi bazı kurumlar tsunamilerin tespiti ve erken uyarı özellikleri üzerinde çalışıyorlar. Örneğin, 1600 Küresel Navigasyon Uydu Sistemi ağı tektonik faaliyetleri tespit ederek potansiyel tsunami riskini tahmin edebilen modellere veri sağlıyor.

Hasarı azaltmaya yönelik diğer yöntemler arasında dalga kıranlar ve setler inşa etmek, tahliye planları hazırlamak ve halk için eğitim programları düzenlemek yer alır. Japonya gibi bazı ülkeler tsunami karşısında doğal bariyer görevi gören kıyı ormanları oluşturmuştur.

Tsunamileri özellikle tehlikeli kılan şey tahmin edilemez nitelikte olmalarıdır. Günler öncesinden tahmin edilebilen fırtınalar veya kasırgalardan farklı olarak tsunamiler neredeyse hiçbir uyarıda bulunmadan vurabilir. Bu da hızlı ve hassas erken uyarı sistemlerinin yaşam kurtarmada ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.

Tsunamilerin altında yatan bilimi anlamak sadece merakımızı gidermeye yaramıyor, aynı zamanda daha iyi tahmin ve koruma stratejileri geliştirmemize yardımcı oluyor. Okyanuslarımızın inanılmaz gücünü araştırmaya ve takdir etmeye devam ettikçe bu devasa doğal güçle birlikte yaşama kabiliyetimizi de geliştireceğiz.

Para uma previsão precisa do tempo, baixe o aplicativo Yandex Hava Durumu